ột ông lái buôn tánh tình hiền lành cẩn thận, trước khi nhắm mắt lìa đời, ông làm một chúc thư để lại phân chia gia tài cho ba đứa con ông.

Gia tài của ông gồm mười bảy con trâu và mười chín con heo. Theo chúc thư thì người con cả được một nửa, người con thứ được một phần ba và người con út được một phần chín đàn trâu. Còn con heo thì con cả được một phần hai, con thứ một phần tư, và con út một phần năm.

Trong chúc thư có dặn hai điều: thứ nhứt không được bán trâu và heo để lấy tiền chia, thứ nhì không được giết hai súc vật, nghĩa là để nguyên vẹn vậy mà chia.

Thật là chuyện rắc rối. Người con cả lên tiếng dành phần: -Nửa đàn trâu mười bảy con và đàn heo mười chín con, toàn là số lẻ làm sao mà chia.

Đến lượt người con thứ cũng càu nhàu: -Phần tôi thì một phần ba đàn trâu là năm con rồi với hai phần ba và một phần tư đàn heo tức bốn con với ba phần tư. Như vậy phải giết trâu và heo mới chia được, mà cha thì cấm giết …

Người con út cũng tỏ vẻ bực mình: -Phần tôi được một phần chín đàn trâu và một phần năm đàn heo như thế cũng chẳng chia quái gì được, trừ phi xả thịt nó ra.

Tuy gặp rắc rối như vậy, cả ba anh em không ai chịu nhân nhượng ai, triệt để giữ đúng các phần ăn trong chúc thư, không ai ưng chịu sửa đổi một khoản nào.

Ban đầu còn bàn bạc nhỏ nhẹ với nhau, thét rồi sanh ra cãi vả to tiếng với nhau. Cuối cùng người con cả đề nghị: -Trong nhà phân xử không xong, vậy cứ nhờ người ngoài phân xử vậy.

Cả ba dắt tới nhà một ông đồ nho giỏi về xử lý.

Lúc bấy giờ ông đồ đang ngồi xem sách, chợt thấy ba anh em kéo tới biết có rắc rối về chuyện chia phần ăn nên bảo: -Ừ, nếu các anh đem việc này tới cửa công thì tốn kém rất nhiều, còn với tôi chỉ lấy chút đỉnh công lao thôi. Vậy các anh định phần công lao của tôi bao nhiêu?

Sau một hồi bàn tính, họ dành phần ông đồ hai con heo.

Tảng sáng hôm sau, ông đồ dắt một con trâu và một con heo đến nhà ba anh em con người lái buôn, rồi thả hai con vật này nhập vào bầy trâu heo. Xong rồi, ông gọi tất cả ba anh em đến hỏi: -Bây giờ trong chuồng có bao nhiêu con trâu vậy các chú?

Cả ba trả lời là mười tám con. Ông đòi hỏi: -Này chú Hai, phần của chú bao nhiêu?

-Thưa một nửa đàn trâu tức chín con.

Ông đồ bảo: -Vậy chú hãy vào dắt chín con của chú đi.

Người anh cả mừng rỡ và thấp thỏm sợ ông đồ biết về phần lợi của mình, đúng lẽ thì chỉ tám con và một phần hai con chớ không được trọn chín con.

Quay sang chuồng heo, ông đồ hỏi tiếp: -Bây giờ có cả thảy bao nhiêu heo vậy chú?

-Dạ hai mươi con.

-Phần của chú bao nhiêu?

Người con cả đáp: -Nửa đàn là mười con.

Ông đồ ra lịnh: -Chú hãy bắt lấy đủ mười con, nhưng trừ con của tôi lại.

Người con cả lấy đủ phần của mình rồi, lật đật đem trâu và heo về nhà, chỉ để lại cho ông một con heo phần công lao.

Giờ đến lượt người con thứ: -Thưa cụ tôi được một phần ba, vậy cụ chia cho.

Ông đồ hỏi: -Một phần ba của đàn trâu mười tám con là bao nhiêu vậy chú Ba?

-Dạ sáu con.

-Được rồi, chú mau vào chuồng bắt sáu con trâu của chú ra, nhưng nhớ để con có dấu của tôi lại. À, còn heo chú được mấy phần?

-Thưa một phần tư tức là năm con.

-Vậy chú cứ bắt năm con, nhớ để cho tôi một heo phần công lao nhé.

Người con thứ cũng như người con trưởng lật đật đem phần ăn đi không cần bàn cãi gì nữa cả.

Đến lượt người con út, ông đồ hỏi: -Này chú, chú được bao nhiêu phần trâu và heo?

Người này đáp: -Dạ, một phần chín đàn trâu và một phần năm đàn heo.

Ông đồ tính toán xong liền bảo: -Chú hãy vào chuồng dắt hai con trâu và bốn con heo, nhưng nhớ để tôi một heo phần công lao.

Người con út cả mừng vì đúng lẽ anh chỉ được ba con và bốn phần năm thôi, thế mà được những bốn con heo thì có lợi vô cùng. Trong khi ấy ông đồ trở về nhà với một con trâu và ba con heo, tức nhiên là ông cũng có lợi.

Bạn đọc sẽ ngạc nhiên tự hỏi: trong ba phần gia tài, kẻ được chia đều hưởng quá số lợi của mình tưởng tượng, nên cả thảy đều mừng, vậy đâu là phần thiệt hại?

Không có gì khó hiểu cả, người được lợi trong vụ này chính là ông đồ chớ không phải ba anh em nhà kia. Ông đem tới một trâu và một heo là cốt làm cho phần chia đúng vào các con số đã trù tính, nhưng ông đã khôn ngoan giữ lại một con trâu và một con heo của ông mang tới, thêm vào đó hai con heo phần công lao. Hai con heo này đã rút ngay trong ba phần gia tài, lẽ tất nhiên nếu ba anh em nhà kia không tranh chấp thì hai con heo này không lọt ra ngoài vậy.