gày 16 tháng Giêng năm 1943, một bộ phận Hồng quân đã đập tan sự phản kháng dai dẳng của quân địch ở ngay những vòng cung vĩ đại, giải phóng địa bàn chiến lược quan trọng này.

Tại đây binh lính và sĩ quan của quân đoàn E-xtô-ni-a đã chiến đấu thể hiện lòng dũng cảm to lớn và nghệ thuật quân sự cao.

Binh lính quân đoàn E-xtô-ni-a đã bắt được tên Phôn Da-xơ, vốn thuộc dòng dõi các nam tước Xa-a-rem-ma-a-xki trước đây, nay là chỉ huy trưởng cánh quân phát xít đồn trú tại các vòng cung vĩ đại này làm tù binh.

Hôm ấy đã có một bản thông báo tóm tắt, ngắn gọn của đài Mát-xcơ-va.

Ở nhà Ô-lép có một tấm bản đồ treo tường to, có đánh dấu trận tuyến bằng những lá cờ nhỏ ghim bằng đinh mũ. Khi bản thông báo kết thúc Ô-lép chuyển ngay một lá cờ đến vòng cung vĩ đại.

Tôi quyết định bây giờ cũng sẽ kiếm cho mình một bản đồ treo tường to. Cái hồi bọn Đức chỉ toàn tiến về phía Đông, tôi không quan tâm đến chuyện phải kiếm một tấm bản đồ. Nhưng giờ đây, khi quân ta đã giải phóng được đất đai khỏi tay bọn chiếm đóng thì nhất thiết phải có một tấm bản đồ như vậy.

- Biết nói thế nào nhỉ? - Ô-lép hỏi.

- Một việc làm trong sạch đấy chứ, - tôi đáp. - Thậm chí cái lão Phôn Da-xơ đã ở trong tay ta rồi. Kháng cự mãi, kháng cự mãi, cuối cùng cũng phải giơ tay xin hàng!

- Biết bao nhiêu lính đã phải chết vì lão!

- Còn lão thì chắc chắn lão quý cuộc sống nam tước của lão hơn.

Chúng tôi trao đổi với nhau về tin tức mới và quyết định rằng phải thông báo tin giải phóng các vòng cung vĩ đại ở trong trường trung học ngay ngày hôm sau.

Đã hai tuần nay không một lớp nào ở trong trường thấy xuất hiện thông báo của Phòng thông tin Xô-viết.

Chúng tôi tạm ngừng như vậy cốt để phòng ngừa chẳng may bị lộ. Ông hiệu trưởng đang theo dõi hết sức nghiêm ngặt. Mà suy cho cùng thì việc làm ấy hết sức nguy hiểm. Bởi thế chúng tôi quyết định chỉ thông báo lên bảng lớp những thông báo của Phòng thông tin Xô-viết về các sự kiện quan trọng nhất, những chiến thắng lớn nhất.

Và thế là lại bắt đầu thời kì chúng tôi hoạt động.

Chúng tôi đến trường trung học đúng vào lúc trường tiểu học vừa tan. Trong khi bọn trẻ đang tíu tít hò hét ở phòng gửi áo, thì chúng tôi phải tìm cách treo áo của mình vào khu vực của lớp ba.

Làm như vậy sẽ đỡ bị phát hiện hơn. Không ai có thể biết được chúng tôi là những người đến sớm nhất. Để giữ bí mật, hôm nay Ô-lép mặc chiếc áo bành tô mùa đông đã cũ của nó. Chiếc áo đã chật và đã từ lâu cậu ta không mặc đến, bởi thế ít có người trông thấy cậu ta mặc chiếc áo này. Còn cặp sách thì chúng tôi giấu ở phòng gửi áo.

Các giáo viên tiểu học đã ra về, các giáo viên của chúng tôi thì vẫn chưa đến. Đúng là chúng tôi cần phải lợi dụng cơ hội này. Phải làm sao để khi các học sinh trung học và các giáo viên đến trường thì thông báo này đã có ở trên bảng lớp. Còn chúng tôi thì phải lỉnh ngay như độn thổ để không ai có thể nghi ngờ được.

- Cậu muốn viết, hay là cảnh giới? - Ô-lép hỏi khi chúng tôi vào đến lớp.

- Hôm nay đến lượt tớ.

Trước đây toàn là Ô-lép viết. Nhưng tôi cho đó là không công bằng.

- Được thôi. - Ô-lép nói, - Nếu có gì thì tớ đi vào lớp và cậu phải xóa ngay bảng và viết một bài toán đại số như thể cậu đang giải bài toán ấy.

Ở gần cửa vào lớp chúng tôi có treo một chiếc bảng thông báo. Chúng tôi thỏa thuận với nhau là Ô-lép đứng bên cạnh bảng làm ra vẻ như đang đọc cái gì đó. Không thể nào cứ đứng quanh quẩn ở trước lớp được. Trong trường hợp một cậu nào đó ở lớp tôi xuất hiện từ đằng xa, thì Ô-lép cũng có đủ thì giờ để kịp báo cho tôi biết.

