n tượng đầu tiên - và sau này là ký ức của cha về Bungari- là những ngọn núi nhìn từ trên không, những ngọn núi cao và sâu thẳm, phủ đầymột màu xanh đen kịt của cỏ cây và phần lớn nằm cách biệt với đường giao thông,dù thỉnh thoảng đây đó một dải màu nâu chạy giữa các làng mạc hoặc dọc theonhững vách đá dựng đứng. Helen ngồi yên lặng bên cha, mắt dán chặt vào ô cửamáy bay, bàn tay nằm yên trong tay cha, dưới lớp áo khoác. Cha có thể cảm nhậnlòng bàn tay cô ấm áp, những ngón tay xinh xắn, không đeo nhẫn và hơi lànhlạnh. Thỉnh thoảng chúng ta nhìn thấy ánh sáng phản chiếu lấp lánh giữa nhữngkhe núi, cha nghĩ hẳn đó là những dòng sông, và cha đã căng mắt tìm kiếm, dùkhông mấy hy vọng, một hình đuôi rồng cuộn lại mà có lẽ là lời giải cho câu đốcủa chúng ta. Lẽ dĩ nhiên, chẳng có gì khớp với những đường nét mà dù có nhắmmắt cha cũng quá rành ấy.

"Chắc sẽ chẳng có gì ở đây khớp với những đường nét ấy đâu,cha tự nhủ như vậy, chỉ để dập tắt niềm hy vọng cứ trào dâng một cách bất trịtrong người khi nhìn thấy những ngọn núi già cỗi đó. Sự tối tăm mù mịt, vẻnguyên sơ chưa hề bị lịch sử hiện đại đụng chạm tới, sự thiếu vắng khó hiểu củacác thành phố, thị trấn hoặc công trình công nghiệp khiến cha hy vọng. Khônghiểu vì sao, cha cảm nhận quá khứ càng được giấu kín trong đất nước này baonhiêu thì càng có khả năng nó được bảo tồn bấy nhiêu. Chúng ta đang bay bêntrên hành trình không còn dấu vết của các tu sĩ kia, và chắc hẳn họ đã vượt quanhững ngọn núi như thế này - biết đâu chính là những đỉnh núi này, dù chúng tachưa biết chắc lộ trình của họ. Cha chia sẻ với Helen suy nghĩ đó vì muốn nghehy vọng của chính mình được nói ra thành lời. Helen lắc đầu. ‘Chúng ta khôngbiết chắc liệu họ có đến được Bungari hay không, hay thậm chí liệu họ có thựcsự khởi hành đi Bungari hay không nữa,’ cô nhắc nhở cha, nhưng đồng thời cũngvuốt ve bàn tay cha dưới tấm áo khoác như để làm nhẹ đi cách nói thẳng thừngcủa mình.

" ‘Em biết đấy, anh chẳng biết gì về lịch sử Bungari cả,’cha nói. ‘Anh sợ mình sẽ mất phương hướng ở đây mất.’

"Helen mỉm cười. ‘Dù không phải là chuyên gia nhưng em cóthể nói qua cho anh biết là người Xlavơ đã di cư từ miền Bắc đến khu vực nàyvào thế kỷ thứ sáu và thứ bảy, và một bộ lạc Thổ tên là Bungari đã đến đây vàothế kỷ thứ bảy, tầm đó. Họ đã liên minh chống lại đế quốc Byzantine - làm thếlà sáng suốt - và vị vua đầu tiên của họ là một người Bungari tên là Asparuh.Vào thế kỷ thứ chín, sa hoàng Boris I đã biến Thiên Chúa giáo thành tôn giáochính thức của xứ sở này. Mặc dù vậy, có vẻ như ông ta vẫn là một anh hùng vĩ đạiở đây. Đế quốc Byzantine cai trị từ thế kỷ mười một cho đến đầu thế kỷ mười ba,và sau đó Bungari trở thành một đất nước rất hùng mạnh cho đến khi bị ngườiOttoman đè bẹp vào năm 1393.’

