ến bây giờ, khi sắp bị mất mát, Emma mới nhận ra hạnh phúc của cô tùy thuộc trước nhất nơi anh Knightley, trước nhất nơi mối quan tâm và tình thương mến. Cô đã tự mãn mà không nghĩ ra điều này, và chỉ khi sợ bị mất mát cô mới thấy điều này là quan trọng đến thế nào. Từ lâu, rất lâu, cô thấy mình là người đứng hàng thứ nhất, vì anh không có mối quan hệ với người con gái nào khác mà chỉ có Isabella và cô, và cô biết anh đã thương mến và kính trọng Isabella như thế nào. Chính cô là người đứng hàng thứ nhất đối với anh trong nhiều năm qua. Cô đã tỏ ra không xứng đáng với vị thế ấy. Cô quá thờ ơ hoặc ngang bướng, xem thường lời khuyên bảo của anh, thậm chí còn cố tình chống đối anh, vô cảm với phẩm giá của anh, tranh cãi với anh chỉ vì anh không chấp nhận khi cô đánh giá một cách lầm lạc và xấc láo về chính bản thân cô. Tuy nhiên, qua mối liên hệ gia đình và đầu óc ưu việt anh vẫn thương yêu cô, nhìn cô lớn lên với nhiệt tâm muốn giúp cô cải thiện bản thân, thiết tha muốn thấy cô làm đúng, mà không có ai chia sẻ với anh. Dù cho mọi lỗi lầm của cô, cô tự biết anh xem mình là người thân thương, liệu cô có nên nói là thân thương nhất? Tuy nhiên, khi có những biểu hiện cho niềm hy vọng tiếp theo sau, thì cô lại không nắm bắt.

Harriet Smith có thể nghĩ mình vẫn xứng đáng chiếm được tình yêu lạ lùng, độc tôn và nồng nàn từ anh Knightley. Emma thì không thể nghĩ như vậy. Cô không thể tự mãn mà cho là anh yêu cô một cách mù quáng. Gần đây, cô thấy anh tỏ ra công tâm như thế nào. Anh bị sốc như thế nào vì hành vi của cô đối với chị Bates! Anh nói thẳng thừng ra sao, mạnh mẽ ra sao về việc này! Không quá mạnh mẽ để gây xúc phạm, nhưng đủ mạnh để thể hiện lòng chính trực và thiện ý. Cô đã không có hy vọng, không có gì xứng đáng để mà hy vọng, rằng anh yêu cô. Nhưng bây giờ, có hy vọng (khi ít, khi nhiều) là Harriet có thể tự lừa dối khi lượng định quá nhiều tình yêu của anh dành cho cô bé.

Vì anh mà cô mong mỏi - không mong gì cho mình, chỉ mong anh sống độc thân suốt đời. Mong chi anh vẫn là anh Knightley đối với cô và bố cô, vẫn là anh Knightley cho tất cả thế gian. Mong cho Donwell và Hartfield không bị mất mối quan hệ bằng hữu quý giá và tin cậy lẫn nhau, rồi tâm hồn cô sẽ được an bình. Cô không mong hôn nhân, vì như thế không phù hợp với tình thương của cô đối với ông bố. Không gì có thể tách rời cô khỏi ông bố. Cô sẽ không kết hôn cho dù được anh Knightley ngỏ lời.

Do ý muốn mãnh liệt của cô mà Harriet có thể bị thất vọng. Emma hy vọng khi gặp lại cô bé, ít nhất cô có thể lượng định xem ý muốn của mình có cơ may gì không. Từ lúc này, cô sẽ quan sát họ một cách sít sao. Dù trước giờ cô vẫn hiểu lầm người mà mình quan sát, cô không biết liệu phải thú nhận rằng mình đã mù quáng đến thế nào. Anh ấy sẽ trở về bất kỳ ngày nào. Rồi cô sẽ quan sát anh - một việc kinh khiếp khi những ý nghĩ của cô chỉ dồn về một hướng. Trong lúc ấy, cô sẽ không gặp Harriet. Sẽ chẳng có ích gì cho hai người khi nói thêm về vụ việc. Cô quyết chí không để mình bị thuyết phục trong khi còn có nghi vấn, nhưng cô vẫn không có khả năng chống lại sự tự tin của Harriet. Có nói thêm chỉ gây bứt rứt.

