rong lúc đó, người mẹ đi tìm con.

Chị ta cứ thẳng trước mặt mà đi. Chị ta sống bằng cách nào? Không thể nói được. Tự chị ta cũng không biết nữa. Chị ta cứ đi ngày này qua đêm khác; chị xin ăn, chị ăn cỏ, nằm đất, ngủ giữa trời, trong bụi cây, dưới đêm sao, một đôi khi dưới mưa và gió rét.

Chị ta lảng vảng làng này qua làng khác, ấp nọ đến ấp kia để dò tin tức. Chị ta dừng lại trước mọi nhà. Chiếc áo ngoài đã rách mướp. Có lúc được người ta tiếp, có khi bị người ta đuổi. Không vào được các nhà thì chị ta lại ra rừng.

Chị ta chẳng hiểu thung thể, mù tịt tất cả, trừ thôn Siscoignard và giáo khu Azé, đi chẳng đúng đường có khi quay lại lối cũ, bắt đầu đi lại quãng đường đã đi qua, đi nhiều quãng đường vô ích. Khi thì lần theo hè phố, có khi theo vết xe bò, có khi theo những con đường mòn trong rừng. Giữa cuộc sống lang thang vô định, chiếc áo tồi tàn của chị ngày càng rách nát. Lúc đầu, chân còn có, dần dần phải đi chân không, rồi đến lúc đôi chân rớm máu.

Chị ta đi qua vùng chiến tranh, qua tên đạn mà không nghe thấy gì, không trông thấy gì, không tìm cách tránh, chỉ tìm con. Khắp nơi loạn lạc chẳng còn đâu có cảnh sát, xã trưởng, chính quyền. Chị ta chỉ biết hỏi thăm người qua lại.

Chị ta hỏi:

— Ông bà có thấy ở đâu đây có ba đứa trẻ không?

Những người qua lại ngửng đầu nhìn chị. Chị ta nói:

— Hai cháu trai, một cháu gái.

Rồi chị ta lại tiếp:

— René-Jean, Gros-Alain, Georgette ấy mà? Ông bà không thấy chúng nó ư?

Chị ta lại thêm:

— Thằng anh lên bốn tuổi rưỡi, còn bé út mới hai mươi tháng.

Chị ta hỏi lại:

— Ông bà có biết chúng nó đâu không? Người ta bắt mất con tôi mà.

Mọi người chỉ biết nhìn chị ta thôi.

Biết không ai hiểu mình, chị ta lại phân trần:

— Chúng nó là con đẻ của tôi mà. Vì thế tôi mới hỏi thăm.

Người ta lại ai đi đường nấy. Chị ta bèn dừng lại, không hỏi han gì nữa và mười ngón tay cứ cào cấu vào ngực.

Tuy nhiên, một hôm một người dân quê dừng lại nghe.

Con người tốt bụng ấy suy nghĩ một lúc, rồi nói:

— Xem nào? Ba đứa trẻ à?

— Vâng.

— Hai đứa con trai?

— Và một cháu gái.

— Chị tìm chúng à?

— Vâng.

— Tôi nghe nói có một ông lớn đã bắt ba đứa trẻ đi theo ông ta.

— Người đó ở đâu? - Chị ta kêu lên - Con tôi ở đâu?

Người dân quê trả lời:

— Chị cứ đi đến La Tourgue.

— Có đúng là ở đấy tôi sẽ tìm thấy con tôi không?

— Có thể.

— Ông bảo…?

— La Tourgue.

— La Tourgue là cái gì?

— Là…

— Xóm làng? Lâu đài? Hay là ấp trại?

— Tôi chưa đến đấy bao giờ.

— Có xa không?

— Không gần đâu.

— Ở phía nào?

— Về phía Fougères.

— Đến đấy thì phải qua lối nào?

— Đây là Ventortes - Người dân nói - Chị sẽ bỏ Ernée ở bên trái và Coxelles ở bên phải rồi đi qua Lorchamps và Leroux.

Rồi người dân quê chỉ tay về phía tây.

— Cứ thẳng trước mặt mà đi mãi về phía mặt trời lặn.

Người kia chưa kịp buông tay xuống, chị ta đã vội bước đi.

Người dân quê nói theo chị ta:

— Cẩn thận đấy. Ở đấy họ đang đánh nhau.

Chị ta không quay lại để đáp lời và cứ lủi thủi đi về phía trước.