ì chính là vấn đề nghĩa vụ. Nghĩa vụ khủng khiếp đối với Gauvain, bi thảm đối với Cimourdain.

Giản đơn đối với người này, phức tạp, khúc khuỷu, quanh co đối với người kia.

Chuông điểm nửa đêm, rồi một giờ sáng.

Gauvain bất giác đi tới lỗ tường thủng.

Đám cháy chỉ còn hắt xuống ít ánh sáng lờ mờ rồi tắt hẳn.

Khu cao nguyên bên kia lâu đài, khi ẩn khi hiện dưới ánh sáng chập chờn rồi biến mất dưới làn khói trùm lên ngọn lửa. Ánh lửa vụt sáng vụt tắt làm méo mó các hình thù và làm cho những người lính gác trông chẳng khác gì những con sâu. Gauvain mơ màng nhìn cái cảnh khói lửa khi tỏ khi mờ ấy. Ánh sáng khi ẩn khi hiện trước mắt thật giống như chân lý lúc hiện lúc ẩn trong tâm trạng anh ta lúc bấy giờ.

Chợt giữa hai cột khối, một ngọn lửa nhỏ, vụt lên từ đống than hồng đang lụi dần, soi sáng đỉnh cao nguyên và làm nổi bật hình thù đỏ sẫm của một chiếc xe ngựa. Gauvain nhìn chiếc xe đó; xung quanh xe có những kỵ binh đội mũ cảnh sát. Gauvain cảm thấy hình như đây là chiếc xe mà Guéchamp đã chỉ cho anh nhìn qua ống nhòm ở ngoài xa mấy giờ trước đây, lúc mặt trời lặn. Có nhiều người trên xe, và hình như họ đang chuyển đồ trên xe xuống. Đồ đạc họ chuyển xuống có vẻ nặng nề và khi va chạm nhau lại nẩy lên tiếng kim khí; khó mà nói rõ được đấy là vật gì; nó giống như những rương nhà; hai người trong bọn đặt xuống đất một cái hòm, căn cứ vào hình thù của cái hòm thì vật đựng trong đó có hình tam giác. Ngọn lửa nhỏ tắt, mọi vật lại tối om. Gauvain chăm chú nhìn và có vẻ nghĩ ngợi về cái vật nằm trong bóng tối ấy.

Đèn xách tay đã thắp lên, người ta đi đi lại lại trên cao nguyên, nhưng những hình thù di động trên đó chỉ trông thấy lờ mờ; vả lại Gauvain ở chân cao nguyên và phía bên kia hào nên chỉ có thể nhìn được những vật ở ngay rìa cao nguyên mà thôi. Có nhiều tiếng người nói, nhưng không nghe rõ. Đó đây, có tiếng gõ lên gỗ. Có cả tiếng sắt rít lên nghe như tiếng giũa lưỡi hái.

Có tiếng chuông điểm hai giờ, Gauvain đi từ từ về phía lỗ tường thủng, có vẻ như tiến hai bước lại lùi ba bước. Khi anh ta tới gần, người lính gác nhận ra trong bóng tối nhập nhoạng cái áo choàng và cái mũ có đính lon của tư lệnh trưởng, liền bồng súng chào. Gauvain đi vào gian nhà ở tầng dưới bây giờ đã bố trí thành trạm gác. Trên vòm trần có treo một chiếc đèn kính. Ánh sáng chỉ đủ để cho người đi qua khỏi dẫm lên những người lính gác đang nằm ngổn ngang trên lớp rơm trải dưới đất; phần lớn đã ngủ say.

Họ nằm đó, ở nơi cách đây mấy giờ họ đã chiến đấu; những mảnh sắt rải rác và chì đạn ghém quét chưa sạch làm cho họ canh cánh khó ngủ; nhưng họ đều mệt và ngủ ngon lành. Gian phòng ấy trước đây là nơi kinh khủng, nơi họ đã tấn công, nơi họ đã gầm thét, nghiến răng nghiến lợi, chém giết và trút hơi thở cuối cùng; rất nhiều đồng đội của họ đã chết trên cái thềm nhà giờ đây họ đang ngủ mê mệt; lớp rơm họ nằm đã từng thấm máu bạn bè của họ; bấy giờ thế là hết, máu đã ngừng chảy, gươm đã lau sạch, kẻ chết đã chết, còn họ, họ ngủ yên lành. Chiến tranh là như thế đấy. Và mai đây, thiên hạ ai cũng được ngủ bình yên như thế cả.

Lúc Gauvain vào, vài người đang thiu thiu vội vùng dậy, trong đó có viên sĩ quan chỉ huy đơn vị canh gác. Gauvain chỉ cửa hầm giam và nói:

— Mở cho tôi.

Chốt cửa rút ra và cửa mở. Gauvain vào trong hầm.

Cửa khép lại sau lưng anh.