Vì thế với ngôn từ dịu dàng nhưng cả quyết, Emma biên thư báo cho Harriet biết trong thời gian này cô bé không thể đến Hartfield, nên tránh bàn luận thêm về chủ đề ấy, và mong rằng nếu trong vòng vài ngày tới hai người gặp nhau với sự hiện diện của người khác - cô không muốn hai người gặp nhau riêng rẽ - thì phải làm ra vẻ như họ đã quên những gì trao đổi với nhau ngày nọ. Harriet chấp thuận.

Khi việc này vừa được thu xếp xong, một người khác giúp tâm tư Emma thoát ra khỏi những ý nghĩ đã vương vấn khi cô đi ngủ hoặc thức trong hai mươi bốn giờ qua. Chị Weston đến thăm con dâu hụt của chị để kể mọi chi tiết của một cuộc trao đổi.

Ông Weston đã đi cùng chị đến nhà bà Bates, rồi chị thuyết phục Fairfax cùng đi với mình ra hít thở không khí ngoài trời. Chị Weston trở về tường thuật vụ việc một cách hài lòng, nói năng trong thời gian dài hơn mười lăm phút chị ngồi trong nhà bà Bates.

Emma cảm thấy hiếu kỳ một chút, và cố tiếp thu thông tin trong khi chị bạn tường thuật. Chị Weston đã bị kích động tinh thần nên lúc đầu không muốn đi thăm mà chỉ muốn biên thư cho cô Faifax rồi sẽ đi thăm ít lâu sau. Chị nghĩ nếu đi thăm thì tin tức cuộc hôn ước sẽ bị lộ, ngược lại với ý muốn của ông Churchill. Nhưng ông Weston thì nghĩ khác, ông vô cùng nôn nóng muốn cho thấy mình chấp nhận cô Fairfax cùng gia đình cô và không nghĩ ai sẽ biết tin, và nếu có biết thì chẳng hề hấn gì, vì ông nhận xét "những chuyện như thế luôn được lan truyền".

Emma mỉm cười, cho là ông Weston có lý do chính đáng để nói thế.

Tóm lại, hai vợ chồng đã cùng đi, và nhận ra cô gái đang vô cùng u buồn và bối rối. Cô hầu như không thể thốt nên lời, tất cả dáng vẻ và động thái đều cho thấy cô đang đau khổ từ ý thức về việc mình đã làm. Tuy nhiên, vẻ mãn nguyện trầm lặng, chân thành của bà cụ cùng với nỗi sướng thoả rộn ràng của con gái bà - quá vui nên không thể nói nhiều như lệ thường - tạo nên một khung cảnh phấn khởi nhưng trìu mến. Cả hai mẹ con đều tỏ ra đáng kính trong niềm hạnh phúc của họ, không vụ lợi trong mọi cảm nghĩ, quan tâm hết mực đến Jane, hết mực đến mọi người nhưng không quan tâm đến bản thân mình, đến nỗi ai cũng có cảm nghĩ nhân hậu về họ.

Thấy cô Faifax đau yếu, chị Weston khuyên cô nên đi ra ngoài hít thở khí trời. Lúc đầu cô từ chối, nhưng khi được nài ép thêm, cô nghe theo. Khi hai người đi bên nhau, bằng sự khích lệ nhẹ nhàng, cô Fairfax bớt bối rối, trò chuyện thân tình hơn về chuyện quan trọng kia. Cô tỏ lời xin lỗi vì sự im lặng có vẻ như vô tâm lúc đầu, nói mình luôn lấy làm biết ơn đối với vợ chồng Weston. Hai người trao đổi với nhau nhiều về cuộc sống hiện tại và về tình hình tương lai trong cuộc đính ước. Chị Weston tin rằng cuộc trao đổi này giúp cho Jane được nhẹ nhõm rất nhiều, tỏ ra cởi mở về mọi việc đã chất chứa bấy lâu trong tâm tư. Chị rất hài lòng với tất cả những gì Jane thổ lộ.

Chị Weston kể tiếp:

- Cô ấy sôi nổi kể về nỗi khổ tâm đã trải qua trong nhiều tháng giấu giếm việc đính ước. Cô nói "Từ khi đính ước, em không dám nói là đã có khoảnh khắc hạnh phúc, nhưng có thể nói rằng, không hề trải qua một giờ yên tĩnh nào". Emma ạ, cô ấy nói mà đôi môi run run khiến cho chị cảm động tận đáy lòng.

Emma nói:

- Cô gái tội nghiệp! Thế thì cô ấy cho là mình sai vì đã giấu giếm vụ hôn ước, phải không?

