huôn viên trụ sở khối cơ quan tư pháp của thành phố gồm Viện kiểm sát Nhân dân thành phố và Tòa án Nhân dân thành phố chung một tòa nhà. Chưa kể Viện phúc thẩm Tòa án Nhân dân tối cao cũng nằm gần đấy, và tất cả sử dụng chung một tòa nhà này trong việc họp hành xét xử.

Đây là một tòa nhà hình vòng cung rộng và đẹp, hai tầng, kiến trúc theo liểu Gotich của Pháp cũ nằm trên đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa. Nhìn bên ngoài tòa nhà rất đồ sộ, rộng rãi nhưng thật ra vào bên trong mới thấy cơ sở vật chất nơi đây đã xuống cấp nhiều. Từ căn nhà hầm để xe chen lẫn trong phòng để hồ sơ các vụ án, ẩm thấp, hôi hám, tù mù ánh đèn. Phòng làm việc cả hai cơ quan quyền lực đại diện cho luật pháp của thành phố đều cũ kỹ, vôi vữa trên tường mục nát vàng ệch, tường cách đắp điếm tạm thời và ngăn chia phòng làm việc bằng vách ván hẹp, trên đầu là những chiếc quạt trần chạy lạch cạch suốt ngày trong khi người ra vào liên tục với những chồng hồ sơ cao ngất. Thành phố đang dự định tìm một khu đất khác để xây một tòa nhà cho Viện kiểm sát Nhân dân làm việc, nơi đây sẽ giao trọn cho Tòa án nhân dân thành phố và Tòa án tối cao để phục vụ cho công tác xét xử. Nhưng có lẽ sẽ là kế hoạch năm năm tới.

Ba bốn cơ quan ở chung nên cứ phải phân chia hành lang theo từng khối để làm việc. Những hôm nào có những vụ xử án lớn thì cán bộ công nhân viên của Viện kiểm sát lẫn Tòa án đều đến khổ sở vì đường đi bị ngăn chia, lâu lâu lại có một vụ án lớn nên than vãn riết rồi mọi người cũng quen, chưa kể cũng tiện khi xét xử vụ án nóng hổi nào đó thì có thể chạy qua “coi ké” những gương mặt can phạm nổi tiếng mà dễ gì ngoài đời thấy được. Kể ra như vậy cũng là nhất cử lưỡng tiện.

Thông thường thì án sơ thẩm và cấp phúc thẩm sẽ được xét xử trong hai phòng rộng ở tầng trệt của tòa nhà này. Sau này án cấp sơ thẩm và nội dung “nhẹ” như trộm cướp, buôn bán ma túy, mại dâm… nhiều quá, nên người ta xây thêm mấy căn phòng nhỏ tường gạch, mái tôn nằm sát mé ngoài tòa nhà để xét xử, còn những án nào quan trọng thì mới đưa vào trong tòa nhà. Đi vòng theo một cầu thang cũ phủ đầy bụi bẩn, lên tầng hai chỉ gồm hai phòng xử rộng lớn và với màu sơn ẩm ảm đạm, đây là nơi xử những vụ án phúc thẩm của Tòa phúc thẩm Tòa án Nhân dân tối cao do các tỉnh, thành phố chuyển về theo phân cấp do luật quy định.

Sảnh lớn để đi lên tầng hai và cũng để phân chia giữa hai cơ quan Viện kiểm sát và Tòa án Nhân dân là mấy bức tường những vị thần công lý to đùng, cao đến mấy mét. Những vị thần công lý đứng phủ mạng nhện với thời gian, mắt bịt kín, tay cầm biểu tượng cán cân công lý và ưỡn ngực khá là khiêu gợi. Phải chăng đây là phụ nữ ít đam mê nên mới cầm cân nẩy mực công bằng được chăng?

