"Harriet! Harriet tội nghiệp!"

Đấy là ý nghĩ dằn vặt mà Emma không thể gạt bỏ được, khiến cho cô thực sự xót xa. Frank Churchill đã đối xử tệ hại với cô – tệ hại theo nhiều cách – nhưng hành vi của anh không đến nỗi như của cô, vốn khiến cho cô tức giận với anh. Chính vì cách ứng xử dại dột của anh mà cô đã hành động để giúp Harriet, khiến cho lỗi lầm của anh càng nặng thêm. Harriet tội nghiệp! Lần thứ hai lại bị lừa phỉnh do nhận thức sai trái và tật thổi phồng. Anh Knightley đã tiên đoán đúng khi nói "Emma, cô không phải là người bạn của Harriet Smith!"

Cô cho là mình đã không giúp gì được cho Harriet, mà chỉ làm khổ cô bé thêm. Chính cô là thủ phạm duy nhất vì đã gieo rắc vào đầu óc Harriet những vọng tưởng, vì Harriet đã tin nơi cô trong khi chưa hiểu gì về Frank Churchill. Emma cảm thấy mình có lỗi hoàn toàn khi đã khích lệ chuyện mà đáng lẽ cô nên ức chế. Đáng lẽ cô nên ngăn chặn loại tình cảm như thế. Cô nghĩ rằng mình đã đánh đố hạnh phúc của cô bạn dựa trên cơ sở yếu kém. Trực quan cho thấy đáng lẽ cô nên bảo Harriet rằng không nên nghĩ về anh ấy, và rằng không có mấy cơ may anh quan tâm đến cô bé.

Emma vô cùng tức giận với chính mình. Nếu cô không thể tức giận với Frank Churchill thì là điều tệ hại hơn. Còn đối với Jane Fairfax, cô cảm thấy nhẹ nhõm vì không còn phải lo lắng cho cô này. Lo lắng cho Harriet đã là quá sức, cô không còn phải thắc mắc về Jane nữa. Những ngày khốn khổ của Jane đã qua đi. Chẳng bao lâu cô này sẽ khoẻ mạnh, hạnh phúc và khá giả lên. Bây giờ, Emma mới nhận ra tại sao những chăm sóc của mình bị xem nhẹ. Chắc chắn đấy là do lòng đố kỵ. Dưới con mắt của Jane, cô đã là đối thủ, nên dù cô có muốn hỗ trợ hoặc chăm nom đều bị chối từ. Việc hít thở không khí trong cỗ xe giống như đi vào chuồng ngựa, các củ dong từ Hartfield hẳn phải là độc được. Cô hiểu hết tâm tư này. Khi đã gạt qua sự thiếu công tâm và ích kỷ trong tâm tư đó, cô công nhận rằng Jane Fairfax cũng không phải vui vẻ gì.

Nhưng con tim Emma trĩu nặng vì Harriet tội nghiệp! Không còn có mối thương cảm nào để chia sẻ cho ai khác. Emma e sợ trong nỗi u buồn rằng nỗi thất vọng thứ hai này của Harriet sẽ nặng nề hơn lần trước. Tuy nhiên, cô phải loan báo sự thật đau đớn càng sớm càng tốt. Khi chia tay, ông Weston yêu cầu:

- Vào lúc này, phải giữ kín toàn bộ vụ việc. Ông Churchill đã nói rõ cần giữ kín, để tỏ lòng tôn kính với người vợ đã qua đời, và mọi người thấy làm như thế là đúng mực.

Emma đã hứa, nhưng Harriet cần được biết.

Dù có phiền toái, Emma vẫn cảm thấy việc này là nực cười khi cô phải báo cho Harriet chuyện đáng buồn và tế nhị, giống như ông Weston đã làm đối với cô. Cô đã nhận được tin trong nỗi lo lắng, bây giờ cô lại lo lắng khi báo tin cho người khác. Tim cô đập thình thịch khi nghe bước chân và tiếng nói của Harriet, giống như chị Weston khi nghe Emma đang trên đường đến Randalls. Liệu khi thông báo, kết quả có giống nhau không? Nhưng không may là sự việc sẽ khác.

