gày xưa, ở làng Chử Xá có hai cha con họ Chử sống trong một túp lều nhỏ ven sông, làm nghề đánh cá. Cha là Chử Cù Vân, con là Chử Đồng Tử, nhà rất nghèo, nghèo đến nỗi hai người phải chung nhau một cái khố. Họ quy ước với nhau: “Ai ra khỏi nhà thì người ấy được mang khố”.

Làng xóm nhìn cảnh nhà họ Chử mà ái ngại. Có người nói rằng: “Nghèo thế thì sống còn khổ hơn là chết”.

Nhưng Chử Đồng Tử lại không nghĩ vậy, chàng là người yêu cuộc sống. Mỗi một ngày mở ra trước mắt chàng bao nhiêu điều kỳ diệu. Những điều kỳ diệu ấy ẩn hiện ở khắp mọi nơi: trong ngọn cỏ, lá cây, trên đỉnh núi cao hoặc dưới lòng sâu của đất… Trong lòng chàng luôn chứa chất đầy những câu hỏi: “Bông hoa kia vì sao sinh ra, dòng nước này từ đâu mà tới?…” Chàng có thể nghe thấy tiếng hát và những cơn thịnh nộ của dòng sông. Chàng có thể hiểu niềm vui bé nhỏ của cái kiến kiếm được mồi hoặc chia sẻ nỗi nhọc nhằn với chú bò gắng sức kéo chiếc xe vượt dốc… Cuộc sống lý thú biết bao! Chỉ riêng điều được sống trên đời này thôi, điều đó đối với chàng đã vô cùng sung sướng!

Khi cha chết, Đồng Tử không nỡ để cha ở trần, chàng lấy khố đóng cho cha rồi mới chôn. Chàng nghĩ rằng chàng đã làm đúng điều quy ước là “ai ra khỏi nhà thì được mang khố”. Giờ đây cha chàng là người ra khỏi nhà, ra đi vĩnh viễn…

Ngày ngày, một mình chàng lại đánh cá trên sông, đổi cá cho các thuyền qua lại lấy gạo ăn.

Thời bấy giờ có một nàng công chúa tên là Tiên Dung, nhan sắc tuyệt trần nhưng tính khí lạ thường. Mới mười bảy tuổi đầu mà nàng đã chán ngán cuộc sống. Vì nàng đã từng thấy giữa cuộc sống xa hoa là sự giả dối, tội ác. Ở trong cung điện mà nàng luôn thấy như bị giam cầm. Chẳng có gì làm cho nàng vui được! Đã có những kẻ tài ba và những vị hoàng tử đến hỏi nàng làm vợ, nàng đều từ chối. Nàng đã có lời nguyền: sẽ không bao giờ lấy chồng.

Thấy vậy, nhà vua lo lắng dò hỏi xem ý công chúa muốn gì, vua sẽ chiều lòng, cốt sao cho nàng vui lên được. Cuối cùng, nàng chỉ xin vua cho ra khỏi cung cấm, chèo thuyền đi thăm thú núi sông.

Vua liền cấp cho một đoàn thuyền cùng đầy đủ tiện nghi và các người hầu hạ, để mặc nàng thả sức rong chơi.

Đi trên sông, thuyền của công chúa đi giữa, trước và sau là thuyền của binh lính và thị nữ. Đoàn thuyền đi đến đâu, mặt nước nơi ấy in rợp bóng những cánh buồm muôn màu lộng lẫy.

Một hôm, đoàn thuyền đến làng Chử Xá, sắp qua khúc sông Chử Đồng Tử đang đánh cá. Từ xa, chàng trông thấy đoàn thuyền đã biết ngay là thuyền của công chúa. Xấu hổ vì thân thế trần trụi, chàng liền vứt vó vào bụi, chạy lên bãi, vùi sâu mình dưới cát.