" ‘Khi nào thì người Ottoman bị tống cổ đi?’ cha hỏi đầyquan tâm. ‘Có vẻ như chúng ta gặp họ ở khắp mọi nơi.’

" ‘Mãi đến năm 1878,’ Helen xác nhận. ‘Người Nga đã giúpBungari đánh đuổi quân Ottoman.’

" ‘Và rồi Bungari lại đứng về phe Trục trong cả hai cuộcchiến.’ 1 _

" ‘Đúng vậy, và ngay sau chiến tranh quân đội Liên Xô đãmang lại cả một cuộc cách mạng vẻ vang. Ta sẽ làm được gì nếu không có quân độiLiên Xô cơ chứ?’ Helen nở một nụ cười rạng rỡ nhất mà cũng cay đắng nhất, vàcha siết mạnh tay cô.

" ‘Nói khẽ thôi nào,’ cha nói. ‘Nếu em không cẩn thận, anhsẽ phải cẩn thận gấp đôi cho cả hai chúng ta.’ "

"Phi trường Sofia bé tí; cha đã chờ đợi một công trình tránglệ của chủ nghĩa cộng sản hiện đại, nhưng chúng ta lại hạ cánh xuống một khoảngđất rải nhựa khiêm tốn rồi cuốc bộ qua đó cùng các hành khách khác. Cha cố nghevài mẩu chuyện trò giữa họ và quả quyết hầu hết bọn họ đều là người Bungari. Họrất đẹp, một số người còn đẹp đến ấn tượng, gương mặt đa dạng từ người Xlavơ datrắng mắt đen đến người Trung Đông da đồng, đám đông như một cái kính vạn hoađủ màu sắc và hình dạng: những hàng lông mày đen bờm xờm, những cái mũi dàiphình ra hoặc khoằm xuống, cánh phụ nữ trẻ tóc đen uốn quăn trên vầng trán cao,các ông lão trông vẫn còn mạnh khỏe dù hàm răng không còn bao nhiêu chiếc. Họcười nói sôi nổi với nhau; một ông cao lớn cầm tờ báo khoa tay múa chân vớingười bạn đồng hành. Quần áo của họ rõ ràng không theo lối người phương Tây, dùvậy cha cũng khó mà nói được gì về kiểu cắt may của những bộ vest và váy áo,những đôi giày nặng nề và những cái mũ chỉ một màu đen ấy, tất cả trông quá lạlẫm trong mắt cha.

"Cha cũng ấn tượng về niềm hạnh phúc gần như không giấu giếmcủa những con người này khi đặt chân xuống mảnh đất - hoặc nhựa đường - của xứsở Bungari quê hương, và điều này đã làm đảo lộn hình ảnh định kiến của cha vềmột đất nước cố kết chặt chẽ với người Liên Xô, thậm chí giờ vẫn là đồng minhthân cận nhất, cánh tay mặt của Stalin, dù đã hơn một năm sau cái chết của ôngta - một đất nước không có niềm vui trong vòng cương tỏa của những ảo tưởng màcó lẽ trong đó họ sẽ mãi đắm chìm. Những khó khăn trong việc xin thị thựcBungari tại Istanbul - một đoạn đường được bôi trơn chủ yếu nhờ tiền bạc từ quỹbí mật của Turgut và những cú điện thoại từ người đồng nhiệm Bungari ở Sofiacủa bác Éva - đã làm tăng thêm lo ngại của cha về đất nước này, và cha thấy đámquan chức mặt nặng như chì, những kẻ mà rốt cuộc cũng miễn cưỡng đóng dấu chuẩnthuận vào hộ chiếu của chúng ta ở Budapest, dường như đã bị ướp xác trong ápbức. Helen tâm sự với cha là chính việc tòa đại sứ Bungari cấp thị thực chochúng ta lại làm cô thấy băn khoăn.