Khi bước vào Harriet thốt lên:

- Này chị Woodhouse, đấy có phải là tin xưa cũ nhất không?

Qua cử chỉ hoặc ngôn từ của Harriet, Emma vẫn không thể đoán ra liệu cô bé đã biết chưa, nên cô đành hỏi:

- Em có ý nói gì?

- Tin về Jane Fairfax. Chị có nghe tin lạ lùng gì không? Ôi chao! Chị không nên ngại, vì chính ông Weston cho em biết. Ông nói đấy là bí mật, vì thế em chỉ muốn kể cho chị nghe, nhưng ông ấy bảo chị đã biết.

Emma vẫn còn hoang mang:

- Ông Weston bảo với em ra sao?

- Ông ấy đã nói ra tất cả, rằng Jane Fairfax và anh Frank Churchill sẽ cưới nhau, và rằng họ đã đính ước với nhau cả một thời gian dài. Thật là kỳ lạ!

Đúng là kỳ lạ, thái độ của Harriet rất là kỳ lạ đến nỗi Emma không biết phải hiểu ra sao. Dáng vẻ của Harriet hoàn toàn khác với ức đoán: dường như không bị kích động hoặc thất vọng, hoặc có nỗi quan ngại đặc biệt. Emma nhìn cô bé mà không biết phải nói gì.

Harriet thốt lên:

- Chị có nghĩ rằng anh ấy yêu Jane không? Có lẽ chị đã nghĩ. Chính chị - cô bé đỏ mặt – có thể nhìn thấu tâm can bất kỳ ai, nhưng người khác…

Emma nói:

- Chị đã bắt đầu nghi ngờ về tài năng này. Harriet, em có thể nghiêm túc hỏi liệu chị có nghĩ anh ấy yêu một người con gái khác đúng vào lúc mà chị khích lệ em – một cách tế nhị nếu không phải là công khai – cởi mở tình cảm của em, có phải thế không? Chị không hề có ý tưởng là anh Frank Churchill để ý đến Jane Fairfax. Nếu chị nghĩ thế, chị hẳn đã cảnh báo em.

Harriet đỏ ửng mặt, tỏ vẻ kinh ngạc:

- Em! Tại sao chị cảnh báo cho em? Chị không nên cho là em quan tâm đến anh Frank Churchill.

Emma mỉm cười:

- Chị vui khi nghe em nói một cách quả quyết. Nhưng em không phủ nhận là có lúc – cách nay không lâu – em khiến cho chị hiểu lầm là em quan tâm đến anh ấy, đúng không?

- Anh ấy! Không hề, không bao giờ! Chị Woodhouse thân yêu, làm thế nào chị có thể nhầm lẫn về em như thế?

Emma suy nghĩ một lúc, rồi thốt lên:

- Harriet! Em có ý gì? Trời đất! Em nghĩ gì vậy? Em lầm rồi! Liệu chị có…

Cô không thể nói thêm lời nào. Cô ngồi xuống, trông chờ cho đến khi Harriet trả lời. Quay lưng về phía cô từ khoảng cách khá xa, phải một lúc Harriet mới cất tiếng, trong nỗi kích động ngang bằng với Emma:

- Đáng lẽ em không nên nghĩ chị có thể hiểu lầm em! Em biết cả hai chúng ta đã đồng ý không nên nói ra tên anh ấy, nhưng xét qua anh ấy có địa vị cao hơn mọi người, em không nghĩ đấy là ai khác. Đúng đấy là anh Frank Churchill! Em biết thân phận mình nên không bao giờ dám mơ tưởng đến anh Frank Churchill. Thật lạ lùng là chị đã nhầm lẫn như thế! Dù tin rằng chị đã hoàn toàn chấp nhận và có ý khích lệ em, nhưng em cho đó là đường đột nếu mình nghĩ đến anh ấy. Lúc đầu, nếu chị không nói cho em rằng những chuyện tuyệt vời vẫn xảy ra, rằng đã có những cuộc hôn nhân còn chênh lệch hơn nữa – đấy là theo ngôn từ của chị - thì hẳn em đã không dám thả mình theo. Em nghĩ chuyện này không thành được. Nhưng chính chị, người luôn thân thiết với anh ấy…

