ừa lúc đó bọn trẻ đã mở choàng mắt.

Đám cháy chưa lan vào trong thư viện, mới hắt ánh sáng hồng lên trần nhà. Bọn trẻ chưa từng thấy cái rạng đông như thế bao giờ. Chúng nhìn, Georgette ngắm nghía.

Tất cả vẻ lộng lẫy của đám cháy đều phơi bày ra; con mãng xà đen cùng con rồng đỏ tươi hiện ra trong đám khói dị hình đen ngòm và đỏ tía một cách lộng lẫy, những tàn lửa dài bay ra xa, rạch màn đêm như những ngôi sao chổi đuổi theo nhau. Lửa thật là phong phú; những đốm than hồng như những nắm châu báu vãi trong gió; than đá cùng loại với kim cương, đúng thế. Lửa làm nứt rạn bức tường thứ ba qua các kẽ nứt than hồng đổ xuống khe những thác ngọc thạch; rơm và lúa mạch cháy trong vựa bắt đầu đổ qua cửa sổ từng trận mưa bụi vàng, lúa mạch biến thành ngọc tím, và cọng rơm cháy khác nào ngọc đỏ.

— Đẹp quá - Georgette kêu lên.

Cả ba đứa bé cùng nhỏm dậy.

— A! - Người mẹ kêu lên - Chúng thức dậy rồi kia!

René-Jean đứng dậy, rồi Gros-Alain và Georgette vùng đứng dậy.

René-Jean vươn vai, đi tới bên cửa sổ và nói:

— Nóng quá.

— Óng - Georgette lặp lại.

Bà mẹ lên tiếng gọi chúng:

— Các con ơi! René, Alain, Georgette!

Bọn trẻ nhìn xung quanh chúng. Chúng đang tìm hiểu xem có chuyện gì. Chỗ nào người lớn hốt hoảng thì trẻ con lại tò mò. Ai dễ ngạc nhiên thì không hay sợ. Điếc thì dạn súng. Trẻ thơ chẳng đáng được xuống âm phủ, mà nếu chúng có xuống đấy, chúng lại thích thú không biết chừng.

Bà mẹ lặp lại:

— René! Alain! Georgette!

René-Jean quay đầu lại; tiếng nói đó làm cho nó chú ý; trẻ thơ có trí nhớ ngắn ngủi nhưng hồi ức lại nhạy bén; tất cả quá khứ đối với chúng như mới xảy ra hôm qua; RenéJean nhìn thấy mẹ nó, coi như một điều rất đơn giản, và với bao nhiêu sự lạ kỳ chung quanh nó, nó cảm thấy cần được che chở, nó kêu lên: - Mẹ!

— Mẹ! - Gros-Alain gọi.

— M…ẹ! - Georgette gọi.

Rồi con bé chìa hai cánh tay nhỏ nhắn ra.

Thế là người mẹ lại gào lên:

— Các con ơi!

Cả ba đứa tới bên cửa sổ; may sao, đám cháy chưa lan tới chỗ đó.

— Nóng quá! - René-Jean nói.

Rồi nó nói thêm:

— Nóng rát quá.

Nó đưa mắt tìm mẹ nó.

— Mẹ ơi, lại đây.

— Mẹ, đây - Georgette lặp lại.

Người mẹ tóc xõa rối bù, áo quần rách bươm, thân thể rớm máu, lăn nhào xuống dưới hào, từ bụi này qua bụi khác. Cimourdain đứng dưới hào với Guéchamp, cũng bất lực như Gauvain đứng ở trên lầu. Binh lính nhộn nhạo xung quanh, đều tuyệt vọng vì thấy không làm được gì. Nóng không thể chịu được nhưng chẳng ai để ý. Họ quan sát chiếc cầu chiều cao của các nhịp cầu, chiều cao của các tầng lầu, chiều cao cửa sổ không thể với tới được. Phải hành động mau lẹ. Phải vượt ba tầng lầu. Không có cách nào lên tới trên cao. Viên đội Radoub bị thương, một nhát kiếm chém vào vai, một tai cụt, máu và mồ hôi lênh láng, chạy tới; Anh ta nhìn thấy chị Fléchard.

— Kìa! Cái chị bị bắn chết! Sống lại ư?

— Các con tôi! - Người mẹ nói.

— Đúng rồi - Radoub trả lời - Thôi, không có thì giờ nói chuyện với ma nữa.

Rồi, anh cố leo lên cầu, nhưng vô ích, anh bấu móng tay vào đá, nhưng các lớp đá xây rất nhẵn, không có chỗ nứt nẻ, không có chỗ lồi ra, bức thành cũng đã được trét lại như mới, và Radoub lăn xuống. Đám cháy vẫn tiếp tục, ghê rợn; qua khung cửa sổ đỏ rực, người ta nhìn rõ ba cái đầu tóc vàng hoe. Radoub chĩa nắm đấm lên trời, hình như anh ta tìm ai trên đó, và nói: Xử sự như thế hở Chúa! Còn người mẹ thì quỳ xuống ôm trụ cầu, kêu lên:

— Lạy Chúa!

Những tiếng nổ răng rắc âm ỉ xen lẫn tiếng than hồng tí tách. Mặt kính ở các tủ sách của thư viện rạn nứt ra, rơi xuống loảng xoảng. Tường nhà sắp sập. Sức người không còn làm gì được. Chỉ giây lát nữa tất cả sẽ sụp đổ. Người ta chỉ còn chờ đợi tai họa. Người ta nghe thấy những tiếng nói bé bỏng lặp lại: Mẹ! Mẹ! Sự hãi hùng đã đến cực độ.

