iên sĩ quan thường trực trên thềm lâu đài Preobrazenskoe trả lời tất cả mọi người:

- Có lệnh không cho một ai vào. Mời ngài về cho!

Trong sân tụ tập vô số xe trượt tuyết có mui kín và xe ngựa. Gió tháng chạp đem mưa đá nhỏ đến lấp đầy các rãnh bánh xe đen ngòm. Cây cối bị giá phủ xào xạc chong chóng xem chiều gió cót két trên các mái hư nát của lâu đài. Các vị thượng thư và các quan đại thần ngồi trong xe trượt tuyết có mui và xe ngựa chờ đợi suốt ngày ròng rã, từ sáng. Melsikov đi xe thếp vàng đóng sáu ngựa đến, muốn vào; nhưng cả hắn cũng bị bắt quay lại

Buổi tối, quá mười giờ, Romodanovski tới. Viên sĩ quan thường trực run bắn cả người khi thấy vị vương hầu chấp chính mặc chiếc áo cầu lông gấu, lắc lư leo các bậc gạch đã mòn. Để ông ta vào là trái lệnh Sa hoàng; không để ông ta vào thì vị vương hầu chẳng cần thỉnh thị Sa hoàng, sẽ lấy quyền lực của mình sai người quất cho hắn một trận đến tan nát thịt da.

Romodanovski đi vào lâu đài; tới mỗi cửa, lính gác nghe thấy bước đi nặng nề của lão đều lẩn tránh. Trước khi tới phòng ngủ của Sa hoàng, lão phải ngồi lại ba lần để thở. Lão lấy móng tay gãi cửa rồi bước vào và cúi chào nhà vua theo kiểu cổ.

- Ngươi đến có việc gì thế, ông chú của ta? - Vua Piotr, khói thuốc lá mù mịt kín người, đi đi lại lại trong phòng, mồm ngậm tẩu; nhà vua quay lại, tỏ vẻ không bằng lòng và không chào lại. - Ta đã nói là không để ai vào kia mà?

- Tâu bệ hạ, họ đã làm đúng như thế: không ai dám vào cả. Nhưng thần đây, ngay thái thượng hoàng cũng để thần vào mà không cần phải báo trước.

Vua Piotr nhún vai và lại tiếp tục đi lại, miệng nhấm nhấm cán tẩu.

- Bệ hạ nghĩ gì suốt cả ngày ròng rã như vậy? Thái thượng hoàng và hoảng hậu đã căn dặn bệ hạ nghe lời khuyên bảo của thần. Ta cùng nhau suy nghĩ chứ, bệ hạ? Có lẽ ta sẽ tìm được giải pháp nào chăng?

- Thôi đừng nói suông nữa… Tự nhà ngươi cũng biết rõ… là ta đang nghĩ gì?

Fedor Yurievich không trả lời ngay; lão ngồi xuống phanh rộng chiếc áo cầu - trong cái không khí ngột ngạt nầy, lão thấy khó thở - rồi lấy chiếc mùi soa màu thấm mồ hôi trên mặt:

- Có lẽ thần đến đây không phải là để nói suông.

- Biết đâu đấy, biết đâu đấy?

Bỗng nhiên, vua Piotr như thể không nghe thấy chính tiếng nói của mình, hét to đến nỗi tên lính gác đứng trong phòng Ngai vàng tối om kề đó, đánh rơi khẩu súng vì hoảng sợ.

- Bọn giàu sụ ở Hội đồng xã trưởng lý luận như sau: trước thành Narva, ta đã tỏ ra là không thể đánh nhau với quân Thuỵ Điển được… Cần phải ký hoà ước. Chúng không dám nhìn thẳng vào ta nữa… Ta đã nói với chúng như thế nầy… - Nhà vua túm lấy áo nẹp của Fedor Yurievich lắc mạnh - Chúng khóc thút thít: "Muôn tâu đại đế hãy chặt đầu chúng thần đi, nhưng chúng thần không có tiền, chúng thần đã bị phá sản…". Ta nghĩ đến cái gì à? Ta cần tiền! Suốt hai mươi bốn giờ đồng hồ qua, ta tự hỏi không biết lấy đâu ra tiền. - Nhà vua buông Fedor Yurievich ra - Thế nào? Ông chú?