Emma cố trấn tĩnh, thốt lên:

- Harriet! Bây giờ hai chị em ta nên hiểu nhau, kẻo sẽ thêm nhầm lẫn về sau. Em đang nói đến… anh Knightley, phải không?

- Đúng thế. Em không thể nghĩ đến ai khác, và em cứ ngỡ chị biết điều đó. Khi chúng ta nói về anh ấy thì rõ ràng là nói về người nào.

Emma bình tĩnh trở lại, nói:

- Không hẳn. Theo tất cả những gì em vừa nói thì dường như liên quan đến một người khác. Chị hầu như tin chắc em gọi đích danh anh Frank Churchill. Chị tin là ta đã nói đến việc anh Frank Churchill cứu em thoát khỏi nhóm người Bohemien.

- Ôi chao! Chị Woodhouse, làm thế nào chị lại quên!

- Em Harriet thân yêu! Chị nhớ rất rõ những gì chị nói lúc ấy. Chị đã bảo em rằng chị không lấy làm ngạc nhiên về chuyện tình cảm của em, rằng xét theo việc anh ấy đã cứu giúp em thì đấy là điều hoàn toàn tự nhiên. Và em đồng ý với chị, tỏ lộ lòng cảm kích về việc cứu giúp ấy, thậm chí còn nói em sẽ ghi nhớ mãi.

Harriet kêu lên:

- Ôi trời ơi! Bây giờ em mới biết chị đã có ý gì, nhưng lúc ấy em đang nghĩ đến một chuyện khác hẳn. Đó không phải là chuyện nhóm người Bohemien, không phải chuyện anh Frank Churchill. Không! – cô có vẻ hứng chí thêm một chút – Lúc đó em đang nghĩ đến một khoảnh khắc quý giá hơn: việc anh Knightley mời em khiêu vũ, khi anh Elton khước từ em và em không còn bạn nhảy nào khác. Đấy là hành động tử tế, là lòng nhân hậu và khoáng đạt, là nghĩa cử khiến em nghĩ vị thế anh cao cả hơn bất cứ ai khác trên đời.

Đến phiên Emma lên tiếng:

- Trời đất! Đó là một nhầm lẫn vô phúc nhất, đáng trách nhất. Phải làm sao đây?

- Ý chị nói nếu chị hiểu em thì đáng lẽ chị không nên khích lệ em lúc đó, phải không? Tuy nhiên, em không lâm vào tình trạng tệ hơn như khi người khác là anh ấy. Và bây giờ, có thể là…

Cô ngưng lại. Emma không thể trả lời.

Harriet tiếp :

- Chị Woodhouse, em không ngạc nhiên khi chị cho là có khác biệt lớn lao giữa hai người, đối với em hoặc đối với ai khác. Chị hẳn nghĩ em hơn người khác gấp hàng triệu lần. Nhưng chị Woodhouse ạ, em mong rằng giả sử - ví dụ như – tuy chuyện này là lạ lùng… nhưng chị biết, đây là lời nói của chị: rằng những chuyện tuyệt vời vẫn xảy ra, rằng đã có những cuộc hôn nhân còn chênh lệch hơn so với anh Frank Churchill và em, vì thế có vẻ như chuyện này có thể đã xảy ra trước đây… Và nếu em may mắn… nếu anh Knightley thực sự… nếu anh ấy không màng đến sự chênh lệch, em mong, chị Woodhouse yêu dấu, xin chị đừng chống đối mà gây ra khó khăn. Nhưng em biết chị tốt đối với em.