Phiên tòa xét xử vụ án băng nhóm xã hội đen lớn nhất từ trước tới nay, kéo dài hàng tháng trời với cáo trạng của Viện kiểm sát nặng hàng ký lô gam, đọc ròng rã hơn chục ngày mới hết. Đây là một vụ được sự quan tâm rất lớn của dư luận trong ngoài nước bởi phạm vi hoạt động rộng lớn của tổ chức tội phạm này, quan trọng hơn là có đến hàng mấy chục quan chức nhà nước từ cấp bộ, ngành của chính phủ cho đến cấp sở, ban ngành của thành phố có liên quan hoặc liên đới trách nhiệm. Đặc biệt là có rất nhiều quan chức của ngành công an từ cấp lãnh đạo bộ cho đến vụ, cục cho đến thành viên ban giám đốc công an thành phố, cấp phòng, bạn, quận huyện mà cuối cùng cả những cảnh sát khu vực đã bị đưa ra tòa xét xử. Người nặng nhất bị khai trừ Đảng, lột lon trở thành bị can trước vành móng ngựa, nhẹ nhất cũng bị sa thải về làm dân. Trong đó có những người từng mang quân hàm cấp tướng, tá, chức quyền một thời, nay tất cả còn đâu. Người ta vừa ngạc nhiên vừa đau xót tự hỏi tại sao, với hàng loạt con người am hiểu luật pháp và nắm trong tay quyền lực như thế lại dễ dàng sa ngã, đánh đổi cả uy tín, danh dự và bộ quân phục của ngành trở thành tội phạm bị đưa ra tòa xét xử mà tất cả chỉ vì một tên tội phạm trình độ văn hóa chưa hết cấp hai. Có lẽ lâu nay trong tuyên truyền giáo dục tư tưởng, quan điểm có phần giáo điều và không đi vào thực chất của vấn đề, đó là bản lĩnh con người trong cuộc sống. Thế nên chẳng lấy gì làm lạ, té ra chức quyền cao thì sự sa đọa sa ngã lại càng trở nên tầm thường nhỏ nhen đến đáng phẫn nộ.

Hơn một tháng nay, anh ròng rã cùng anh em đồng chí của mình tham gia bảo vệ phiên tòa và đối phó với những tình huống xấu có thể xảy ra. Mệt mỏi và căng thẳng, đó là tâm lý chung của tất cả cán bộ chiến sĩ công an tham gia bảo vệ phiên tòa này. Mệt mỏi bởi thời gian xét xử quá dài, tình hình phức tạp luôn có thể nảy sinh nhưng còn là căng thẳng pha lẫn nỗi đau đớn buồn phiền vì phải dẫn chính những con người một thời từng là đồng chí, đồng đội, là cấp trên của mình nay lại trong màu áo tù sọc rằn cắm đầu đi vào phiên tòa. Đầu cúi thấp, ánh mắt nhìn gầm xuống đất, bước thật nhanh tránh sự soi mói tò mò của đám đông vây xung quanh, ừ thì xấu hổ đấy mà người dẫn cũng đau lòng xấu hổ không kém. Chao ơi, đời người sao phức tạp quá, thì có ai lường được trước ngày mai đâu, số phận chăng? Không hẳn vậy nếu ta làm đừng làm điều gì bậy bạ ô nhục đến màu cờ sắc áo, đừng buông theo dục vọng thấp hèn lao vào kiếm tiền bằng mọi giá, bán rẻ đồng chí đồng đội với những cái giá rẻ mạt, sống cho đàng hoàng ngay thẳng, ngẩng cao đầu mà đi thì làm gì có ngày hôm nay để đổ cho số phận.

Mỗi sáng sáng chiều chiều là những tiếng còi xe hụ gay gắt, từng đoàn xe tù nối đuôi nhau chạy vào chạy ra khuôn viên tòa án là cả sân bỗng vang lên tiếng la hét vẫy tay ý ới của đám đông đứng bên ngoài hàng rào cản sắt. Hôm nay tiếng gào thét gọi người như nhiều hơn, to hơn, đông hơn và tiếng khóc cũng vậy. Thân nhân nhớn nhác tìm người thân trong đoàn tù nhân đang đi ra và những ánh mắt người tù cũng nghẹn ngào nhớn nhác tìm người thân trong đám đông. Cuối cùng phiên tòa đã kết thúc sau những ngày tranh cãi căng thẳng giữa cơ quan giữ quyền công tố tại tòa là Viện kiểm sát với những luật sư bảo vệ quyền lợi của thân chủ mình và cuối cùng thì:

… Nhân danh luật pháp nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam…

Tòa đã tuyên án. Ai sống, ai chết, ai ở bao nhiêu năm, mức án đã rõ ràng qua tiếng loa phóng thanh vang dội khắp tòa nhà. Có tiếng reo mừng, thôi còn sống là tốt rồi, bao nhiêu năm cũng được còn có ngày ra, lẫn trong tiếng nức nở nghẹn ngào, sao lại như vậy, hết tất cả rồi của đôi dăm phụ nữ ngồi khuỵu bên kia song sắt rào cản khi nghe mức án cao nhất dành cho chồng, con mình. Thế là hết, hết tất cả với nhiều người, kể cả mạng sống, mức án đã tuyên, án tù đã có, quyền công dân tạm thời bị tước bỏ, hết thật rồi. Phải chăng lại hỏi chữ ngờ?

