háng tám, nghỉ hè, khiến tôi phải xa Xablonnie và người thiếu phụ trẻ. Tôi phải về nghỉ hai tháng ơ Xanhtơ-Agat. Tôi gặp lại cái sân khô cứng thênh thang, căn nhà dành cho trẻ em chơi, lớp học trống trải... tất cả gợi nhớ Môn cao kều và như thì thầm mãi với tôi về anh. Tất cả chứa chan kỷ niệm tuổi thành niên đã chấm dứt của chúng tôi. Trong những ngày nghỉ hè dài lê thê và óng vàng này, tôi cấm cung như xưa trước ngày Môn đến, trong phòng lưu trữ và các phòng học vắng vẻ. Tôi đọc, tôi viết, tôi hồi tưởng... Cha tôi đi câu xa. Mẹ tôi ngồi khâu hay chơi pi-a-nô trong phòng khách như thưở ấy... Và trong phòng lặng tờ, với những vòng giấy xanh lá cây bị xé rách, những tờ giấy bọc bìa những quyển sách quý lăn lóc lung tung, những tấm bảng đã xếp lại một chỗ, tất cả nói rằng năm học đã kết thúc, các phần thưởng đã được trao, tất cả đang chờ dịp mùa thu, chờ đợi ngày tựu trường vào tháng mười và những cố gắng mới - cũng thế, tôi tự nhủ rằng tuổi trẻ của chúng tôi đã chấm dứt, hạnh phúc của chúng tôi đã lỡ mất rồi, chính tôi cũng đang chờ đợi lúc mình trở lại Xablonnie và Môn trở về với chúng tôi, dù có thể không bao giờ nah quay về nữa.

Tuy vậy, vẫn có một tin mừng tôi báo cho mẹ, lúc bà dứt khoát hỏi tôi về cô dâu mới. Tôi sợ những câu hỏi của mẹ, sợ cái cách vừa như vô tình vừa như láu cá, mẹ đột nhiên làm chúng tôi lúng túng, tuồng như bà sờ được ý nghĩ thầm kín nhất của chúng tôi. Tôi lờ hết, bằng cách thông báo rằng cô vợ trẻ của Môn, bạn tôi, sẽ làm mẹ vào tháng mười.

Riêng tôi, tôi vẫn nhớ ngày Yvon de Gale cho tôi biết cái tin trọng đại ấy. Cả hai chúng tôi bỗng im bặt, tôi hơi lúng túng, cái lúng túng của một chàng trai chưa vợ. và để che giấu lúng túng - tôi hỏi ngay, mãi rất lâu sau mới nghĩ đến toàn bộ tấn kịch vẫn ám ảnh tôi đến tận giớ.

- Hẳn tiểu thư rất hạnh phúc?

Nhưng không ẩn ý hay luyến tiếc, không oán trách hay ân hận, nàng đã đáp lại với một nụ cười sung sướng tuyệt đẹp trên môi:

- Vâng, hạnh phúc vô ngàn.

Suốt tuần cuối của kỳ nghỉ, tuần đẹp nhất và thường gây xúc động nhất, tuần mưa to triền miên, tuần mọi người bắt đầu đốt lửa sưởi, và tôi hay đi trong rừng thông ẩm ướt đen ngòm của Viơ Năngxây, tôi chuẩn bị hành trang để về thẳng Xanh Bơnoađê Săng, Phiêcmanh, Dì Juyli và các chị họ ở Viơ Năngxây liến thoắng hỏi han quá nhiều, đến nỗi tôi không buồn đáp. Lần này, tôi từ chối cuộc sống mê hồn trong tám ngày của một người thợ săn thôn dã và trở lại trường bốn hôm trước ngày khai giảng.

Trước khi trời tối, tôi đã đi vào mảnh sân phủ lá vàng lốm đốm như một bức thảm. Người đánh xe đi rồi, trong căn phòng chỉ còn tôi với tâm trạng buồn rầu tháo các bọc đồ ăn dự trữ mà mẹ chuẩn bị cho ra, rồi đậy đệm kỹ lại. Sau khi ăn quàng quấy, có ngon gì đâu, một bữa ăn nhẹ, vừa sốt ruột, vừa đau đớn, tôi khoác cái áo mưa không tay lên mình rồi nóng nảy, tuy nghĩ là đi chơi, đến thẳng ngoại vi Xablonnie.