"Tuy nhiên, nhìn chung người Bungari đích thực có vẻ như làmột chủng tộc khác hẳn. Khi đi vào tòa nhà phi trường, chúng ta nhận ra mìnhđang xếp hàng trước quầy thủ tục hải quan, thậm chí ở đây tiếng cười nói còn tohơn, và chúng ta có thể nhìn thấy người đi đón bà con họ hàng đứng sau rào chắnhét to những tiếng chào mừng. Xung quanh chúng ta, mọi người đang khai báonhững món tiền nhỏ nhoi và mấy món đồ lưu niệm mua ở Istanbul hoặc các điểm đếntrước đó, chúng ta cũng phải khai báo như vậy khi đến lượt.

"Lông mày tay nhân viên hải quan trẻ nhướn lên, mất hút dướivành mũ lưỡi trai khi thấy hộ chiếu của chúng ta, gã đem hai sổ hộ chiếu đitham khảo ý kiến một nhân viên hải quan khác. ‘Chẳng phải điềm lành rồi,’ Helenthì thào. Nhiều gã mặc đồng phục vây lấy chúng ta, tay lớn tuổi nhất và có vẻkênh kiệu nhất bắt đầu tra vấn chúng ta bằng tiếng Đức, rồi tiếng Pháp, và cuốicùng bằng thứ tiếng Anh sai bét nhè. Theo lời dặn dò của bác Éva, cha bình tĩnhđưa ra thư giới thiệu của Đại học Budapest, lá thư ấy yêu cầu chính quyềnBungari cho phép chúng ta nhập cảnh vì có công việc quan trọng về lĩnh vực họcthuật, và một thư giới thiệu khác mà bác Éva đã lấy được từ một người bạn ở tòađại sứ Bungari cho chúng ta.

"Cha không biết tay nhân viên hải quan xoay xở như thế nàovới lá thư liên quan đến lĩnh vực học thuật và được viết bằng cả ba thứ tiếngAnh, Hung và Pháp, nhưng lá thư từ tòa đại sứ thì viết bằng tiếng Bungari và cóđóng dấu của tòa đại sứ. Gã im lặng đọc, đôi hàng lông mày đen rậm to tướngnhíu lại gần như chạm vào nhau trên sống mũi, và rồi trên mặt gã hiện lên vẻngạc nhiên, thậm chí có thể nói là sửng sốt, gã nhìn chúng ta bằng ánh mắt kinhngạc. Điều đó thậm chí còn khiến cha lo lắng hơn cả lúc trước, khi gã có tháiđộ thù địch, rồi cha chợt nhớ ra bác Éva đã khá mập mờ về nội dung lá thư củatòa đại sứ. Lúc này chắc chắn cha không thể hỏi lá thư đó nói gì, và cha thấybối rối đến khổ sở khi tay nhân viên hải quan kia đột nhiên mỉm cười rồi thậmchí còn vỗ lên vai cha nữa. Gã đến bên máy điện thoại trong một quầy thủ tụchải quan và có vẻ như đã liên lạc được với một người nào đó sau một lúc lâu cầnmẫn quay số. Cha không thích cái kiểu gã cứ thỉnh thoảng cười vào ống nghe rồilại liếc nhìn chúng ta. Helen loay hoay bên cạnh cha, cha biết chắc hẳn cô hiểurõ toàn bộ chuyện này hơn cha.

"Cuối cùng, tay nhân viên hải quan cũng gác máy với điệu bộmàu mè, giúp chúng ta lấy lại đám va li bụi bặm và dẫn chúng ta đến một quầyrượu nằm trong phi trường, ở đó gã mời chúng ta những ly nhỏ rượu mạnh tên làrakiya và cũng nhiệt tình uống cùng. Bằng vài thứ ngôn ngữ sai bét, gã hỏichúng ta đã tham gia cách mạng bao lâu, đã vào Đảng từ lúc nào, và những câuhỏi đại loại, chẳng câu nào khiến cha thoải mái hơn. Việc này lại làm cho chasuy nghĩ nhiều hơn về những điểm có thể không đúng sự thật trong lá thư giớithiệu chúng ta, nhưng theo sự dẫn dắt của Helen, cha chỉ mỉm cười hoặc đưa ranhững nhận xét vô thưởng vô phạt. Gã nâng cốc chúc mừng tình hữu nghị giữa giaicấp công nhân của mỗi quốc gia, rồi lại châm đầy ly cho tất cả. Nếu Helen hoặccha nói điều gì đó - chẳng hạn như một nhận xét tẻ nhạt về chuyện thăm viếngđất nước xinh đẹp của gã - gã sẽ lắc đầu, toét miệng cười, tựa như phủ nhậnnhững nhận xét của chúng ta. Cha cảm thấy bối rối vì thái độ đó cho đến khiHelen thầm thì với cha là cô đã từng đọc về đặc trưng văn hóa này: ngườiBungari lắc đầu khi đồng ý và gật đầu khi phủ nhận.