Thế là bắt đầu.

Tôi cầm phấn và đưa lên bảng.

Dòng thứ nhất.

Dòng thứ hai.

Thứ ba…

Thứ tư…

Tôi không sao hình dung được viết chữ in thì chậm biết chừng nào. Trong khi đó thì tay tôi cứ run lên. Run tay - điều đó quả thật là khó chịu.

Dòng thứ năm.

Dòng thứ sáu…

Mấy dòng ngắn ngủi ấy nhằm thông báo cho các học sinh lớp tôi biết về chiến thắng rực rỡ của Hồng quân, về việc giải phóng một đầu mối chiến lược quan trọng - vòng cung vĩ đại, về thất bại thảm hại của bọn Đức, về đức tính quả cảm của người lính Xô-viết.

Cần phải làm nổi bật lên vai trò của quân đoàn E-xtô-ni-a trong việc giải phóng vòng cung vĩ đại.

Về việc tên Phôn Da-xơ bị bắt làm tù binh cũng không thể không nhắc đến. Nhất định phải viết rằng tên Phôn Da-xơ vốn dòng dõi nam tước E-xtô-ni-a trước đây nay đã bị bắt làm tù binh.

Dòng thứ bảy.

Dòng thứ tám…

“Bọn xâm lược Đức sẽ phải chết”…

Bây giờ thì xong xuôi cả rồi. Chỉ còn thiếu có ba dấu chấm than cuối cùng.

Nhưng…

Tôi không kịp đánh ba dấu chấm than ấy nữa.

Cửa lớp mở toang. Trong giây lát chiếc giẻ lau đã ở tay tôi. Và lúc ấy tôi thấy đầu óc quay cuồng. Thay cho Ô-lép, tôi thấy Ma-đi-xơ Xa-lu-vê-ê đứng ngay cửa lớp! Nó đứng đó và đọc thông báo.

- Hượm đã, đừng xóa, để tớ đọc nốt cái đã. Cậu đừng sợ, - nó nói. - Tớ không khai các cậu ra đâu.

- Chứ Ô-lép đâu?

- Thầy hiệu trưởng gọi vào văn phòng. Ô-lép đứng gác hả?

Tôi gật đầu. Việc giữ bí mật giờ đây đã không còn ý nghĩa.

Ma-đi-xơ ngồi xuống bàn đầu. Bây giờ đó là bàn của nó. Và nó bắt đầu viết gì đó.

Còn tôi thì xóa bảng.

Tuy rằng Ma-đi-xơ hứa là sẽ im lặng đấy, nhưng ông hiệu trưởng cũng đã gọi Ô-lép lên rồi. Không thể nào để nguyên bản thông báo ở trên bảng được. Người ta đã trông thấy Ô-lép và nhất định sẽ đổ dồn vào nghi ngờ cậu ta. Dù thế nào đi chăng nữa thì lần này chúng tôi cũng phải dừng cái ý định này lại.

Tôi xuống phòng gửi áo để treo lại áo khoác và lấy cặp sách ra.

Và không hiểu ông hiệu trưởng có thể đòi hỏi Ô-lép cái gì nhỉ?

Hóa ra thế này.

Ô-lép đang đứng trước bảng thông báo và đọc cái gì đó. Nghĩa là cậu ta làm ra vẻ đang đọc thực sự.

Đột nhiên ông hiệu trưởng xuất hiện ở đầu đằng kia hành lang. Ô-lép vừa định chạy vào báo cho tôi biết, thì đã nghe thấy tiếng gọi của ông:

- Ki-vi-mi-a-ghi, lại đây!

Ô-lép còn làm được gì nữa?

Cậu ta đi đến chỗ ông hiệu trưởng hi vọng rằng ông ta chỉ hỏi han gì đó. Nhưng hóa ra sự việc lại nghiêm trọng hơn nhiều.

- Mời anh vào văn phòng, - ông hiệu trưởng nói. - Tấm rèm che cửa sổ của tôi bị rơi xuống đất. Có lẽ hai chúng ta sẽ chữa lại được nhỉ.

Ô-lép đề nghị:

- Để em chạy đến mượn búa và đinh của ông gác cổng trường đã ạ.

Nhưng ông hiệu trưởng đã ngăn lại:

- Không cần. Ông gác trường đã mang búa và đinh lên đây rồi. Nhưng vì ông ấy bị đau khớp nên không trèo lên cửa sổ được. Chắc anh có thể làm được chứ?

Tất nhiên là Ô-lép không thể đáp lại là cậu ta cũng bị thấp khớp được. Cậu ta đang ráo riết tìm một lý do thích đáng nào đó để chối từ, thì bỗng thấy Ma-đi-xơ xuất hiện ở hành lang.