Harriet đang đứng kế bên một khung cửa sổ. Emma quay lại nhìn cô bé với ánh mắt kinh ngạc và vội nói:

- Em có nghĩ rằng anh ấy đáp lại tình cảm của em không?

Harriet đáp một cách khiêm tốn nhưng không có vẻ e ngại:

- Có. Em hầu như chắc chắn anh ấy có đáp lại.

Emma lập tức đảo mắt qua hướng khác. Trong vài phút cô ngồi im lặng suy nghĩ. Vài phút đủ cho cô dò xét con tim mình. Một đầu óc như cô, khi đã mở ra một hướng ức đoán mới thì làm việc rất nhanh. Cô xem xét, cô nhìn nhận, cô tin cả sự thật. Tại sao Harriet yêu anh Knightley thay vì anh Frank Churchill thì tệ hại hơn? Có gì là không ổn nếu Harriet có một niềm hy vọng khác? Như mũi tên bắn, đầu óc cô phóng nhanh đến mục tiêu là anh Knightley phải cưới chính cô cửa không ai khác!

Cũng như con tim của cô, sau vài phút cách hành xử của cô hiển hiện ra trong tâm tưởng cô. Cô nhìn thấy tất cả một cách rõ ràng hơn bao giờ. Cô quá sai trái thế nào ấy khi đóng kịch vì giúp Harriet! Cách hành xử của cô đã quá khinh suất làm sao, quá thô lỗ làm sao, quá vô cảm làm sao! Cô cảm thấy choáng váng và sẵn sàng tự trách móc mình bằng mọi lời lẽ thậm tệ nhất. Cô đã bị dẫn dắt mù quáng thế nào ấy, điên rồ thế nào ấy! Tuy nhiên, dù cho mọi lầm lỗi cô vẫn còn chút tự trọng, muốn duy trì vẻ bề ngoài đúng mực, tỏ ra công tâm đối với Harriet – không cần thương cảm một cô gái đã tin anh Knightley yêu mình – nhưng tính công tâm đòi hỏi cô không nên vì khổ sở mà tỏ ra lạnh lùng.

Thế là Emma quyết định ngồi xuống và chịu đựng thêm bằng cách tỏ ra bình tĩnh, hiền hoà bên ngoài. Vì mình, Emma muốn tìm hiểu thêm chính xác về những kỳ vọng của Harriet, để biết cô bé đã không làm gì để phụ lòng cô hoặc khiến cho cô xem thường, dù luôn bị dẫn dắt sai lạc. Khởi phát từ suy tư này và cố gắng trấn áp xúc cảm, Emma quay lại nhìn Harriet, rồi với giọng nói thân mật hơn, khởi động lại cuộc chuyện trò. Câu chuyện về Jane Faifax bị chìm lấp, cả hai cô gái chỉ nói về anh Knightley và về hai người.

Đang miên man trong ý nghĩ vui sướng, chỉ đợi được mời gọi bởi một người bạn như cô Woodhouse, bằng giọng nói run run hào hứng Harriet kể lại căn nguyên niềm hy vọng của mình. Cũng run run khi hỏi han Emma giấu giếm nỗi xúc động giỏi hơn Harriet, nhưng vẫn xúc động ngang bằng. Emma nói không vấp váp lắm nhưng đầu óc bị xáo trộn với những chuyển biến nội tại, với những nỗi e ngại chuyện không thành, với cảm nghĩ lao xao chợt thoắt chợt hiện. Cô lắng nghe mà tự trấn áp cõi lòng, ngoài mặt vẫn tỏ ra kiên nhẫn. Những lời tự thuật không được sắp xếp có thứ tự, ý nghĩ không khúc chiết nhưng đủ khiến cho tinh thần Emma chùng xuống, đặc biệt khi đối chiếu với những tình huống mà cô nhớ lại, khi anh Knightley có những nhận xét tốt về Harriet.