- Thần đang nghe đây. Tâu bệ hạ, thần sẽ xin nói sau.

Vua Piotr chớp chớp mắt: "Hừ!" Nhà vua đi đi lại lại một lát, liếc nhìn vương hầu, dịu giọng nói:

- Ta cần đồng… Có nhiều chuông thừa - chẳng cần gì đến một tiếng kêu rỗng tuếch - ta sẽ tháo chuông xuống, đem đúc… Từ Ural, Demidov viết thư cho ta: đến mùa xuân sẽ có năm mươi nghìn pud gang thỏi

- Nhưng tiền? Lại moi tiền của dân các đại xã, của nông dân chăng? Liệu có được nhiều không? Ngay bây giờ họ đã thở không được rồi, vả chăng một năm nữa cũng chưa chắc đã thu thuế xong… Thế mà có vàng, có bạc, có cả đấy nhưng bị cất giấu, vô dụng…

Piotr Alekseevich chưa nói hết lời, cặp mắt của Fedor Yurievich đã trợn tròn xoe.

- Ta biết là nhà ngươi sẽ trả lời ta như thế nào rồi ông chú của ta ạ. Chính vì thế mà ta đã không cho người đi tìm nhà ngươi… Nhưng chỗ tiền đó nhất định ta sẽ lấy.

- Tâu bệ hạ, vào lúc nầy, không thể chạm đến kho tàng của các tu viện được!

- Tại sao? - vua Piotr thét lên như tiếng gà trống.

- Không phải lúc… Bây giờ… nguy hiểm đấy… Thần không nói với bệ hạ về những người bị dẫn đến chỗ thần hàng ngày, hoặc gần như thế… - Các ngón tay múp míp của Fedor Yurievich, đặt trên đầu gối, động đậy, có vẻ lo ngại - Bọn thương gia Moskva là đày tớ trung thành của bệ hạ, trong lúc nầy… Narva đã làm chúng sợ… Mà kể ra ai mà chẳng sợ… Chúng lải nhải một thời gian rồi chúng sẽ thôi… Chiến tranh có lợi cho chúng. Chúng sẽ bỏ tiền ra, nhưng xin bệ hạ dừng bực bội… Còn nếu như ngay bây giờ, bệ hạ đụng đến các tu viện, thành luỹ của chúng… Những tên dở người sẽ la lên khắp nơi những điều mà Griska Talitski(1) đứng trên mái nhà đã gào lên hôm vừa qua ở chợ. Bệ hạ biết chứ? Bệ hạ thấy đấy… kho tàng của các tu viện ta phải lấy dần dần, lặng lẽ.

- Nhà ngươi định mưu mẹo với ta đấy?

- Thần đã già, thần mưu mẹo làm gì?

- Ta phải có tiền ngay tức khắc. Nếu cần ta sẽ cướp!

- Bệ hạ cần nhiều không?

Fedor Yurievich đặt câu hỏi đó, miệng thoáng mỉm cười kín đáo. Nhà vua lại "hừ" một tiếng rồi lồng lộn đi lại trong phòng ngủ, châm tẩu vào cây nến, thở ra một hơi khói, một hơi nữa, và dằn giọng kiên quyết nói:

- Hai triệu!

- Có thể kém một ít chăng

Vua Piotr bỗng ngồi thụp xuống trước Fedor Yurievich, lắc mạnh đầu gối lão.

- Đừng làm ta nóng lòng sốt ruột nữa… Ta hãy thoả thuận với nhau: trong lúc nầy, ta sẽ không đụng đến kho tàng của các tu viện… Được chứ? Nhà ngươi có tiền không? Nhiều không?

- Để mai xem sao?

- Không, ngay bây giờ… Nào đi!

