iều anh cần phải nhận ra,” Vance giải thích, “là thuở sơ khai của đạo Cơ đốc chỉ là một vết đen học thuật lớn khi đề cập đến những thực tế có tài liệu dẫn chứng cụ thể và có thể kiểm chứng. Nhưng nếu chúng ta không nói được gì nhiều về những gì đã xảy ra ở Đất Thánh gần hai ngàn năm trước, vẫn có một điều chúng ta biết rõ: không cuốn nào trong bốn cuốn phúc âm tạo thành Kinh Tân Ước được viết bởi những người cùng thời với Jesus. Điều này,” hắn nhấn mạnh khi thấy phản ứng của Reilly, “chưa bao giờ làm các tín đồ, như anh chẳng hạn, phải sửng sốt gì cả.”

“Cuốn xuất hiện trước tiên trong bốn cuốn phúc âm,” Vance giảng giải, “Kinh Phúc âm của Mark – hoặc đúng hơn, cuốn mà chúng ta cho là Kinh Phúc âm của Mark vì không biết ai viết nó, như thông lệ của thời đó là quy những tác phẩm được viết ra cho những người nổi tiếng – được cho rằng viết vào thời điểm ít nhất là bốn mươi năm sau cái chết của Jesus. Đó là bốn mươi năm không có CNN, chẳng có quay phim phỏng vấn, không có công cụ tìm kiếm Google để xới tung hàng loạt các bản tường trình tai nghe mắt thấy của những người thực sự biết Ngài. Vì vậy trong điều kiện ấy, những gì chúng ta đề cập đến ở đây chỉ là những câu chuyện truyền khẩu, trong bốn mươi năm, chẳng có bất kỳ ghi chép văn bản nào cả. Vậy nói cho tôi nghe xem, đặc vụ Reilly – nếu anh tiến hành một cuộc điều tra, anh sẽ chính xác được đến đâu nếu chỉ xem xét những loại chứng cớ như vậy, sau bốn mươi năm chỉ từ câu chuyện của những người sơ khai, thất học, mê tín kể cho nhau nghe quanh đống lửa trại?”

Reilly không kịp trả lời vì Vance đã lại nhanh chóng tiếp tục. “Còn rắc rối hơn nữa, nếu anh hỏi tôi, là chuyện bốn cuốn phúc âm đặc biệt này đã thực sự kết hợp với nhau để tạo thành cuốn Kinh Tân Ước như thế nào. Anh thấy đấy, sau hơn hai trăm năm đi theo Kinh Phúc âm của Mark, chúng ta lại biết rằng còn có nhiều cuốn phúc âm khác cũng được viết ra, với đủ thứ chuyện về cuộc đời của Jesus. Khi phong trào mới đầu trở nên phổ biến hơn và lan rộng trong các cộng đồng sống rải rác khắp nơi thì những câu chuyện về cuộc đời của Jesus lại mang màu sắc địa phương và bị ảnh hưởng bởi hoàn cảnh riêng của từng cộng đồng. Hàng chục sách phúc âm trôi nổi đây đó, thường xuyên mâu thuẫn với nhau. Chúng ta biết được điều này qua thực tế, vì tháng Mười hai năm 1945, khi một số nông dân Ả rập đang đào đất bón phân trong vùng núi Jabalal-Tarif thuộc Ai Cập Thượng, gần thị trấn Nag Hammadi, họ đã phát hiện một vại đất nung cao khoảng gần hai mét. Thoạt đầu, họ lưỡng lự không dám phá vỡ chiếc vại, vì sợ rằng djin – linh hồn ác quỷ – có thể bị giam cầm trong đó. Nhưng rốt cuộc, họ cũng đập vỡ chiếc vại, hy vọng tìm thấy vàng thay vì linh hồn ác quỷ, và hành động đó đã dẫn đến phát hiện khảo cổ gây chấn động nhất mọi thời đại: trong chiếc vại là mười ba cuốn sách bằng giấy cói bọc bìa da dê có hình trang trí. Nhưng bất hạnh thay, những người nông dân không nhận ra giá trị của những gì họ vừa phát hiện, và một vài cuốn sách cùng những trang giấy cói bị rời ra đã biến thành tro trong lò sưởi nhà họ. Những trang khác thì bị thất lạc trong chuyến hành trình tìm đến Bảo tàng Công giáo Ai Cập ở Cairo. Dù vậy, năm mươi hai văn bản còn lại vẫn là chủ đề gây tranh luận lớn giữa những học giả chuyên nghiên cứu về Kinh Thánh, khi những tác phẩm này – thường được quy là Sách Phúc âm Ngộ đạo – đề cập đến lời nói và niềm tin của Jesus nhưng lại mâu thuẫn với những điều trong Kinh Tân Ước

“Ngộ đạo,” Reilly hỏi. “Như những người thuộc giáo phái Cathar?”