"Đúng lúc cha không thể uống thêm một giọt rakiya nào nữathì chúng ta được cứu thoát nhờ sự xuất hiện của một người đàn ông có gương mặtkhắc khổ mặc vest và đội mũ toàn một màu đen. Trông anh ta chỉ lớn hơn cha vàituổi và có lẽ sẽ đẹp trai hơn nếu vẻ tươi vui không biến mất trên gương mặt.Cũng vậy, bộ ria mép đen hầu như không che được đôi môi bĩu lại như chê bai, vàmớ tóc đen lòa xòa trên trán chẳng giấu nổi vẻ cau có khó chịu của anh ta. Taynhân viên hải quan chào người đàn ông với vẻ tôn kính và giới thiệu anh ta làngười được chỉ định hướng dẫn cho chúng ta ở Bungari, rồi giải thích thêm làchúng ta đã được biệt đãi trong việc này, bởi anh Krassimir Ranov là người rấtđược trọng vọng trong chính phủ Bungari cũng như ở Đại học Sofia, và cũng làngười rành rẽ những thắng cảnh thú vị của đất nước cổ xưa và quang vinh này.

"Trong cơn lâng lâng vì rượu cha bắt tay con người lạnh lùngđó và thầm cầu Chúa cho chúng ta được nhìn ngắm Bungari mà không cần đến mộthướng dẫn viên nào. Helen có vẻ không mấy ngạc nhiên trước toàn bộ việc này vàlên tiếng chào anh ta bằng thái độ mà theo cha thì vừa khó chịu vừa khinhkhỉnh. Ranov vẫn chưa thốt ra một lời nào, nhưng đã tỏ vẻ không ưa gì Helenngay cả trước khi tay hải quan lớn giọng giới thiệu Helen là người Hungary vàđang du học ở Hoa Kỳ. Lời giải thích đó làm ria mép anh ta giật giật, để lộ mộtnụ cười nham hiểm. ‘Chào giáo sư,’ anh ta mở miệng - những lời đầu tiên - rồiquay đi. Tay nhân viên hải quan tươi cười bắt tay chúng ta, vỗ vỗ lên vai chacứ như thể chúng ta đã là bạn bè thân quen, và rồi ra dấu cho chúng ta đi theoRanov.

"Bên ngoài phi trường, Ranov ra hiệu dừng một chiếc taxi,cha chưa bao giờ nhìn thấy nội thất chiếc xe nào lạc hậu cũ kỹ đến vậy, lớp vảiđen nhồi chặt thứ gì đó, có lẽ là lông ngựa, và từ ghế ngồi phía trước Ranovcho biết chúng ta đã được thu xếp lấy phòng ở một khách sạn nổi tiếng nhất.‘Tôi tin các bạn sẽ cảm thấy thoải mái, ngoài ra khách sạn cũng có một nhà hàngtuyệt vời. Ngày mai chúng ta sẽ gặp nhau ở đó để ăn sáng, khi ấy các bạn có thểgiải thích với tôi tính chất công việc nghiên cứu của các bạn và tôi có thể giúpcác bạn sắp xếp các cuộc hẹn thế nào để hoàn thành nghiên cứu đó. Chắc hẳn cácbạn sẽ mong được gặp đồng nghiệp ở Đại học Sofia cũng như các bộ ngành liênquan. Chúng tôi cũng sẽ thu xếp để các bạn thăm viếng một vài địa điểm lịch sửcủa Bungari.’ Anh ta lại nở nụ cười chua lè, cha nhìn anh ta đăm đăm, càng lúccàng cảm thấy kinh sợ hơn. Tiếng Anh của anh ta quá tuyệt; mặc dù mang thổ âmrõ rệt nhưng lại có âm điệu chính xác buồn tẻ của thứ đĩa học ngoại ngữ trongba mươi ngày.