Harriet đã nhận ra anh thay đổi thái độ từ khi hai người khiêu vũ với nhau. Lúc đó, Emma biết anh đã có thiện cảm hơn với Harriet. Từ buổi tối đó, hoặc ít nhất từ lúc cô Woodhouse khích lệ Harriet nên nghĩ đến anh, Harriet bắt đầu nhận ra anh thích trò chuyện với mình nhiều hơn lúc trước, rằng thái độ của anh đã thay đổi; tử tế hơn và dễ mến hơn!

Những lúc gần đây, cô càng cảm nhận thêm về anh như thế. Khi cả bọn đi với nhau, anh thường đi bên cô, và nói chuyện thật có duyên! Có vẻ như anh muốn tìm hiểu cô hơn, Emma biết đúng là thế, cô đã nhận ra sự thay đổi theo cùng chiều hướng. Harriet lặp đi lặp lại những lời tán đồng và khen ngợi anh, còn Emma nhận ra anh cũng có thái độ như thế đối với Harriet. Anh đã khen Harriet là không kiểu cách hay màu mè, là có tính tình đơn giản, trung thực, rộng lượng, Emma đã biết anh nhìn ra nhiều phẩm chất nơi Harriet, hơn một lần anh đã nói với Emma như thế.

Còn nhiều điều mà Harriet mãi khắc ghi trong ký ức, nhiều cử chỉ chăm sóc nhỏ nhặt, một tia nhìn, một lời nói, việc dời chỗ ngồi từ chiếc ghế này đến chiếc ghế khác, một câu khen ngợi với ẩn ý, một câu nói gián tiếp về sở thích – mà Emma không hề nhận ra chỉ vì không nghi ngờ gì cả. Những tình huống có thể mất cả nửa giờ mới kể hết, cộng thêm những chứng cứ mà Harriet phát hiện, thì Emma đều không nhận ra. Nhưng có hai chuyện gần đây, cho thấy hứa hẹn nhất đối với Harriet, mà Emma biết qua phần nào.

Chuyện thứ nhất là khi anh và Harriet cùng nhau đi trước những người khác ở Donwell rồi một lúc sau Emma mới đi đến. Anh đã có chủ ý – Harriet tin là thế - tách cô ra khỏi cả nhóm. Lúc đầu, anh nói với cô theo cách đặc biệt hơn là những lần trước, đúng là rất đặc biệt (Harriet đỏ bừng mặt khi kể đến đây) áng chừng anh muốn hỏi cô đã có tình cảm với ai chưa. Nhưng ngay khi Emma đi đến, anh vội đổi đề tài, bắt đầu nói về việc trồng tỉa.

Chuyện thứ hai là sau khi anh đã ngồi chuyện trò với Harriet trước khi Emma đến, chính vào buổi sáng cuối cùng của anh ở Hartfield. Khi mới đến, anh nói chỉ có thể nán lại năm phút, nhưng anh đã ngồi cả nửa tiếng đồng hồ. Anh nói với Harriet rằng tuy phải đi London, anh không hề muốn ra khỏi nhà chút nào. Trong ý nghĩ của Emma, anh đã bầy tỏ tình ý với Harriet rõ ràng hơn là với cô. Việc anh bộc lộ chuyện riêng tư như thế khiến cho Emma cảm thấy đau buốt.

Về tình huống thứ nhất, sau chút suy nghĩ Emma đặt câu hỏi:

- Có đúng anh như thế không? Có thể nào khi hỏi han về chuyện tình cảm của em, anh ấy muốn nói đến anh Martin?

Nhưng Harriet sôi nổi bác bỏ:

- Anh Martin! Không đâu! Không có ý gì nói đến anh Martin. Bây giờ em hiểu phải làm gì tốt hơn là quan tâm đến anh Martin, hoặc bị nghi ngờ về việc ấy.