Fedor Yurievich cầm lấy mũ, nặng nề đứng dậy:

- Thôi được… Bệ hạ đã cần quá như vậy… - Vương hầu đi ra cửa, dáng đi như một con gấu - Nhưng đừng cho ai đi theo bệ hạ. Chỉ hai chúng ta đi thôi.

Trên tháp Xpaskaia, đồng hồ điểm một giờ, chiếc xe trượt tuyết có mui của vương hầu chấp chính chạy vào điện Kreml, rẽ vào các ngõ chật hẹp và tối om, giữa những ngôi nhà cũ kỹ của các bộ và dừng lại trước một toà nhà thấp bè bè, bằng gạch. Một ngọn đèn đặt ở bậc thềm. Một người mặc áo lông cừu ngả mình vào cổng sắt đang ngáy khò khò. Vương hầu từ trên xe trượt tuyết bước xuống sau Piotr Alekseevich, nhấc ngọn đèn lên, cây nến mỡ bò chảy nước, khói um và lấy chân đá chiếc giầy gai thò ra ngoài cái áo khoác lông cừu.

Người kia còn ngái ngủ nói: "Anh muốn gì, anh muốn gì?". Hắn ngồi lên, bẻ cổ áo bằng lông cừu xuống, nhận ra các vị khách vội choàng đứng dậy.

Vương hầu chấp chính gạt hắn ra, lấy chìa khoá của mình mở cửa để vua Piotr đi qua, rồi bước vào theo và khoá cửa lại. Giơ cao ngọn đèn, lão lặc lè đi qua căn phòng ngoài lạnh toát, qua một phòng khác ấm áp, rồi một phòng thấp trần hình vòm, tường đã tróc vôi vữa, của Bộ Cơ mật do Sa hoàng Aleksey Mikhailovich lập ra. Mùi bụi bậm, mùi mốc khô, mùi chuột xông lên. Hai khung cửa sổ nhỏ có chấn song phủ đầy mạng nhện.

Một cánh cửa hé mở, đầu một lão già sợ sệt ló ra; đó là người gác bên trong, một người tin cẩn.

- Ai đấy? Ông là ai?

- Mitrits, đưa ta một cây nến, - vương hầu chấp chính nói.

Những tủ thấp bằng gỗ sồi, đóng bằng khoá sắt rèn, sắp thành hàng sát bức tường bên trong cùng. Không những cấm không ai được sờ mó vào các tủ ấy, mà còn cấm cả tò mò dò hỏi bên trong đựng những hồ sơ gì, trái lệnh sẽ bị xử tử.

Người gác đem đến một cây nến cắm trên một cái giá bằng sắt. Vương hầu chỉ vào chiếc tủ giữa:

- Kéo chiếc tủ nầy ra… - Người gác lắc đầu - Ta ra lệnh cho ngươi… Ta chịu trách nhiệm

Người gác đặt cây nến xuống đất. Hắn tì cái vai hom hem vào tủ rồi đẩy: chiếc tủ không nhúc nhích.

Vua Piotr vội vàng cởi bỏ áo cầu ngắn, bỏ mũ, và ghé người vào chiếc tủ, lấy hết sức đẩy mạnh - cổ nhà vua đỏ ửng lên - và đẩy lùi chiếc tủ. Một con chuột nhắt từ dưới gầm tủ vọt ra. Bức tường có đục một cánh cửa nhỏ bằng sắt, phủ kín mạng nhện bám đầy bụi bậm.

Fedor Yurievich vừa thở vừa rút trong túi ra một chiếc chìa khoá nặng hai livrơ(1) và nói: "Mitrits, soi cho ta, ta chẳng trông thấy gì hết". Lão vụng về đút chìa khoá vào lỗ. Đã ba mươi năm nay không mở, ổ khoá hoen gỉ, không vặn được. "Phải dùng đòn bẩy mới mở được; Mitrits, đi tìm cho ta một cái đòn bẩy".

Vua Piotr cầm cây nến soi, xem xét cánh cửa:

- Có cái gì trong đó?

