rung tuần tháng Chín, Lêa nhận dược lệnh đưa một nhóm trẻ em đi Pari. Nàng chia tay Beclin và bè bạn, vừa buồn bã vừa khoan khoái. Quá nhiều đổ nát, đau thương chết chóc!

Đến Pari, bà đờ Payerinhôp cho nàng nghỉ phép. Nàng chạy bổ về đường phố Đại Học. Ngôi nhà hai bà cô đóng kín mít. Bà gác cổng trao chìa khóa và bảo nàng mọi người đi Girông vắng. Lêa không hiểu gì cả.

Nàng những tưởng vui mừng được sống mấy ngày ở thủ đô; nhưng giờ đây, ngay tối nay, nàng chạy ào ra ga Oxtecliđơ.

Tàu hỏa chật ních và thiếu tiện nghi. Nàng ngồi qua đêm, bị chẹt giữa một quân nhân dạn gái và một bà béo tốt cau có. Mỗi lần thiếp đi là nàng nghe những tiếng la hét đau đớn của bà cô hay những lời rên rỉ của Raun. Những bóng ma này còn đeo đuổi nàng bao lâu nữa? Nàng sốt ruột muốn trở về Môngtiac đến phát điên phát cuồng lên. Nàng hy vọng tìm thấy gì? Sau khi đã thấy bao nhiêu đổ nát thì đưa thêm một đổ nát vào cái danh mục những nỗi đau thương mỗi năm một thêm chồng chất mà làm gì? Đi trở lại con đường đã đi qua mà làm gì? Không sao có thể làm sống lại những con người đã chết cũng như ngôi nhà đã cũ kỹ.

Về tới Boócđô, người rã rời, nàng định đáp chuyến tàu sắp tới trở lại Pari. Trên sân ga bên cạnh, con tàu cũ kỹ đi Lănggông khởi hành. Không nghĩ ngợi, nàng ùa tới. Qua cánh cửa tàu để mở, một bàn tay chìa ra. Nàng nhảy lên tàu.

Nhà ga Lănggông vẫn như xưa. Tay xách va li, nàng bước về phía trung tâm thành phố. Đúng ngày phiên chợ. Hai người hiến binh đang chuyện trò trước khách sạn Ôlivơ.

- Kìa, cô Đenmax?... Chào tiểu thư!

Lêa quay đầu lại.

- Cô không nhận ra chúng tôi hay sao?... Chính chúng tôi đã đưa cô cùng với ông bác và người thiếu phụ tội nghiệp đến nhà bà Xiphlet đây mà.

Đúng như vậy nàng nhớ lại rồi.

- Thế là cô lại trở về quê hương hả? A! đã xảy ra biết bao nhiêu chuyện... và không phải là những chuyện vui... Cô không còn chiếc xe đạp trứ danh nữa à?... Để chúng tôi đưa cô về... Chúng tôi không để cô trong cơn bối rối như thế đâu. Đúng thế phải không, Laphông?

- Phải hỏi làm gì, Rơnôn! Những người hiến binh Pháp đâu có thiếu lịch sự với phái đẹp.

Lêa không thể khước từ lời mời. Nàng bước lên xe.

Hai người đàn ông nói, nói nhiều. Nhưng nàng không nghe họ nói những gì, mắt nàng đăm đăm nhìn cảnh vật xiết bao thân thương mà nàng đã tưởng không bao giờ được trông thấy nữa; lòng nàng tràn ngập biết bao nỗi niềm xúc động. Họ không nài nỉ nàng đi thêm khi nàng xin xuống dưới chân đồi Prinlet. Chờ cho xe chạy khuất, nàng mới cất bước.

Nắng chiều rất đẹp nhuộm vàng các chùm nho, tỏa lên khắp cánh đồng một thứ ánh sáng báo hiệu mùa thu.

Nàng cảm thấy ngọn đồi dốc và bước chậm lại. Môngtiac nằm phía sau các lùm cây. Tim đập rộn ràng, nàng bước tới dãy hành rào sơn trắng.

Trong không khí thoang thoảng một thứ mùi không quen thuộc ở chốn này: mùi gỗ mới. Nàng nghe những tiếng động thân thiết: tiếng gà cục cục, tiếng chó sủa, tiếng bồ câu gù, tiếng ngựa hí. Phía sau trang trại, phải là bộ sườn của ngôi nhà ngày trước. Một làn gió nhẹ làm xõa tóc nàng. Nàng bước tiếp, mỗi bước chân là thêm một chút đau đớn. Tiếng cưa đứt quãng... Tiếng búa... Giọng hát của một chàng trai.

Một bông hoa hé cười

Trên Pari xưa cũ

Hoa gọi về tái ngộ

Những ngày tháng đẹp tươi.

Những người thợ đang đặt ngói lên sườn nhà mới. Một mái nhà đã lợp xong... Căn bếp vẫn nguyên vẹn như xưa, cửa để mở. Chuếnh choáng, nàng lùi vào chốn hành lang mà ba chị em nàng trước kia vẫn gọi là đường phố... Tiếng kêu của trẻ em và tiếng cười từ ngoài mái hiên vọng tới... Lêa muốn bỏ chạy, muốn thoát khỏi ảo ảnh, nhưng một bàn tay khổng lồ đẩy nàng về phía tiếng nói, tiếng cười kia. Chiếc đu chuyển động giữa hai thanh gỗ sọc xung quanh là những dãy đậu tía... Thời gian ngưng đọng, rồi vụt lùi về quá khứ: giờ đây ngồi trên đu là một cô bé tóc tai rũ rượi miệng thét lên:

- Michiax, cao nữa, cao hơn nữa!

Rồi tất cả nhòa đi và đâu lại vào đấy: những gốc trăn im lìm, những cây hồng trên lối đi, những cánh đồng nho giữa các hàng cây bách... xa xa một đoàn xe lửa chạy qua, một tháp chuông lảnh lót... Nàng nhận ra giọng nói của Phrăngxoadơ và Lôrơ.

Hình như không có gì thay đổi. Lêa bước tới... một người đàn ông bế Saclơ trên tay tiến về phía nàng.