Sau khi Harriet đã trình ra bằng cớ, cô bé hỏi chị Woodhouse thân yêu của cô liệu mình có cơ sở vững chắc để nuôi hy vọng hay không. Cô bé nói:

- Đáng lẽ lúc đầu nếu không có chị, em đã không cho là mình có hy vọng. Chị đã bảo em hãy quan sát kỹ anh ấy, hãy để thái độ của anh ấy dẫn dắt tình cảm của em, và em đã làm như thế. Nhưng bây giờ em nghĩ rằng em xứng đáng với anh ấy, và rằng nếu anh ấy chọn em thì không còn chuyện nào tuyệt vời hơn.

Cảm nghĩ cay đắng do lời nói ấy gây ra – nhiều cảm nghĩ cay đắng – khiến Emma thấy cần phải gắng gượng trả lời.

- Harriet, chị chỉ muốn nói rằng anh Knightley không cố tình bày tỏ quá mức tình cảm của anh ấy đối với cô gái nào.

Harriet vô cùng cảm phục chị bạn mình đã cho câu trả lời thoả đáng như thế. Còn Emma, nhờ tiếng bước chân của ông bố, cô được cứu thoát khỏi sự hành xác và những lời nói phấn khích và trìu mến của Harriet. Ông bố đang đi đến từ hành lang. Harriet đang trong trạng thái sôi nổi nên không trông thấy ông. Emma nghĩ "Cô bé không thể tự chủ được. Ông bố sẽ lo lắng. Cô ta nên ra về". Được Emma thúc đẩy, Harriet đi ra qua một cánh cửa khác. Khi cô bé vừa đi khuất, Emma vụt nghĩ "Ôi trời ! Đáng lẽ mình không nên bao giờ gặp cô ta!"

Tâm tư Emma luôn bận rộn suốt ngày ấy và đêm hôm sau. Cô hoang mang vì những sự việc ập đến mình chỉ trong vài tiếng đồng hồ. Mỗi khoảnh khắc đều mang đến một nỗi ngạc nhiên mới, và mỗi lần đều khiến cho cô nhục nhã. Làm thế nào hiểu được tất cả! Làm thế nào hiểu được những sự dối trá cô đã gây ra cho chính mình, đã sống mà cứ dối lòng mình! Những ngớ ngẩn, những mù quáng trong trí óc và con tim của chính cô! Cô hết ngồi thừ ra rồi đi qua đi lại, đi vòng quanh phòng, đi vòng quanh vườn cây. Ở mỗi nơi, ở mỗi động tác cô đều nhận ra mình đã hành động quá yếu đuối, đã bị người khác áp đặt theo cách mất thể diện, và mình tự ắp đặt lấy mình theo cách càng mất thể diện hơn. Cô cảm thấy khốn khổ và có lẽ sẽ càng khốn khổ hơn.

Việc phải làm đầu tiên là dọ hỏi chính con tim của cô, dọ hỏi toàn diện. Cô bỏ qua tất cả thời giờ nhàn rỗi dành cho ông bố.

Anh Knightley đã trở nên thân thương đối với cô từ bao giờ? Ảnh hưởng của anh bắt đầu khi nào? Vào thời điểm nào anh chiếm được chỗ đứng trong tình cảm của cô mà có thời gian ngắn ngủi Frank Churchill đã chiếm? Cô nhìn lại các sự kiện, cô so sánh hai người, từ lúc cô quen biết với Frank. Cô thấy rằng lúc nào cô cũng xem anh Knightley có vị thế cao hơn rõ rệt, hoặc xem tình ý của anh đối với cô là đáng trân trọng hơn. Cô thấy rằng khi dối lòng, khi tưởng tượng hoặc khi làm điều trái ngược, cô hoàn toàn sống trong ảo tưởng, hoàn toàn không hiểu biết gì về con tim mình, và tóm lại, cô đã không bao giờ thực sự màng đến Frank Churchill chút nào cả!

