an tổ chức hội thảo bảo tôi tham luận về vấn đề: Tết Trung thu độc lập đầu tiên của thiếu nhi ở Hà Nội. Trung thu năm ấy tôi cũng có ở bên hồ Hoàn Kiếm. Vui quá, nhưng tôi không thể viết nổi một bài văn miêu tả dài dòng được về cái buổi tối trăng nước huy hoàng của hàng vạn thiếu nhi của thủ đô đất nước vừa độc lập, mà tôi chỉ có một ý nghĩ và một đề nghị.

Cái tết Trung thu lâu đời của ta, cần duy trì và phát triển làm cho các cháu thấy được và có kỷ niệm cả đời về trung thu cũng có nghĩa giáo dục ý thức truyền thống tốt đẹp. Mỗi năm các cháu có hai ngày tết. Ngày 1 tháng 6, các cháu vui hát nhìn ra phương trời thấy được cả thế giới thiếu nhi quây quần. Ngày rằm tháng tám âm lịch các cháu vui tết trong trăng thanh gió mát đầu thu mà đời cha mẹ, đời ông bà đã có tết trung thu như thế. Những câu vừa viết đã khiến tôi nhớ lại những tết rằm tháng tám quê tôi xưa ở cái xóm nhỏ ven thành bên hồ Tây, tết trung thu sôi nổi, thật là của trẻ con. Người ta gọi thân mật là tết rằm, không cần là tết Trung thu, tết rằm tháng tám, đã biết rồi. Tết Nguyên Đán tết long trọng của mọi người, tết mùng năm cũng tết trẻ con, được đeo bùa túi, nhuộm móng tay móng chân đỏ bằng lá móng rồi bôi vôi vào rốn và chén quả mận, quả dưa, uống nước dừa tha hồ. Nhưng mùng năm tháng năm chỉ có một buổi sáng, tết chóng quá. Tết rằm tháng tám có những mấy tối gió mát trời sáng trăng, tết rằm được mong đợi nhất. Tôi kể ra đây cả các thứ trong tết rằm. Ngày ấy không phải nhà ai cũng có tiền sắm đủ các thứ ấy, nhưng cứ kể cho đủ lệ bộ mà trẻ nào cũng mong ước. Trước nhất là cái trống. Không phải trống cái, trống đình mà cái trống chỉ nhỉnh hơn cái đấu, cái thưng. Mặt trống mới, da bò ngửi còn mùi khét thú vị, lại có miếng da làm quai xách, tang trống bôi phẩm vàng nghệ. Cái dùi trống vót lấy chỉ to hơn chiếc đũa.

Trống được mẹ mua từ phiên chợ trước. Hầu như nhà nào cũng có trẻ nhất là có con trai đều có cái trống. Tiếng gõ tong tong khắp xóm, rộn rã vui tai suốt ngày đến tận tối. Rồi con sư tử. Không phải sư tử to như cái xảo đại, cái thúng đại có người chui vào múa, có người cầm vạt đuôi, có người múa ngọc như đám rước sư tử, đêm rằm giật giải ở chợ. Mà đây là cái đầu sư tử giấy bồi, chụp lên đầu như úp cái rổ. Ấy vậy mà cũng nhấp nhoáng trang kim, hai mắt lồi long lanh với bộ râu trắng không biết bằng rễ cây gì. Chặp tối, tụ tập đầu xóm, những đứa có sư tử đem ra múa vờn nhau trong tiếng trống đánh giục giã.

Ông tiến sĩ mẹ mua về chỉ bằng cái khay con con. Nhưng cũng áo thụng giấy vàng, thắt đai, mặt gỗ trắng phếch, ông tiến sĩ đội mũ cánh chuồn có cờ đuôi nheo cắm đằng trước, lọng che sau lưng. Cả xóm chẳng mấy nhà mua ông tiến sĩ về chơi vì chẳng nhà nào có trẻ con đi học. Cả nhà tôi chắc chẳng ai biết ông tiến sĩ là ông gì, nhưng thấy ông đội mũ, đi hia thế thì phải là ông quan, là ông quan học trò. Mẹ mua cho tôi ông tiến sĩ có ý cầu mong cho tôi học hành tấn tới cho ngày sau thành ông tiến sĩ.