Nắng vàng nhạt trên sân, từng cơn gió nô đùa với những lá phượng vàng úa lơ lửng trên trời chiều, khuôn viên tòa án trở nên tĩnh lặng như vốn có sau nhiều thắng ngày ồn ào căng thẳng. Những người lính cảnh vệ đang tất bật dọn dẹp nốt những hàng rào sắt trên sân để đưa lên xe về doanh trại. Tòa đã xong việc.

Có một bàn tay đặt nhẹ lên vai anh siết chặt.

- Đang nghĩ gì vậy?

- Tất cả đã chấm dứt rồi phải không? Anh lẩm bẩm hỏi như một người mộng du, khuôn mặt nghệt ra nhìn bạn anh.

- Ừ, hết rồi. Bạn anh nhẹ nhàng trả lời.

Lúc nãy bạn anh đảo mắt tìm nhưng không thấy anh giữa số anh em cán bộ chiến sĩ đang đứng xúm xít chụp hình kỷ niệm khi phiên tòa kết thúc. Hỏi anh ở đâu thì anh cũng lắc đầu, đoán có lẽ anh đang ngồi đâu đó và không muốn dùng điện thoại đi động, bạn lững thững đi tìm. Lên đến lầu hai, đi vào một ngách trong của phòng xét xử án phúc thẩm hiện anh đang ngồi bất động một mình trên chiếc ghế nhỏ, đăm đăm nhìn xuống dưới sân. Gương mặt bất động, ánh mắt ươn ướt.