- Sai! Chị nghĩ cô ấy tự trách mình nhiều hơn là người khác trách cứ cô ấy. Cô ấy nói "Hậu quả là em luôn cảm thấy dằn vặt, mà đúng là phải thế. Nhưng sau tất cả sự trừng phạt mà việc làm sai trái mang lại, đấy vẫn còn là sai trái. Đau khổ không giúp chuộc lại lỗi lầm. Em vẫn cho là mình đáng trách. Em đã hành động ngược lại ý thức về điều phải. Lương tâm em nói diễn biến may mắn và lòng tử tế mà em đang nhận được không phải là điều đương nhiên." Cô ấy còn thêm "Xin bà đừng nghĩ rằng em được giáo dục kém cỏi. Xin đừng nhận xét xấu về phép tắc hoặc sự giáo dục của những người đã nuôi nấng em. Lỗi lầm là hoàn toàn do em gây ra. Xin bà hãy tin rằng dù có nói bao nhiêu lời biện hộ, em vẫn e ngại khi thông báo cho Đại tá Campbell về tin này".

Emma lại nói:

- Cô gái tội nghiệp! Thế thì em nghĩ cô ấy rất yêu Frank. Chỉ là do tình yêu mà cô ấy bị dẫn dắt đến chỗ đính ước. Tình yêu hẳn đã làm lu mờ phán xét của cô.

- Vâng, chị tin cô ấy yêu thương sâu đậm.

Emma thở dài:

- Em e rằng mình đã thường làm cho cô ấy không được vui.

- Em yêu quý, về phần em chỉ là do vô tình thôi. Nhưng có lẽ cô ấy phần nào nghĩ thế, khi nói bóng gió đến những chuyện hiểu lầm mà Frank đã ám chỉ lúc trước. Cô ấy nói hậu quả tất nhiên của hành động đó là tự cảm thấy mình không đúng lý. Ý thức của việc làm sai trái đã khiến cho cô ấy cứ khắc khoải, đến mức Frank không thể chịu nổi. Cô ấy nói "Em đã không xét đến tâm tính và tinh thần của anh ấy - tinh thần sảng khoái, vui vẻ, thích vui đùa - luôn khiến cho em lấy làm mê mẩn như những ngày đầu". Rồi cô ấy nói đến em và về lòng tử tế của em đã thể hiện trong khi cô đau yếu, và nhờ chị chuyển lời cám ơn em khi có dịp, nói là cô ấy không thể nào cảm ơn em cho đủ đối với những lời chúc và những việc em giúp đỡ. Cô ấy biết rõ rằng em chưa bao giờ được ghi ơn một cách đúng mức.

Emma nói một cách nghiêm trang:

- Cô ấy đáng được hưởng hạnh phúc cho dù có một ít khuyết điểm trong ý thức của mình. Nếu em không biết bây giờ cô ấy được hạnh phúc thì em không thể nhận lời cảm ơn, bởi vì, chị Weston ạ, giá như kể ra được những chuyện xấu và tốt em đã làm cho cô Fairfax!

Rồi Emma trấn tĩnh lại, vui vẻ nói:

- Nhưng ta nên quên mọi chuyện ấy đi. Chị đã tốt bụng mà kể cho em nghe những điều thú vị ấy, cho thấy cô ấy là người rất tốt, em tin thế. Em mong cô ấy được hạnh phúc nhiều. Điều hợp lý là anh ấy có điều kiện vật chất, còn cô ấy có mọi phẩm giá.

Lời kết luận khiến cho chị Weston không thể giữ im lặng. Chị nghĩ tốt về Frank theo mọi khía cạnh, và, hơn thế nữa, chị rất thương mến anh. Vì thế, chị sôi nổi biện luận cho anh. Chị bàn nhiều về những nguyên nhân và cũng nói nhiều về tình thương mến của mình. Chị mê mải thuyết phục Emma rồi lan man đến Brunswick Square hoặc Donwell, đến nỗi Emma không thể lắng tai theo dõi. Khi chị Weston kết thúc bằng câu "Chúng ta chưa nói đến bức thư mà vợ chồng chị đang sốt ruột trông đợi, nhưng chị nghĩ sẽ chóng nhận được", chị phải ngưng lại chờ Emma trả lời, nhưng Emma chỉ trả lời vẩn vơ trước khi nhớ ra đấy là bức thư nào.

Khi giã từ, chị Weston hỏi:

- Emma của chị, em vẫn khoẻ chứ?

- À, hoàn toàn khỏe, em lúc nào cũng khoẻ, chị biết mà, chị nhớ kể cho em nghe về bức thư càng sớm càng tốt.