Vance mỉm cười. “Chính xác,” hắn gật gù. “Trong số những văn bản tìm thấy ở Nag Hammadi có Kinh Phúc âm của Thomas vốn được coi là cuốn phúc âm bí mật và mở đầu với dòng chữ: “Đây là những lời bí mật Jesus nói khi còn sống, và được người anh em song sinh, Judas Thomas, ghi lại.” Người anh em song sinh. Và còn nữa. Cùng trong tập đó là Kinh Phúc âm của Philip, mô tả công khai mối quan hệ luyến ái của Jesus với Mary Magdalene. Mary cũng có cuốn sách của riêng mình – Kinh Phúc âm của Mary, trong đó bà ta được xem như là một môn đồ và người đứng đầu của một nhóm tín đồ Cơ đốc. Còn có Kinh Phúc âm của Peter, Kinh Phúc âm của người Ai Cập, cuốn sách bí mật của John. Còn có Phúc âm Chân lý, rõ ràng mang sắc thái của tín đồ Phật giáo... danh sách còn tiếp tục.”

“Sợi dây gắn kiết chung trong tất cả các sách phúc âm này,” Vance tiếp tục, “ngoại trừ những hành động và lời nói được quy cho là của Jesus hoàn toàn khác với những gì trong các cuốn phúc âm của Kinh Tân Ước, ở chỗ chúng xem những đức tin chung của người Cơ đốc, như đồng trinh và phục sinh, là những điều hoang tưởng ngờ nghệch. Còn tệ hơn nữa, những tác phẩm này cũng kiểu như là một loại ngộ đạo, vì mặc dù nhắc đến Jesus và các môn đồ của Ngài, nhưng thông điệp mà chúng truyền tải lại là hiểu biết bản thân mình ở mức độ sâu xa nhất cũng là hiểu biết về Thượng đế – nghĩa là, bằng cách nhìn vào bản thân mình để tìm ra nguồn gốc của niềm vui, nỗi buồn, tình thương yêu và lòng thù hận, người ta sẽ tìm thấy Thượng đế.”

Vance giải thích phong trào Cơ đốc ban đầu là bất hợp pháp như thế nào và cần phải có thứ gì đó kiểu như cấu trúc thần học nếu muốn tồn tại và phát triển. “Sự gia tăng nhanh chóng của những cuốn phúc âm với tư tưởng mâu thuẫn nhau đe dọa dẫn đến một nguy cơ tan rã tiềm tàng không thể tránh được. Cần có sự lãnh đạo, và điều này sẽ không thể nào đạt được nếu mỗi cộng đồng lại có những đức tin và cuốn phúc âm của riêng mình. Vào cuối thế kỷ thứ hai, cấu trúc quyền lực bắt đầu hình thành. Hệ thống ba cấp bậc gồm các giám mục, linh mục, trợ tế xuất hiện trong nhiều cộng đồng, tự xưng là người phát ngôn cho đa số, tin tưởng rằng họ chính là người bảo vệ cho đức tin đúng đắn duy nhất. Tôi không nói rằng những người này nhất thiết là những tên quái vật đói khát quyền lực,” Vance tuyên bố. “Họ thực sự rất dũng cảm với những việc mà họ cố thực hiện, và có thể họ thật sự lo sợ rằng nếu không có một bộ quy tắc và nghi lễ khắc khe được chấp nhận rộng rãi thì toàn bộ phong trào sẽ suy tàn.”

