hiếc chuông lớn của nhà thờ Ivan Veliki gầm vang trên thành Moskva, - hai mươi bốn gã thương gia khỏe mạnh kéo cái lưỡi chuông đồng. Người ta làm lễ cầu Chúa phù hộ quân đội Nga chiến thắng quân thù.

Ngày hôm ấy, sau buổi lễ, viên lục sự viện Duma, Prokofi Vozmixyn, theo một tục lệ cổ - mặc áo bông kiểu Nga, đội mũ lông và đi ủng da dê, bước ra ngoài thềm buồng ngủ của Sa hoàng cất giọng rành mạch đọc sắc chỉ của Sa hoàng trước đám đông dân chúng: tất cả các quân nhân phải ra chiến trường để tiến đánh các thành phố Thuỵ Điển. Tất cả các dapife, các viên đại tụng, các nhà quý tộc Moskva và sĩ quan cận vệ của Sa hoàng cùng tất cả các quân nhân khác đã từng qua nghề võ bị đều phải lên ngựa.

Mọi người chờ đợi tin đó từ lâu, tuy vậy nhân tâm Moskva cũng vẫn xúc động, xao xuyến. Từ sáng sớm các đơn vị quân sĩ và các đoàn xe kéo qua các đường phố, bụi bay mù mịt. Vợ các binh lính, tuyệt vọng chạy theo bên cạnh, vẫy cánh tay áo dài của họ. Dân các đại xã đứng nép vào hàng rào tránh các cỗ đại bác đang nhảy chồm chồm trên những rầm gỗ lát đường.

Qua cánh cửa mở rộng của những ngôi nhà thờ cổ, các viên trợ tế lớn tiếng gào: "Chi…ến thắ…ắng!". Cổng lớn các toà nhà quý tộc mở toang: đoàn kỵ sĩ vọt ra, có người mặc theo kiểu cũ, áo giáp và chiến bào, xuýt ngựa, phóng bừa vào đám đông, quất roi lên đầu họ. Xe ngựa bốn bánh húc phải nhau, trục xe kêu răng rắc, ngựa hí, cắn lộn nhau.

Tại nhà thờ Đức Bà thăng thiên, dưới ánh sáng của vô vàn ngọn nến, giáo trưởng Adrian, người vốn ốm yếu, khói hương bao phủ quanh mình, đang khóc nức nở, hai tay giơ cao lên trời. Các quan đại thần và sau lưng họ là đám đông dày đặc các thương gia thân hào đang quỳ. Mọi người đều khóc khi thấy những giọt nước mắt ròng ròng trên mặt vị giáo trưởng, đang người lên vòm nóc nhà thờ. Vị phó giáo trưởng, miệng há hốc, mạch máu trên thái dương căn phồng, cầu xin chiến thắng, giọng tựa tiếng kèn ngày Phán xét cuối cùng, át cả tiếng giáo trưởng. Áo lễ của vị giáo trưởng cũng đen sì như bộ mặt các vị thánh trong những bộ khung vàng, - nhà thờ rực rỡ ánh vàng và vinh quang.

Đây là lần đầu tiên người ta để các thương gia vào đông như vậy trong nhà thờ Đức Bà Thăng thiên, thành trì của giới quý tộc. Nhân dịp đó, Hội đồng các xã trưởng đã tặng hai mươi lăm pud cây nến sáp; ngoài ra cá nhân nhiều vị thân hào cũng tặng nến, người nửa pud, người một pud. Người ta đã yêu cầu trợ tế đừng dè sẻn hương thơm. Ivan Artemist Brovkin, khịt khịt mũi vì nước mắt, nhắc đi nhắc lại: "Vinh quang, vinh quang…" Bên phải lão chủ tịch Mitrofan Sorin, say sưa hoà giọng với ban hát; bên trái lão, Aleksey Xvesnikov đưa cặp mắt di-gan hau háu nhìn ánh vàng trên tranh thánh, trên các đồ trang trí và trên vầng hào quang của các hình ảnh thánh, tuồng như tất cả chỗ của cải quý giá đó là do y mà có… "Chi-ến thắ-ắng!" vị phó giáo trưởng quần áo lộng lẫy, gào lên, làm rung chuyển cả vòm nóc nhà thờ, - khói hương cuồn cuộn bay lên bao phủ những bông hồng đỏ thêu trên áo lễ.

Các con chiên tiến lên để hôn thánh giá. Người đi đầu, vưởng hầu chấp chính Fedor Yurievich, bụng phệ, tóc trắng xoá, - hôn thánh giá lâu đến trọn một phút, lắc lư đôi vai hom hem. Tiếp theo sau là các vị vương hầu, các quan đại thần, người nào cũng già nua, lọm khọm. - tất cả những người trẻ đều đi làm công vụ hoặc ra mặt trận - Các thương gia thành kính tiến lên. Họ ném những đồng tiền vàng, nhẫn, chuỗi ngọc rơi leng keng vào chiếc khay lớn của người thủ quỹ nhà thờ bưng trên tay. Họ rời khỏi nhà thờ, đầu ngẩng cao. Sau khi làm dấu một lần chót, cúi lạy bức tranh thánh lớn treo trên cửa ra vào, họ vuốt tóc, chụp mũ lên đầu, đi ngang qua quảng trường loang lổ, ngập cỏ mới để đi tới Hội đồng các xã trưởng. Họ khoan khoái nện vang gót giầy, nghênh ngang như những ông chủ nhìn đám dân hèn, nhìn cửa sổ các bộ.

Khi Ivan Artemist bước ra, chừng một chục bàn tay đen sì và co quắp túm lấy vạt áo nhung của lão: "Lạy vương hầu… xin vương hầu một đồng kopeik nhỏ, một mẩu bánh con!" những người ăn xin râu tóc bù xù, răng mất hết, ở trần, lở lói đầy người, gào lên… Họ bò dưới đất, chìa tay ra, rũ mớ áo quần rách rưới của họ. "Lạy vương hầu, lạy vương hầu!" Khiếp sợ, Ivan Artemist nhìn quanh tứ phía; "Chúng mầy điên à, đồ ăn mầy, ta có phải là vương hầu đâu!" Lão lộn hai túi áo tung ra những đồng kopeik… Một gã dở người, đầu chốc, vừa khua những que cời lửa lách cách vừa gào lên, không còn ra tiếng người nữa: "Ta muốn có những hòn than hồng…".

Vaska Reviakin đứng đó, cặp mắt xếch cười tít, vuốt râu. Khi đã cố gỡ được vạt áo, Ivan Artemist hỏi hắn:

- Nầy thương gia, có phải quân của ông đấy không? Tốt hơn là vào một ngày như hôm nay ông cũng nên làm dấu đi.

Reviakin hai tay áp vào bụng, cúi chào đáp:

- Ivan Artemits, tôi cũng như thiên hạ thôi. Thiên hạ cam chịu thì tôi cũng thế… Thiên hạ khổ cực thì tôi cũng vậy

Ivan Artemist khạc nhổ:

- Đồ chó, chỉ ba hoa? Thực là đồ chó?

Ivan Artemist bỏ đi. Gã dở người kêu be be sau lưng lão như một con dê.