Đấy là kết luận sau đợt suy ngẫm đầu tiên. Đấy là điều cô khẳng định về chính mình sau đợt hỏi han đầu tiên, mà không phải mất thời gian lâu. Cô cảm thấy phẫn nộ trong đau buồn, xấu hổ với mọi ý tình ngoại trừ ý tình hoặc đã nhận ra: ý tình đối với anh Knightley. Mọi điều khác trong đầu óc cô đều là đáng ghét.

Với tính phù phiếm không thể chịu nổi, cô đã tin vào bí mật về tình cảm của mọi người, với lòng kiêu ngạo không thể tha thứ được, cô đã đứng ra thu xếp số phận của mọi người. Cô nhầm lẫn một cách toàn diện và không làm được việc gì cho xong, bởi vì cô chỉ làm rách việc. Cô đã gây đau khổ cho Harriet, cho chính mình, và cô e cho cả anh Knightley. Nếu mối quan hệ chênh lệch nhất ấy trở thành hiện thực, cô phải chịu chê trách vì đã tạo ra bước khởi đầu. Nếu anh có yêu cô bé thì đấy là do ý thức của Harriet, còn nếu không yêu thì anh chỉ biết đến sự điên rồ của cô.

Anh Knightley và Harriet Smith! Đấy là cuộc hôn nhân kỳ lạ nhất. So với hai người, cuộc tình giữa Frank Churchill và Jane Faifax trở nên quá bình thường, nhàm chán, nhạt nhoà, không tạo ngạc nhiên, không có sự chênh lệch, không đáng nói hoặc đáng nghĩ đến.

Anh Knightley và Harriet Smith! Đấy là sự thăng hoa về phía cô ta! Đấy là sự tuột dốc về phía anh! Emma kinh hãi khi xét qua làm thế nào mối quan hệ dìm anh xuống trong ý nghĩ của mọi người, khi mường tượng đến những nụ cười, những cái nhếch mép, những chuyện cười cợt về anh, nỗi tủi nhục của người em, hàng nghìn chuyện bất lợi cho chính anh. Liệu có thể như thế được không? Không, không được. Tuy vậy, đấy là những điều khả dĩ, rất có thể xảy ra. Đấy có phải là trường hợp đầu tiên mà một người đàn ông với khả năng thượng thặng lại bị những mãnh lực ở vị thế thấp cuốn hút? Đấy có phải là điều mới lạ cho một người – có lẽ quá bận bịu nên không thể kiếm tìm – trở thành món quà quý giá của một thiếu nữ chủ động tìm kiếm đến anh? Đấy có phải là điều mới lạ trên thế gian khi chuyện bất bình đẳng, thiếu nhất quán, không phù hợp – hoặc là do cơ may và hoàn cảnh (như tình huống thứ hai) – lại lèo lái số phận con người?

Than ôi, phải chi cô đừng mang Harriet ra làm đối tượng! Phải chi cứ để mặc Harriet ở nơi chốn của cô bé, ở những nơi chốn khác mà anh đã nói thích hợp với cô bé hơn, khi đó, mọi chuyện sẽ yên ổn, sẽ không có hậu quả tệ hại gì.

Làm thế nào Harriet đường đột có ý nghĩ trèo cao đến anh Knightley! Làm thế nào cô bé dám tưởng tượng ra mình được người đàn ông như thế chọn lựa! nhưng so với trước đây, Harriet đã kém khiếm tốn hơn, kém cân nhắc hơn. Dường như cô bé không nhận ra vị thế thấp kém của mình về tri thức hoặc về vật chất. Lúc trước Harriet có ý thức là anh Elton sẽ hạ mình mà cưới cô, bây giờ cô bé không còn ý thức đó về anh Knightley, như thể hai bên ngang nhau. Emma nghĩ: hỡi ôi, có phải đấy là do mình gây ra không? Không phải là cô thì ai đã cố nhồi nhét vào tư tưởng của Harriet? Không phải là cô thì ai đã dạy bảo cho cô bé phải tự nâng cao bản thân? Nếu Harriet từ khiêm tốn trở thành phù phiếm thì cũng do cô mà thôi.