Vance kể với Reilly làm thế nào, ở vào thời điểm mà việc là một người Cơ đốc có nghĩa là có nguy cơ bị bức hại, thậm chí bị giết, những người sống sót của Giáo hội có thể đồng lòng hiệp sức cùng nhau thành lập một kiểu dòng tu. Phong trào này phát triển cho đến thời điểm khoảng năm 180 và dưới sự lãnh đạo của Irenaeus – Giám mục thành Lyon, quan điểm thống nhất và duy nhất cuối cùng đã được áp dụng. Chỉ có thể có một Giáo hội và một bộ đức tin cùng những lễ nghi duy nhất. Tất cả các quan điểm khác đều bị chối bỏ như là dị giáo. Chủ thuyết của họ rất dứt khoát: không thể có sự cứu rỗi nào bên ngoài Giáo hội chân chính; thành viên của giáo hội phải orthodox – chính thống, có nghĩa là “suy nghĩ thẳng thắn”; và Giáo hội phải và catholic –bao gồm tất cả, nghĩa là “phổ quát”. Điều này có nghĩa những sách phúc âm tự phát riêng lẻ của từng cộng đồng phải chấm dứt. Irenaeus quyết định chỉ nên có bốn sách phúc âm đích thực, căn cứ trên cái luận cứ kỳ dị là vũ trụ có bốn phương và bốn loại gió chính, vì vậy chỉ nên có bốn sách phúc âm. Ông ta viết năm tập sách dưới tựa đề Sự phá hoại và báng bổ của cái được gọi sai lệch là tri thức, trong đó ông ta lên án hầu hết những cuốn sách đương thời là báng bổ, dựa trên bốn cuốn phúc âm mà chúng ta biết ngày nay là bản ghi chép cuối cùng lời Thượng đế – không thể sai lầm, không thể sai lạc, và thừa đủ so với nhu cầu của những môn đồ trung kiên nhất.

“Ngoại trừ cuốn Phúc âm của Peter, chẳng có cuốn phúc âm ngộ đạo nào có đoạn thuật lại nỗi khổ hình của Jesus,” Vance chỉ ra, “nhưng bốn cuốn phúc âm mà Irenaeus chọn đều có. Chúng nói về cái chết trên Thập giá của Jesus và sự phục sinh của Ngài, chúng liên kết câu chuyện được tuyên truyền cổ xúy với nghi lễ cơ bản trong lễ ban Thánh thể, bữa ăn cuối cùng. Và thậm chí chúng cũng chẳng khởi đầu theo cách đó,” Vance nhạo báng. “Trong những bản cũ nhất, kể cả bản đầu tiên, Kinh Phúc âm của Mark, không hề nhắc gì đến đồng trinh, cũng chẳng hề có sự phục sinh nào cả. Bản này chỉ kết thúc với chi tiết ngôi mộ trống rỗng của Jesus, nơi một phụ nữ trẻ bí ẩn, một kiểu nhân vật mơ hồ nào đó, chẳng hạn như thiên thần, phán truyền với một nhóm phụ nữ tìm đến ngôi mộ là Jesus đang chờ đợi họ ở Galilee. Và lời phán truyền này làm những người phụ nữ hãi sợ, họ bỏ chạy và không kể với ai về chuyện đó – điều này sẽ làm anh thắc mắc là làm thế nào Mark hoặc bất kỳ ai đã viết cuốn phúc âm này, lại từng nghe được chuyện này trước đó. Nhưng đó là cách Mark kết thúc cuốn phúc âm của mình. Chỉ trong Kinh Phúc âm của Matthew – năm mươi năm sau – và sau đó là trong Kinh Phúc âm của Luke, mười năm sau nữa thì sự xuất hiện của ậu-phục sinh mới được thêm vào cái kết ban đầu của Mark, và chính bản thân nó về sau cũng được viết lại.”