Khi ấy vô tình Tiên Dung nhìn lên bãi sông, thấy phong cảnh đẹp: lác đác những lùm cây xanh tỏa bóng rợp xuống bãi cát vàng. Nàng ra lệnh ghé thuyền vào, rồi dưới một bóng cây, nàng sai thị nữ giăng màn tứ vi cho nàng tắm. Không ngờ nơi đó lại chính là nơi Đồng Tử náu mình. Tiên Dung giội nước thỏa thích một lát thì Đồng Tử lộ ra. Nàng giật mình kinh ngạc. Đồng Tử vừa xấu hổ vừa sợ hãi liền thưa với công chúa về mọi nguyên do và xin công chúa tha tội cho. Công chúa nghe rồi lấy làm thương xót, nàng bảo với Đồng Tử:

- Chàng chẳng có tội gì, chẳng qua vì cảnh nghèo. Tôi không ngờ trên đời này lại có một người nghèo như vậy mà vẫn sống được, trong khi tôi sống giữa bạc vàng, gấm vóc mà tôi còn chán ngán cõi đời này!

- Điều công chúa vừa nói cũng đủ chứng minh cho lẽ sống của tôi. Là vì, niềm vui đâu phải ở sự giàu sang: niềm vui ở chính lòng ta thanh thản. Bởi vậy, nghèo như tôi vẫn có thể sống vui sướng, mà giàu như nàng vẫn có thể chẳng có được niềm vui. Nhưng thực ra tôi đâu có nghèo. Đối với tôi, ngọn núi kia, con sông này đã là bè bạn, của cải cả. Tôi trò chuyện với dòng nước, vui đùa giữa cỏ cây, ai có quyền ngăn cấm? Mỗi một ngày, mặt trời lên, mặt trời lặn làm đổi thay bao cảnh sắc thiên nhiên. Trước mắt ta, trong lòng ta, biết bao điều kỳ diệu… Cho nên tôi không những sống được mà còn sống thú vị nữa là khác. Tôi muốn sống được nhiều, thấy được nhiều. Trong trời đất, có biết bao điều ta chưa tìm ra, chưa hiểu hết…

Nghe chàng nói, công chúa xúc động lạ lùng. Nàng bàng hoàng như vừa tỉnh cơn mơ. Phải chăng những lời lẽ này là nhũng lời thức tỉnh nàng, kêu gọi nàng trở về với cuộc sống, một cuộc sống trong sạch và phong phú thực sự chứ không phải cuộc sống giả tạo và đơn điệu chốn cung đình. Nàng run rẩy nói với chàng:

- Nghe chàng nói, tôi mới hiểu ra lâu nay, tôi chưa bao giờ được sống, thế mà tôi đã vội chán chường. Cuộc sống mạnh mẽ và quyến rũ biết bao! Trước kia, tôi đã có lời nguyền là sẽ không bao giờ lấy chồng, thế mà bây giờ lại gặp chàng ở đây, trong hoàn cảnh này, ắt là duyên trời đã định. Từ nay, chúng ta sẽ là vợ chồng.

Nói rồi, nàng bảo chàng tắm rửa sạch sẽ và sai người lấy quần áo cho mặc.

Hai người xuống thuyền sửa soạn làm lễ cưới. Trong tiệc cưới, Đồng Tử nói với Tiên Dung:

- Đành rằng duyên trời đã định, nhưng biết rằng lòng người có thuận? Nàng là công chúa, còn tôi chỉ là một kẻ đánh cá nghèo hèn. Tôi e vua cha sẽ quở phạt.

Nàng vui vẻ bảo chàng:

- Xin chàng cứ yên lòng. Từ bé tới nay, cha tôi thường chiều theo ý tôi, để mặc tôi tự quyết định mọi điều.

Nhưng mọi sự quả như lời Đồng Tử đã nói. Được tin Tiên Dung đã tự ý lấy một người chồng nghèo hèn mà không hỏi ý kiến mình, vua cha nổi giận cho gọi hết binh lính và thị nữ về, không một ai được hầu hạ công chúa nữa.

Từ đó, nàng công chúa xinh đẹp này từ bỏ hẳn cung điện xa hoa, theo chồng sống ở nơi thôn dã.