"Gương mặt anh ta có nét gì đó quen quen. Chắc chắn cha chưabao giờ gặp anh ta trước đây, nhưng gương mặt ấy làm cha nhớ đến một người quenbiết, kèm theo là cảm giác thất vọng vì không thể nhớ ra cái người quái quỷ đólà ai. Cảm giác ấy tiếp tục tồn tại dai dẳng trong cha suốt ngày đầu tiên ởSofia, nhùng nhằng bám theo cha trong chuyến tham quan thành phốđược- hướng- dẫn- từ- đầu- đến- cuối. Tuy nhiên, Sofia đẹp kỳ lạ - một sự pha trộngiữa vẻ tao nhã của thế kỷ mười chín, nét lộng lẫy của thời Trung cổ với nhữngdinh thự mới mẻ sáng ngời theo kiểu cách xã hội chủ nghĩa. Ở trung tâm thànhphố, chúng ta thăm tòa lăng u ám chứa xác ướp nhà độc tài theo khuynh hướngStalin - Georgi Dimitrov, người đã chết cách đây năm năm. Ranov bỏ mũ trước khibước vào lăng và ra hiệu cho chúng ta đi trước. Chúng ta nhập vào hàng ngườiBungari đang lặng lẽ bước ngang qua quan tài để mở của Dimitrov. Gương mặt củanhà độc tài như làm bằng sáp, bộ ria mép đen rậm rịt giống y như Ranov. Cha nhớđến Stalin, thi hài ông ta nghe nói đã được đưa đến chỗ Lenin vào năm ngoái,trong một tòa lăng tương tự trên Quảng trường Đỏ. Những nền văn hóa vô thần nàyrõ ràng đã tỏ ra quá mẫn cán trong việc bảo quản thi hài các vị thánh của mình.

"Linh tính không hay của cha về gã đàn ông hướng dẫn càngtăng lên khi gã lùi lại vẻ ghê tởm lúc cha hỏi liệu gã có thể giúp chúng taliên lạc với một người tên Anton Stoichev. ‘Ông Stoichev là kẻ thù của nhândân,’ gã khẳng định với chúng ta bằng giọng cáu kỉnh. ‘Sao các bạn lại muốn gặpông ta?’ Và rồi, thật kỳ lạ, hắn nói thêm, ‘Lẽ tất nhiên, nếu các bạn muốn, tôicó thể thu xếp việc đó. Ông ta không còn dạy ở đại học nữa - với quan điểm vềtôn giáo của mình, ông ta không thể được lớp trẻ tin cậy. Nhưng ông ta rất nổitiếng và có lẽ các bạn muốn gặp ông ta vì lý do đó chăng?’ "

" ‘Ranov đã được yêu cầu phải đáp ứng bất kỳ điều gì chúngta muốn,’ Helen khe khẽ nhận xét khi chúng ta có được một khoảnh khắc riêng tưbên ngoài khách sạn. ‘Vì sao? Vì sao có người cho rằng đó là một ý hay?’ Chúngta nhìn nhau, sợ hãi.

" ‘Anh ước gì mình biết được điều đó,’ cha trả lời.

" ‘Ở đây chúng ta phải vô cùng thận trọng.’ Vẻ mặt Helentrầm trọng còn giọng nói thì lí nhí, cha cũng không dám hôn cô một cách côngkhai. ‘Chúng ta phải thỏa thuận là từ giờ sẽ không để lộ bất kỳ điều gì ngoàinhững quan tâm liên quan đến lĩnh vực học thuật, và nếu phải bàn luận công việctrước mặt gã thì cố gắng để lộ càng ít càng tốt.’

" ‘Đồng ý.’ "