Đột nhiên, giữa cảnh lửa cháy đỏ rực, một người cao lớn hiện ta ở khung cửa sổ bên cạnh cửa sổ có bọn trẻ đứng. Mọi người ngẩng lên, mọi con mắt nhìn chăm chắm. Có một người trên đó, một người đang ở trong thư viện, đang ở trong lò lửa. Bộ mặt ấy in hình đen trên nền lửa đỏ, tóc bạc phơ. Người ta nhận ra lão hầu tước De Lantenac.

Lão biến mất, rồi lại hiện ra.

Lão già rùng rợn đó đứng lên cửa sổ, chuyển một cái thang lớn. Đó là cái thang cấp cứu vẫn đặt trong thư viện, lão đã nhìn thấy bên chân tường, và lão lôi ra tận cửa sổ. Lão cầm một đầu thang, rồi với vẻ lanh lẹ tuyệt vời của một lực sĩ, lão luồn cái thang qua cửa sổ, ghếch vào cái gờ tường bên ngoài, xuống tận dưới khe. Ở dưới đó viên đội Radoub cuống quít chìa tay đón chiếc thang, ôm chặt lấy nó và hô to:

— Cộng hòa muôn năm!

Lão hầu tước đáp lại:

— Đức vua muôn năm!

Radoub làu bàu:

— Lão muốn hô gì thì hô, nói bậy cũng được, lão là Chúa nhân từ đấy.

Thang đã đặt; gian phòng đang cháy đã được nối liền với dưới đất, hai chục người chạy lại, Radoub dẫn đầu; nhanh như cắt họ leo lên thang sắp thành hàng dọc như thợ nề chuyển đá. Như vậy là liền với chiếc thang gỗ là một chiếc thang người. Đầu thang, Radoub đứng sát cửa sổ. Anh ta quay mặt vào đám cháy.

Đám quân tản mác trong bụi rậm và các bờ dốc, xúc động, cụm lại trên cao nguyên, dưới khe, trên mái bằng tòa tháp. Lão hầu tước lại biến đi, rồi hiện ra, bế theo một đứa bé. Tiếng vỗ tay vang cả lên.

Đó là đứa thứ nhất, mà lão hầu tước vớ được. Gros-Alain.

Gros-Alain kêu lên:

— Sợ quá!

Lão hầu tước đưa thằng bé cho Radoub, anh chuyền xuống phía dưới cho một người lính, người này lại chuyền tiếp xuống nữa, thế rồi trong khi thằng bé này sợ sệt kêu lên và được chuyền tay xuống đất thì lão hầu tước lại biến đi một lát rồi lại trở lại cửa sổ với René-Jean, chú này cứ khóc vang lên và cưỡng lại, đánh cả Radoub lúc lão hầu tước trao chú cho viên đội.

Lão hầu tước trở lại trong phòng rực lửa. Còn lại một mình Georgette. Lão đi lại phía em. Em cười. Con người bằng đá kia bỗng thấy mắt mình có cái gì ươn ướt. Lão hỏi:

— Tên cháu là gì?

— Orgette - Em bé nói.

Lão bế em lên tay, em bé vẫn cười, và lúc lão đưa em cho Radoub, thì cái lương tâm rất cao thượng và đen tối ấy bỗng xúc động trước sự thơ ngây, lão già hôn đứa trẻ.

— Con bé đấy! - Binh lính đồng thanh nói.

Và Georgette lại được chuyền xuống qua tay từng người giữa những tiếng reo quý mến. Họ vỗ tay, họ dẫm chân; những người lính già nức nở khóc, em bé mỉm cười với họ.

Người mẹ đứng ở chân thang, hổn hển, mê man, ngây ngất vì cái chuyện bất ngờ ấy như nhảy thẳng từ địa ngục lên thiên đường. Nỗi vui thái quá thường làm tê tái lòng. Chị giơ tay ra, đón Gros-Alain trước, rồi René-Jean, rồi Georgette, hôn lấy hôn để, rồi chị ta phá ra cười và ngã lăn bất tỉnh.

Một tiếng kêu lớn cất lên:

— Thoát cả rồi!

Thoát cả rồi thật, trừ lão già.

Nhưng không ai nghĩ đến chuyện đó, có lẽ cả lão nữa.

Lão đứng lại bên cửa sổ một lát mơ màng như muốn dành thì giờ cho cái vực lửa kia định đoạt. Rồi, ung dung, từ từ, kiêu hãnh, lão bước qua bực cửa sổ, và không ngoảnh lại, ngay ngắn, đứng thẳng, tựa vào bậc thang, sau lưng là đám cháy, đối diện là vực sâu, lão lặng lẽ bước xuống thang đường hoàng như một bóng ma. Những người còn đứng trên thang vội nhào xuống, mọi người rùng mình, chung quanh cái con người từ trên cao bước xuống, người ta phải dãn ra kinh sợ như trước một ảo ảnh linh thiêng nào đó. Còn lão vẫn đĩnh đạc giấu vào bóng tối trước mặt; họ càng lùi, lão càng tiến lại gần họ; sắc mặt lão xanh xao lạnh lùng không một nếp nhăn, đôi mắt ma của lão không một ánh chớp; mỗi bước lão tới gần những người đang nhớn nhác nhìn lão trong bóng tối, lão như to lớn thêm lên, chiếc thang rung lên cót két dưới bàn chân ghê rợn của lão tựa như tượng của hiệp sĩ trở xuống mồ.

Khi lão hầu tước xuống đến bậc thang cuối cùng và đặt chân xuống đất, một bàn tay chít lấy cổ lão. Lão quay lại.

— Ta bắt ngươi - Cimourdain nói.

Lantenac nói.

— Tán thành.