Tôi không muốn vừa chân ướt chân ráo tới trường đã xuất hiện ở Xablonnie như một vị khách không mời mà đến. Tuy thế, bạo hơn hồi tháng 2, sau khi đảo một vòng quanh lâu đài thì chỉ có cửa sổ phòng thiếu phụ sáng đèn, tôi nhót qua rào vườn ở phía sua nhà và ngồi xuồng một ghế dài dựa vào rào trong bóng đêm đang buông, lòng thực sự hân hoan được có mặt ở đây, sát bên cái cám dỗ tôi và làm cho tôi lo lắng nhất trên đời.

Đêm xuống, mưa bắt đầu rơi. Tối cúi đầu ngắm đôi giày ướt dần và lấp loáng nước, nhưng tâm trí để tận đâu đâu. Bóng tối dần dần bao phủ lấy tôi, khí mát thấm dần vào người, nhưng không khuấy động mơ mộng của tôi. Buồn bã và dịu dàng, tôi mơ thấy những con đường ngầu bùn ở Xanhtơ-Agat cũng vào chính tháng chín này. Tôi mường tượng lại quảng trương đầy sương mù, cậu con trai hàng thịt vừa huýt sáo vừa đi tới cái máy bơm, hiệu cà phê sáng trưng, chiếc xe chở đầy hàng nhìn rất thích với mái che là một loạt ô xòe rộng - chiếc xe đến nhà bác Phlorăngtanh ngay trước khi kết thúc kỳ nghỉ hè... Và tôi buồn rầu tự nhủ: "Tất thảy niềm vui sướng ấy cũng là vô nghĩa, bởi vì Môn, bạn tôi, cũng như người vợ trẻ của anh đã không thể tham dự..."

Đang nghĩ thế, tôi chợt ngẩng lên và thấy nàng cách tôi chỉ hai bước thôi. Chân giày của nàng bước nhẹ trong cát, tôi nghe lầm là tiếng nước nhỏ giọt trên hàng rào. Đầu và vai nàng trùm một tấm khăn len rộng màu đen. Mưa nhỏ làm bết từng món tóc trên trán nàng. Chắc chắn là từ phòng mình, nàng đã nhìn thấy tôi qua khung cửa sổ hướng ra vườn. Và nàng đến với tôi. Khác nào trước kia mẹ tôi vẫn lo lắng và đi tìm tôi để bảo: "Phải về thôi con!", nàng cũng băn khoăn nói: "Anh đến cảm lạnh mất!", song đã quen với kiểu dạo chơi ban đêm dưới mưa, nàng chỉ nhỏ nhẹ bảo tôi thế, rồi trò chuyện mãi với tôi...

Yvon de Gale giơ cho tôi một bàn tay nóng hổi, và không mời tôi vào nhà, tiểu thư ngồi xuống cái ghế dài mốc meo như gỉ đồng, phía ít ướt hơn, trong khi tôi vẫn đứng, tựa đầu gối vào ghế, nghiêng người xuống nàng để nghe cho rõ.

Đầu tiên, nàng thân mật mắng tôi đã rút ngắn thời gian nghỉ hè. Tôi đáp:

- Rõ ràng tôi phải quay về đây càng sớm càng hay để tiểu thư có bạn.

- Thực tình tôi vẫn cô đơn - nàng thở dài nói khẽ - Ôguyxtanh chưa về.

Coi tiếng thở dài này như một nỗi tiếc thương, một lời oán hận nén lại, tôi bắt đầu chậm rãi nói:

- Bao điên rồ trong cái đầu vô cùng cao quý đó! Có lẽ cái thú phiêu lưu mạnh hơn tất cả!...

Nhưng thiếu phụ trẻ ngắt lời tôi. Và ở chỗ ấy, đêm ấy, lần đầu tiên và cũng là lần cuối cùng, nàng nói với tôi về Môn.

- Anh đừng nói vậy, Xơren ạ - nàng ngọt ngào bảo tôi - Chỉ chúng ta, chỉ tôi là có lỗi. hãy nghĩ xem chúng ta đã làm gì...

"Chúng ta đã nó với anh ấy: đây là hạnh phúc, đây là cái anh kiếm tìm suốt tuổi thanh xuân, đây là cô gái ở tận cùng mọi mơ ước của anh!

"Kẻ mà chúng ta nắm vai đẩy đi như thế làm sao không phân vân, rồi sợ hãi, rồi kinh hoảng, và đành nhượng bộ ý định bỏ trốn.