“Phải mất hai trăm năm nữa – trên thực tế là tới năm 367 – danh sách hai mươi bảy văn bản bao gồm những gì mà chúng ta coi là Kinh Tân Ước cuối cùng mới được thống nhất. Đến cuối thế kỷ đó, đạo Cơ đốc đã trở thành tôn giáo được chính thức thừa nhận và việc sở hữu bất kỳ loại văn bản nào đạo Cơ đốc đánh giá là dị giáo đều bị cáo buộc là phạm tội báng bổ. Tất cả các bản sao chép được biết đến của các sách phúc âm khác đều bị phá hủy hay thiêu hủy. Tất cả, nghĩa là ngoại trừ những bản cất giấu trong các hang động ở Nag Hammadi, những bản chẳng hề trưng ra chút nào hình ảnh siêu nhiên thần thánh của Jesus,” Vance tiếp tục, mắt dán chặt vào Reilly. “Chúng bị cấm đoán vì Jesus trong các văn bản này chỉ là một người thông minh đi khắp nơi để rao giảng về một cuộc sống lang thang vô sản và toàn tâm toàn ý yêu thương nhân loại. Ngài không ở đây để cứu vớt chúng ta khỏi tội lỗi và kiếp đọa đày vĩnh cửu, Ngài chỉ ở đây để hướng chúng ta đến với một kiểu nhận thức tâm linh. Và khi một môn đồ đạt đến mức khai sáng – ý niệm này hẳn đã làm bản thân Irenaeus cùng những người bạn chí cốt của ông ta không ít đêm mất ngủ – ông thầy không còn cần thiết nữa. Học trò và ông thầy trở thành những người ngang vai phải lứa. Bốn cuốn phúc âm được công nhận, những phúc âm trong Kinh Tân Ước – xem Jesus như Chúa Cứu thế, Đấng Cứu thế, Con trai Thượng đế. Đối với vấn đề này, những tín đồ Cơ đốc Chính thống – và Do Thái chính thống – đều khăng khăng rằng có một khoảng cách không thể vượt qua tách biệt con người với Đấng sáng tạo. Các sách phúc âm tìm thấy ở Nag Hammadi phủ nhận điều này: theo những cuốn sách này, tự nhận biết về bản thân là nhận biết về Thượng đế; con người và thần thánh là một và giống nhau. Tệ hại hơn, bằng cách miêu tả Jesus như một thầy giáo, một nhà hiền triết được khai sáng – các kinh phúc âm này xem Ngài là một con người, một người mà những người như anh hoặc tôi có thể sánh vai, và đó là điều không có lợi cho Irenacus và những kẻ cùng hội cùng thuyền với ông ta. Jesus không thể chỉ là một con người, Ngài phải là cái gì đó hơn thế. Ngài phải là Con trai Thượng đế. Ngài phải là độc nhất, bởi từ danh vị Đấng độc nhất của Ngài, Giáo hội cũng trở thành độc nhất, là con đường duy nhất đến với sự cứu rỗi. Bằng cách tô vẽ Jesus theo quan điểm đó, Giáo hội thuở sơ khai có thể công bố rằng nếu anh không theo họ, tuân theo những nguyên tắc của họ, sống theo cách mà họ muốn anh phải sống, anh sẽ bị đọa đày xuống địa ngục.”

Vance dừng lại, dường như thăm dò nét mặt Reilly trước khi nghiêng người về phía trước, giọng hắn rít lên tựa như muốn xé nát cả bầu trời.

“Những gì tôi đang nói với anh, đặc vụ Reilly ạ, là mọi điều cơ bản mà các tín đồ Cơ đốc ngày nay tin tưởng và đã tin tưởng từ thế kỷ thứ tư, tất cả các nghi lễ mà người ta tuân theo, lễ ban Thánh thể, những ngày lễ Thánh – chẳng có điều gì trong đó là một phần cái mà những môn đệ gần gũi của Jesus tin tưởng. Tất cả chúng đã được bịa ra, được thêm thắt vào sau này – các nghi lễ và niềm tin siêu nhiên mà trong nhiều trường hợp được du nhập từ những tôn giáo khác, từ Lễ Phục sinh cho đến lễ Giáng sinh. Nhưng những kẻ thành lập Giáo hội đã làm việc rất tốt. Đó là món hàng bán chạy trong suốt gần hai ngàn năm qua, nhưng… tôi nghĩ các Hiệp sĩ Đền Thánh hoàn toàn đúng. Vào những ngày đó, tình thế không nằm trong tầm tay họ, người ta sẽ bị tàn sát nếu chọn một tín ngưỡng khác.”

“Và nhìn vào tình trạng thế giới hiện nay,” Vance tuyên bố với một vẻ đinh nhin đáng sợ, “Tôi sẽ nói rằng cái món hàng này dứt khoát đã quá thời hạn tiêu thụ rồi.”