- Bệ hạ sẽ thấy… Theo các bản kê khai của lâu đài, những hồ sơ mật được cất trong đó. Trong chiến dịch của vương hầu Golixyn ở Krym, bà chị Sofia của bệ hạ một đêm có đến đây. Thần cùng đi với lệnh bà… Nhưng thần không mở được cửa, cũng như bây giờ… - Lão khẽ cười gằn dưới bộ ria kiểu Tarta - Lệnh bà Sofia đứng đó một lúc rồi ra về.

Người gác đem đến một cái đòn bẩy và một cái rìu. Vua Piotr phá khoá - nhưng đánh gãy cán rìu và bị xước một ngón tay. Nhà vua lấy chiếc đòn bẩy nặng nện mạnh vào cánh cửa. Những tiếng nện vang lên choang choang trong căn nhà vắng lặng. Fedor Yurievich lo ngại, nhìn qua cửa sổ. Cuối cùng, vua Piotr đút được đòn bẩy vào khe. Nhà vua ấn mạnh đòn bẩy, làm bật ổ khoá - cánh cửa sắt hé ra, rít ken két. Sốt ruột, nhà vua nắm lấy cây nến và tiến lên trước, bước vào căn phòng xép, trần vòm, không có cửa sổ.

Mạng nhện, bụi bậm. Trên các giá chạy quanh các tường, xếp những bình có quai chạm trổ từ thời Ivan Hung đế và Boris Godunov; những bình rượu lớn chân cao của Ý; những chậu bạc nhỏ để Sa hoàng rửa tay trong những buổi chiêu đãi lớn; hai con sư tử bạc bờm bằng vàng và răng bằng ngà; hàng chồng đĩa vàng, những giá nến nhà thờ bằng bạc đã gãy, một con công lớn bằng vàng khối, mắt ngọc bích, đó là một trong hai con công đặt bên ngai các hoàng đế Bizăngxơ thời cổ; bộ máy của nó đã hỏng. Trên các giá bên dưới có để những túi da: qua những đường khâu đã bục của nhiều túi, lòi ra những đồng florin Hà Lan. Dưới những ghế dài, xếp hàng đống lông hắc điêu thử, nhung, lụa, tất cả đều bị mối nhấm, mục nát.

Vua Piotr cầm lấy những đồ vật đó, nhấm nước bọt vào ngón tay xoa xoa: "Vàng đây? Bạc đây?" Nhà vua đếm các túi tiền vàng, có bốn mươi lăm túi, có thể nhiều hơn… Nhà vua cầm lấy những bộ lông hắc điêu thử, những bộ đuôi cáo, rũ mạnh.

- Nầy ông chú, nhưng những cái nầy mục nát cả rồi!

- Mục đấy nhưng không phải là bỏ đi

- Tại sao trước đây nhà ngươi không nói với ta?

- Thần đã có lời hứa… Đức Thái thượng hoàng Aleksey Mikhailovich mỗi lần đi chiến dịch đều giao cho thần giữ những kho dự trữ tiền bạc và châu báu của Người. Đến cuối đời Người, Người có gọi thần đến và dặn dò là không được đem cho một người kế vị nào của Người, trừ trường hợp Nhà nước tối cần thiết, trong thời chiến.

Vua Piotr vỗ mạnh vào đùi:

- A, quả thực nhà ngươi đã giúp ta thoát khỏi cơn bí… Như thế là đủ rồi… Bọn tu sĩ sẽ cảm ơn nhà ngươi! Hãy nhìn con công nầy? Đủ để mua giầy, quân phục, vũ khí cho các trung đoàn và nện cho vua Charles một trận nên thân… Nhưng còn các chuông, ông chú ạ, dù thế nào đi nữa ta cũng sẽ cứ lấy, không nên vì thế mà giận ta.

Chú thích

(1) "Nhà chép sử" razkonic, tác giả các "cuốn vở" trong đó Piotr đệ nhất bị gọi là "Quỷ vương". Bị xử tử năm 1700. (Chú thích của tác giả).

(2) Một livrơ bằng 0,453kg.