Tôi nói nhỏ:

- Yvon! Tiểu thư biết rõ rằng chính tiểu thư là niềm hạnh phúc ấy, là cô gái ấy.

Nàng thở dài:

- Ôi, làm sao tôi dám có ý nghĩ kiêu ngạo như thế, dù chỉ là thoáng qua? Chính ý nghĩ đó gây ra mọi chuyện?

"Tôi từng thưa với anh: "Có lẽ tôi không làm được gì cho anh ấy". Nhưng thâm tâm lại nghĩ: "Vì anh ấy đã ra công tìm tôi, và vì tôi yêu anh ấy, tôi phải mang lại cho anh ấy niềm hạnh phúc mong chờ". Nhưng nhìn anh ấy ngay bên với tất cả sự cuồng nhiệt âu lo, và hối hận bí ẩn, tôi hiểu rằng tôi cũng chỉ là một người đàn bà tội nghiệp như những người đàn bà khác...

"Tôi không xứng với tiểu thư", anh ấy nhắc lại khi trời rạng sáng và đêm tân hôn sắp tàn hẳn.

"Tôi gắng an ủi và trấn an anh ấy. Nhưng đau khổ của anh ấy thì chẳng gì có thể khiến khuây nguôi được. Tôi bèn bảo: "Nếu anh nhất thiết phải ra đi, nếu tôi đã đến với anh đúng lúc chăng gì có thể khiến anh hạnh phúc, nếu anh cần bỏ tôi lại một thời gian, rồi sau tâm hồn dịu đi, anh quay về bên tôi, thì chính tôi yêu cầu anh lên đường... "

Trời tối, tôi vẫn thấy nàng ngước mắt nhìn tôi. Đấy như một lời thú tội nàng thổ lộ với tôi, và nàng đau đớn chồ đợi xem tôi lên án hay tán thành nàng. Song, tôi có thể nói gì đây? Dĩ nhiên, trong đáy lòng, tôi lại thấy anh chàng Môn cao lênh khênh của thưở nào, một anh chàng vụng về và hoang sơ, bao giờ cũng tự yêu cầu được trừng phạt còn hơn xin lỗi hay đòi hỏi một sự cho phép mà chắc chắn người ta chấp thuận. Không nghi ngờ gì nữa, hẳn Yvon de Gale đã cưỡng ép anh, và ôm lấy đầu anh mà bảo: "Trước đây anh làm gì cũng chẳng sao; tôi yêu anh, chẳng phải đàn ông người nào cũng phạm tội là gì?" Hiển nhiên,nàng đạ lầm to, khi đo đức hy sinh và lòng đại lượng, nàng đã bắt anh trở lại con đường phiêu lưu... Nhưng làm sao tôi có thể phản đối lòng yêu thương nhường nấy, lòng đôn hậu nhường nấy được!

Lặng đi hồi lâu, xúc động tận đáy lòng, chúng tôi nghe rõ những giọt mưa lạnh lẽo nhỏ tí tách trong hàng rào và dưới các cành cây...

- Vậy là sáng ra, anh ấy lên đường - nàng nói tiếp - Từ nay, không gì có thể chia rẽ chúng tôi. Anh ấy ôm hôn tôi, giản dị vậy thôi, như một người chồng để lại người vợ trẻ trước chuyến viễn du...

Tiểu thư đứng dậy. Tôi nắm lấy bàn tay nóng rực, rồi cánh tay nàng, và chúng tôi ngược lên trong bóng đêm tối mịt.

- Thế, anh ấy chưa hề viết thư cho tiểu thư? - tôi hỏi.

- Chưa hề - nàng đáp.

Tức thì, cũng nghĩ ngay đến cuộc đời phiêu bạt của anh lúc này trên các nẻo đường nước Pháp hay nước Đức, chúng tôi bắt đầu nói đến nah như chưa từng nói. Những tình tiết đã quên, những ấn tượng xa xưa sống dậy trong tâm trí, trong khi chúng tôi nhẩn nha đi về, hầu như sau mỗi bước đều dừng lại hồi lâu để trao đổi cho nhau tường tận hơn các kỷ niệm... rất lâu, cho đến tận những ba-ri-e vào vườn, trong bón gđêm, tôi nghe được tiếng thì thầm quý báu của người thiếu phụ trẻ; phần tôi, lại phấn khởi như xưa, không hề biết chán, tôi nói mãi với nàng một cách vô cùng thân thiết về con người đã bỏ rơi chúng tôi...