Đứng nhìn người bạn thân của mình khá lâu trước khi tiến đến phá tan giây phúc yên tĩnh suy tư của anh. Người bạn nhìn anh mà trong lòng dâng lên những cảm giác khâm phục lẫn trìu mến. Sẽ còn bao nhiêu năm tháng và biết bao sự thật trải qua để ai đó có thể nói hộ cho anh và những đồng nghiệp của mình về những sự phức tạp, căng thẳng khi làm chuyên án này. Đây có thể nói là một thách thức lớn nhất trong đời của bạn anh lẫn anh từ trước đến nay. Đều là những sĩ quan công an trưởng thành từ cơ sở đi lên đến vị trí lãnh đạo, tham gia đánh án từ những ngày đầu sau giải phóng. Chẳng có kẻ địch nào có thể làm cho các anh run sợ, thế nhưng đây là một chuyên án hoàn toàn khác lạ với những chuyên án các anh đã làm trước đó, xa lạ với nghiệp vụ an ninh. Chuyên án đấu tranh với bọn tội phạm trật tự an toàn xã hội, nhất là khi phát hiện có liên quan, dính chùm đến nội bộ và lên đến những cấp cao trong ngành công an thì sự việc càng trở nên rối bời. Và trong chuyên án này, bạn của anh là người chịu đựng nhiều thử thách, sức ép nhất bởi ở cương vị của người đứng mũi của con thuyền vượt quá sóng gió của đại dương giông tố. Những khó khăn thử thách tưởng chừng như nhiều lúc không vượt qua nổi, nhất là khi nó va chạm vào bức tường nội bộ, nội bộ trong công an thành phố, nội bộ trong các cấp ngành của thành phố và cả trong nội bộ của cấp trên các anh… Phải nói đó là những sức ép vô hình nhưng nặng nề khủng khiếp và đôi lúc làm cho các anh cảm giác như muốn hóa điên lên được. Và đã có lúc các anh thấy run tay nản lòng, không phải vì sợ hãi hay hèn nhát mà vì mềm lòng bởi những con người ấy là những người các anh thật lòng quý mến kính trọng, họ là người anh lớn của các anh, từng một thời dìu dắt đỡ đầu các anh trưởng thành như ngày hôm nay. Bởi thoáng chốc có lúc anh muốn thối lui, nhưng ngược lại người bạn của anh vẫn lao vào trận chiến đấu với một quyết tâm sắt đá không gì lay chuyển nổi. Chiến đấu vì niềm tin của nhân dân giao phó, vì sự trong sạch của Đảng của ngành giao cho. Không phải không có sức ép đè nặng lên vai của bạn anh và chắc chắn sẽ có sự “trả công” xứng đáng nếu như bạn anh chấp nhận rút lui hoặc để vụ án rẻ sang một hướng khác. Nhưng không, bạn của anh vẫn quyết liệt đến cùng và tự nhiên những lúc đó anh lại thấy lo lắng thay cho bạn anh. Cuộc đời ư, dài lắm mà cũng ngán lắm, sự phản bội và niềm tin đôi lúc chỉ là mặt của một bàn tay, làm sao biết được. Biết đâu của biết đâu sẽ xảy ra chuyện gì thì sao? Lúc này anh đã chuyển sang một lĩnh vực công tác khác, không còn ở bên cạnh để giúp đỡ trực tiếp được nữa, thế nhưng anh vẫn âm thầm ủng hộ bạn bằng những lời động viên góp ý cho chuyên án đi đúng hướng và những ủng hộ tinh thần mỗi khi bạn gặp những cản trở khó khăn trở nên mệt mỏi cáu gắt vô cớ thì chỉ có anh bên cạnh giải tỏa. Chưa kể tuy không nói ra nhưng anh còn âm thầm chuẩn bị phương án “dự phòng” giúp bạn nếu giả như xảy ra tình huống xấu, chuyên án không thể tiếp tục được nữa thì bạn anh cũng có con đường mà đi. Chật vật và căng thẳng gay go đến bội phần. Ý chí và niềm tin lẫn sự sợ hãi, thậm chí là hèn nhát trốn chạy của đôi người bởi không phải chỉ trả giá bằng cái chết đối với bọn giang hồ xã hội đen mà còn là trả giá về sự nghiệp chính trị của bản thân bởi những con người vừa mới bị áp giải ra khỏi phiên tòa này, vào thời điểm ấy có quá nhiều quyền lực thừa sức phẩy tay nhẹ cho bạn anh biến về một xó xỉnh mông lung nào đó là chuyện bình thường. Anh rất lo, nhưng cuối cùng mọi chuyện diễn ra tốt đẹp. Tự khen mình ư, không, anh lắc đầu, phải gọi là công lao đóng góp của cả một tập thể cán bộ chiến sĩ tham gia làm chuyên án này với những quyết tâm cao độ và bất chấp những khó khăn, gian khổ lẫn hiểm nguy. Nhưng cuối cùng người phải được ghi công đó chính là bạn của anh, đó là sự thật hiển nhiên. Mà có lẽ bây giờ cũng chẳng cần khen tụng nhau để làm gì nữa. Hãy tin và hiểu rằng, những điều chúng ta đã và đang làm là đúng đắn, tất cả vì sự nghiệp chung của đất nước, vì sự bình yên cuộc sống của biết bao người dân lương thiện, là lẽ phải và chính nghĩa tất phải thắng thì lòng ta sẽ thanh thản xiết bao và thấy hãnh diện với đời, khen, khen mãi để làm gì.

- Tất cả đã chấm dứt rồi phải không? Anh lẩm bẩm hỏi lại và bạn anh gật đầu.

- Này… Tao nghĩ mày mệt rồi, thôi về nghỉ đi.

- Ừ, tao mệt thật.

Giọng bạn anh ngàn ngạt.

- Mày có nghĩ rằng tao sẽ vui vẻ khi nhìn thấy dưới kia, những con người từng một thời là đồng chí đồng đội của tao nay phải chui và những chiếc xe tù không?

Anh lặng lẽ nhìn bạn, lắc đầu.

- Tao đau đớn, rất đau đớn, trái tim cứ như bị ai siết chặt. Tao cứ nghĩ giá như có phép lạ cho tao được làm lại từ đầu thì có lẽ ngày ấy, tao sẽ gào lên với những đồng đội của mình rằng, các đồng chí ơi hãy ngừng tay lại, đừng bắt tay với quỷ dữ nữa mà sẽ bị mất tất cả.

- Mày không có lỗi gì trong chuyện này.

- Không… không hiểu sao tao cứ cảm giác rằng mình có lỗi. Có lỗi vì không ngăn chặn lôi kéo kịp thời đồng đội của mình để nay họ mất tất cả. Úy tín, danh dự và cả màu áo của ngành, đã đánh đổi cả… vậy liệu có đáng không?