Trên chợ bán nhiều đèn lắm. Đèn ông sao, đèn củ ấu, đèn trống, đèn mũ ông sư, đèn con thỏ. Mẹ mua cho hai cái đèn xếp rẻ tiền. Cái đèn này bằng giấy đỏ, gập tròn được, nên gọi là đèn xếp. Ở giữa cắm cây nến đỏ (kiêng chơi nến trắng). Chặp tối, đứa nào cũng đem đèn ra ngõ. Tiếng trống múa sư tử các kiểu đèn chấp chới như sao sa. Có đèn củ ấu nhà làm lấy, trắng phếch. Chúng tôi chơi rước đèn, trông trăng múa sư tử mấy tối trước đêm rằm.

Nguy nga nhất là cái đèn kéo quân. Trong xóm chẳng nhà ai sắm được đèn kéo quân, mặc dầu có loại đèn kéo quân mỏng manh bốn mặt cũng không đắt mấy. Chập tối chúng tôi kéo lên chợ xem nhờ ở các hàng xén, hiệu tạp hoá.

Cái đèn kéo quân đồ sộ được bầy ở trước cửa hàng, trên một bàn cao. Đèn lục lăng sáu mặt dán giấy tàu bạch. Ngọn nến đỏ ở trong giữa được châm lên, có đèn thắp bằng đĩa dầu lạc có bấc. Lửa lên làm gió thổi quay các hình trên vòng ở trong. Có lẽ vì quay vòng thế mà đèn này còn có tên là đèn cù. Ô kìa, hình lên mặt giấy tàu bạch bóng con voi, con ngựa, người quảy lúa, người dắt trâu, nhiều nhất hình người lính tập đội nón chóp, lính nhiều quá, có lẽ vì thế mà đèn này cũng tên là đèn kéo quân. Chợ tết rằm mới có hàng bán bánh dẻo, bánh nướng. Bánh nướng làm ở đâu đem ra bày bán. Bánh dẻo thì nhào bột, đóng bánh cho người ta mua ngay đấy. Mẹ mua hai chiếc bánh dẻo về bày cỗ.

Mỗi nhà một mâm cỗ trên bàn hay mâm chõng. Mâm cỗ nhà tôi bày trên án thư. Chẳng có mấy thứ, nhưng thủa ấy trông đã sướng mắt. Cái đèn xếp vẫn xách đi chơi được treo lên vách, ngọn nến đỏ sáng le lói. Lại đốt mấy xâu hạt bưởi phơi khô cháy như liến, chỉ phải cái khói và khét, nhưng mà người ta đương thích thì chẳng để ý.

Giữa bàn cỗ, ông tiến sĩ ngồi chễm chệ. Cái trống để dưới chõng, chốc lại gõ mấy tiếng tong tong vui vui. Hai chiếc bánh dẻo phong giấy điều đặt hai đầu bàn. Bốn quả bưởi vỏ đỏ bốn bên, hai quả bưởi đào đã bổ sẵn bóc cùi chốc nữa phá cỗ thì chén. Trên bàn la liệt những mía đỏ đã được tiện khẩu lại bổ đôi như cái mũ ông tiến sĩ, chỉ thiếu hai cánh chuồn.

Đấy, mâm cỗ tết rằm, chốc nữa khi trăng lên đến ngọn cau thì phá cỗ được nhai mía, lại ăn bánh, vừa gà gà mắt ngủ, ngoài kia tiếng trống. tiếng hò reo và ánh trăng rằm sáng trắng bạch. Thấy nói ngoài Kẻ Chợ, chỗ phố Hàng Thiếc bán nhiều đồ chơi tân thời lắm. Có nhiều tàu thuỷ, chiếc ô tô bằng sắt, lên dây cót rồi thả vào chậu nước, tàu thuỷ bơi xình xịch như tàu thật. Nhưng trẻ con cá xóm chỉ nghe đồn, chùa trông thấy bao giờ. Những cái vừa kể là tết rằm của trẻ con. Người lớn có tết Trung thu không? Có chứ. Nhà nhà mua thịt lợn, giết gà, thổi xôi, trên giường thờ thắp hương cúng. Nhà tôi quấy nồi bánh đúc lá giềng xanh lét. Mẹt bánh đúc đặt ra giữa sân. ốc nhồi hồ Tây tháng tám đương béo, mẹ mua về bung một nồi với chuối xanh. Bừa cỗ tết rằm, cả trẻ con người lớn cùng vui chơi trăng.