Câu chuyện của chị Weston làm cho Emma quý trọng và thông cảm cô Fairfax thêm, và nghĩ mình trước đây đã thiếu công tâm. Emma lấy làm tiếc đã không tìm cách thân quen với Jane hơn, và xấu hổ vì đã có đôi lần đố kỵ với Jane. Nếu cô nghe theo những lời khuyên của anh Knightley là nên quan tâm đến cô Fairfax, nếu cô chọn Jane thay vì Harriet Smith làm người bâu bạn thì hẳn bây giờ cô đã không phải chịu đau xót. Một người có những yếu tố tốt về dòng dõi, năng khiếu và nền giáo dục, còn người kia có gì? Ngay cả nếu cô và Jane không bao giờ là bạn thân thiết với nhau, nếu cô không bao giờ được biết về chuyện quan trọng được giữ kín ấy, nhưng nếu hiểu rõ Jane thì cô hẳn đã không có những mối nghi ngờ đáng ghét về tình yêu bất chính với anh Dixon. Không những đã tạo dựng và vương vấn một cách điên rồ, cô còn phát tán ý tưởng ấy khiến cho Jane phải đau khổ do tính nhạy cảm, chỉ vì Frank Churchill nhẹ dạ hoặc khinh suất. Trong số những người gây đau khổ cho Jane, Emma e rằng mình là người tệ hại nhất. Cô hẳn đã trở thành một kẻ thù truyền kiếp. Mỗi khi ba người đi chung với nhau, cô cứ làm xáo trộn sự an bình của Jane Fairfax, và có lẽ ở Box Hill, cô đã khiến cho Jane Fairfax đau khổ đến mức không thể chịu đựng được nữa.

Buổi tối ở Hartfield kéo dài trong u uẩn. Thời tiết còn làm cho bầu không khí nặng nề hơn. Một cơn mưa giông có thể bắt đầu, nhìn ra quang cảnh tháng bảy chỉ có cây cối đang bị vùi dập trong trận gió.

Thời tiết ảnh hưởng đến ông Woodhouse, và ông chỉ được thoải mái phần nào nhờ sự chăm sóc tận tâm của cô con gái, với nỗ lực mà trước đây cô chưa từng phải khó nhọc đến thế. Cô hồi tưởng buổi tối đầu tiên chỉ có hai bố con ngồi đối diện, sau hôn lễ của chị Weston, rồi lúc ấy anh Knightley đi đến, giúp xoá tan u buồn. Hỡi ôi! Bây giờ có lẽ Hartfield không còn đủ sức hấp dẫn những chuyến thăm viếng như thế nữa. Ban đầu, cô đã sai lầm khi nghĩ đến một mùa đông cô quạnh, nhưng rốt cuộc không có người nào xa lánh gia đình cô, không có niềm vui nào bị mất. Nhưng cô e bây giờ đã có dấu hiệu báo trước đúng sự thật. Viễn cảnh phơi bày trước mắt cô là mối đe doạ hẳn hoi mà cô không thể bỏ qua - viễn cảnh hoàn toàn đen tối. Nó có thể xảy ra trong số bằng hữu của cô, Hartfield có thể bị bỏ phế.

Đứa trẻ sinh ra ở Randalls sẽ chiếm hết tình thương của họ và không còn gì cho cô, cả tâm tư và thời gian của chị Weston sẽ bận bịu cho đứa trẻ ấy. Gia đình cô sẽ mất chị, và có lẽ mất cả chồng chị nữa. Frank Churchill sẽ không quay lại với gia đình cô nữa, còn cô Fairfax sẽ không thuộc về Highbury nữa. Họ sẽ cưới nhau rồi ổn định cuộc sống ở Enscombe hoặc gần Enscombe. Những gì tốt đẹp sẽ ra đi, và nếu trong số mất mát có thêm sự mất mát Donwell thì còn lại gì? Anh Knightley sẽ không còn đi đến đây tìm sự thoải mái vào buổi tối! Không còn muốn đi bộ vào bất cứ giờ giấc nào như thể sẵn sàng hoán đổi nhà anh cho nhà gia đình cô! Làm thế nào chịu đựng được? Nếu vì Harriet mà gia đình cô mất anh, nếu anh chọn Harriet làm người thân thiết nhất, người bạn, người vợ, thì tất cả chỉ do cô gây nên.

Khi đã đến nông nỗi này, cô nhất quyết sẽ nâng cao hạnh kiểm cô mình, với hy vọng là cho dù mỗi mùa đông sắp tới đều kém vui hơn lúc trước, cô sẽ trở nên đúng lý hơn, biết về mình rõ hơn, và giúp cho cô bớt tiếc nuối khi mỗi mùa đông đi qua.