- Đáng hay không đáng đã có bản án tuyên rồi. Ngày đó thật ra mày cũng chẳng có thể làm gì để cứu được họ cả một khi họ đã lún bùn sâu như vậy. Nếu họ nghĩ như mày nghĩ về họ thì họ có thấy xấu hổ không khi xòe tay nhận tiền, câu kết với tên trùm tội phạm không – Bạn anh dàn giọng – Tao nghĩ mức án vừa rồi đối với một số người còn là quá nương nhẹ, đáng ra họ còn phải chịu những mức án tương xứng cao hơn kìa.

- Tao biết – Anh so vai, uể oải nói – Dự luận theo dõi phiên tòa cũng phản ứng về mức án đã tuyên. Có thể mức án ấy không cao thật nhưng so với những điều họ đã phải trả giá, mất cả sự nghiệm và danh dự uy tín thì e là rất nhiều. Từ nay liệu họ có còn dám ngẩng cao đầu nhìn ai nữa không?

Bạn anh im lặng lơ đãng nhìn xuống dưới sân.

- Hôm ấy ông ta đi xe ôm đến tòa theo giấy triệu tập. Chiếc xe Honda cà tàng dừng trước cổng tòa và lẹt xẹt đi vào với đôi dép lê, áo cụt bỏ ngoài quần, tóc lơ thơ còn vài cọng trên trán, bạc trắng. Đầu cúi thấp gầm, đi thật nhanh vào bên trong. Nhìn mà tao đau lòng quá.

Bạn anh thở dài.

- Đấy là một con người tao kính trọng. Không hiểu có bao giờ ông nghĩ rằng một ngày kia mình sẽ mặc áo tù ngồi chung hàng ghế với tên trùm này, kẻ mà một thời mình từng ra lệnh săn đuổi, để nghe phán quyết của tòa không nhỉ?

Thốt nhiên cả hai rùng mình ớn lạnh bởi có tiếng thạch sùng chắt bọp đâu đó vọng lại.

- Tao vẫn biết ông ta có nhiều chuyện và nay trước tòa thì đều đã rõ cả rồi, chưa kể báo chí còn phanh phui thêm chuyện này chuyện kia. Ngay từ lúc chúng ta đang làm án thì đã có những sức ép của ông ta với ban chuyên án khi đụng chạm đến người quen ông ta, tên trùm buôn lậu xe ô tô và cả bọn cá độ bóng đá. Từ hồi đó, tao biết là có vấn đề, nhưng chỉ không ngờ nó lại lớn đến như vậy.

Cả hai cùng thở dài.

Một vị tướng đeo quân hàm nhung đỏ rực, một thời lừng lẫy. Ông là một lãnh đạo nghiêm khắc, cứng rắn trong khẩu khí lẫn bút phê chỉ đạo. Một con người buộc cấp dưới phải nghe mệnh lệnh và thuần phục hơn là nghe báo cáo góp ý. Ông ta đã làm được nhiều việc, có ý kiến cho vậy, nhưng xét cho cùng thì đó là công sức của cả một tập thể với guồng máy quay đều mà ông ta chỉ là cá nhân lãnh đạo. Thế còn những điều ông ta chưa làm… đó chính là cái giá phải trả trước phiên tòa. Cũng có ý kiến cho rằng mức án đã tuyên chưa xứng với những điều ông ta gây ra, rất có thể, thế nhưng từ đây đến cuối cuộc đời thì làm sao ông ta dám ngẩng cao đầu nhìn đồng chí đồng đội của mình và còn bản án của lương tâm suốt đời treo lơ lửng thì biết bao giờ mới thoát nổi?

- Tao sắp tròn năm mươi tuổi rồi, con trai đã lớn, kể ra muốn làm ông nội đang được rồi. Tới giờ tao mới nghiệm ra được một điều nhạc của Trịnh Công Sơn rất hay. Ông là một thiên tài đấy, học hành âm nhạc có bao nhiêu đâu nhưng gần như bài hát nào của ông ta cũng đi vào lòng người được cả, thế thì xứng đáng thiên tài quá đi chứ.

“Sống trong đời sống cần có một tấm lòng… để làm gì… để cho gió cuốn đi… sống trong đời sống… gió cuốn đi em có biết không…”.

Ừ, gió hãy cuốn cho mây mù tan đi, trả lại ban mai tươi sáng cho muôn đời.

Thu thập tài liệu năm 2001

Viết năm 2004-2005

Hoàn thành năm 2006