Tiên Dung có một số vốn trong tay, nàng cùng chồng lo liệu trồng trọt, chăn nuôi, dệt lụa là, gấm vóc. Công việc làm ăn ngày càng phát đạt. Dần dần, hai vợ chồng đã lập nên thôn xóm đông vui.

Tuy vậy, Tiên Dung vẫn chưa thỏa mãn với những sản phẩm mình làm ra. Nàng muốn có được những thứ mới lạ khác. Nàng khuyên chồng đem các sản phẩm của mình ra biển để đổi lấy hàng hóa của các thuyền từ xa tới. Đồng Tử vốn là người thích ngao du sơn thủy, nên khi nghe thấy Tiên Dung bàn việc ấy, chàng bằng lòng đi ngay.

Trên đường đi, tâm trí chàng bị cuốn hút vào những cảnh đẹp thiên nhiên. Một hôm chàng đi qua dưới chân một ngọn núi phong cảnh đẹp lạ thường: trăm hoa đua nở khắp triền núi, tiếng chim gõ mõ, tiếng vượn tụng kinh, tiếng suối chảy như lời hát thầm của cây, của đất. Nhìn lên đỉnh núi thấy có hai cái am nhỏ. Chàng liền theo hướng đó trèo lên. Tới nơi. chàng gặp một nhà sư tên là Phật Quang. Hai người trò chuyện với nhau hồi lâu. Nhà sư nhận thấy Đồng Tử là người thông minh, trong sạch. Người ngỏ ý muốn truyền phép lại cho chàng.

Thê là từ hôm đó, Đồng Tử ở lại luôn trong am. Chàng không còn thiết chuyện đổi hàng hóa ở ngoài biển nữa.

Học được hơn một năm thì Phật Quang cho chàng xuống núi. Trước khi đi, Người tặng cho chàng một cái nón, một cái gậy và dặn rằng: “Phép biến hóa là ở cả trong cái nón và cái gậy này”.

Khi về nhà, Đồng Tử chẳng mang theo một thứ hàng hóa nào ngoài cái gậy và cái nón. Thấy vậy, Tiên Dung toan trách giận chàng, nhưng khi nghe chàng kể bao chuyện lạ lùng về những miền chàng đã đi qua thì nàng lập tức nguôi khuây cơn giận.

Chàng đem phép thuật dạy lại cho nàng rồi hai người rời thôn xóm ra đi để tìm những nơi kỳ thú khác mà họ chưa được biết.

Một hôm, đang đi giữa một miền đất hoang thì trời tối, hai vợ chồng cắm cái gậy xuống đất, úp cái nón lên đầu gậy để che sương rồi tựa lưng vào nhau ngồi dưới nón.

Quá nửa đêm, vợ chồng tỉnh dậy, bỗng thấy mình đang ở trong cung điện nguy nga: giường đệm, màn trướng lộng lẫy, lại có đủ kẻ hầu người hạ, binh lính tấp nập ngoài hành lang.

Sáng hôm sau, hai người ra xem thì thấy thành quách uy nghiêm, không khác gì một tòa thành lớn.

Sự việc ấy đến ngay tai vua. Nhà vua cho là Tiên Dung và Đồng Tử định làm loạn, liền sai quân đến đánh dẹp.

Quân nhà vua kéo gần tới nơi, chỉ còn cách có con sông thì đến chỗ ở của hai người. Nhưng lúc đó trời đã tối, quan quân đành phải đóng bên này bờ. Nửa đêm cơn dông lớn nổi lên, gió chạy cát bay, cây cối đổ ầm ầm… Rồi Đồng Tử, Tiên Dung cùng với tòa lâu đài biến mất. Chỉ còn lại bãi đất giữa đầm hoang vắng.

Thấy có sự lạ lùng, nhân dân quanh vùng này liền lập miếu thờ ngay trên bãi.

Cho mãi đến bây giờ, vẫn chưa ai biết là Phật Quang đã truyền lại cho Đồng Tử phép gì, và hai vợ chồng chàng đã biến đi đâu. Phải chăng hai con người say mê cuộc sống ấy đã đi tìm cho mình một nơi bất tử?