Ma-đi-xơ đi nhanh - bao giờ đi ngang qua ông hiệu trưởng nó cũng đi nhanh - và nó tiến thẳng về lớp.

Ô-lép thấy rằng như thế là chúng tôi đã thất bại và nó lê bước theo sau ông hiệu trưởng. Cũng có đôi chút an ủi và hi vọng ở chỗ là số phận đã không cho thằng Gui-đô và thằng Át-xơ gặp chúng tôi.

Trong văn phòng thì tối tăm. Ông hiệu trưởng đánh diêm và bảo:

- Chúng ta sẽ không bật đèn. Nguyên tắc phải như vậy.

Ô-lép cầm búa và đinh trèo lên cái thang đã có sẵn ở trong phòng.

Trong bóng tối công việc tiến hành thật chậm chạp. Hơn nữa cái thang thì lung lay, chỉ chực gẫy do đó cần phải hết sức thận trọng cho khỏi ngã.

Lúc này có một người nào đó gõ cửa.

- Mời vào, - ông hiệu trưởng nói.

Cánh cửa hé mở.

- Xin mời vào! - ông hiệu trưởng nói. - Đừng ngại tối.

Có người bước vào phòng.

- Thưa ngài hiệu trưởng…

Ô-lép nhận ra giọng của Át-xơ và cậu ta thấy run chân. Cậu ta cứ nghĩ rằng thằng Át-xơ bắt được tôi và chạy ngay đi báo. Ô-lép đứng đờ người trên thang lắng nghe Át-xơ:

- Thưa ngài hiệu trưởng, học sinh Lin-đa Ve-xcôi-a lớp em có một quyển vở ghi những bài hát phiến loạn. Ở đó còn có cả bài hát nói về Hít-le. Cô ta đưa vở cho các bạn gái chép lại.

Ô-lép đang sợ hãi một thông báo khác kia, nhưng cái tin này lại quan trọng hơn nhiều.

- Thế đấy! - ông hiệu trưởng nói. - Và tên của học sinh ấy…

- Là Lin-đa Ve-xcôi-a ạ.

- Tốt lắm. Anh có thể đi được.

Khi cửa mở ra, Ô-lép nhận thấy ngoài hành lang đã tối nhờ nhờ. Và ông hiệu trưởng sẽ không thể nhận ra con người vừa mới vào văn phòng. Nhưng ông hiệu trưởng đã nhận ra thằng Át-xơ qua giọng nói. Nếu không hẳn ông ta sẽ hỏi tên và lớp nó. Từ đó dễ dàng kết luận rằng giữa họ đã từng có những cuộc gặp nhau như thế này. Thực ra ông hiệu trưởng cũng có dạy chúng tôi môn lịch sử, nhưng Át-xơ chỉ bị hỏi bài hai, ba lần - một con số rất ít để cho ông hiệu trưởng có thể nhớ giọng nó.

Ô-lép đóng đinh vào tường.

- Bây giờ chắc chắn rồi ạ, - cậu ta nói và tụt xuống sàn.

Ông hiệu trưởng bật đèn.

- Chắc anh có nghe thấy thông báo mà tôi vừa nhận được chứ?

- Có ạ.

- Nào, thế bây giờ anh Ki-vi-mi-a-ghi hãy cho tôi biết: cô Lin-đa Ve-xcôi-a, ở lớp các anh như thế nào… - ông hiệu trưởng hỏi cứ như Ô-lép và Át-xơ vẫn là những người bạn tốt cùng chí hướng vậy.

- Thưa thầy tốt ạ, - Ô-lép đáp.

- Được, nhưng… còn các mặt khác thì sao?

- Thưa thầy, cũng như tất cả các bạn khác ạ.

- Thế đấy, - ông hiệu trưởng nói. Trông ông ta có vẻ rất thản nhiên tựa như không có chuyện gì xảy ra, chỉ có mắt ông ta là cứ đưa qua đưa lại. Và Ô-lép hiểu rằng ông ta đang lo lắng thằng đưa tin ấy bị lộ mặt.

Ô-lép im lặng.

- Anh có thể đi được. Rất cảm ơn anh.

Ô-lép về đến lớp đúng lúc bắt đầu giờ học. Cậu ta chết lặng người đi vì do lỗi của cậu mà Ma-đi-xơ đã không khó khăn gì đọc được bản thông báo mà tôi viết. Nhưng tôi đã nói cho cậu ta biết mọi việc thậm chí còn tốt đẹp hơn là dự đoán. Tôi tin là Ma-đi-xơ sẽ biết giữ kín mồm miệng, còn chúng tôi thì lại biết được chuyện thằng Át-xơ và có thể báo trước cho Lin-đa biết. Điều đó có thể làm cho Ô-lép yên tâm đôi chút.

Chúng tôi quyết định sẽ ngừng lại vài ngày để lấy lại chút tinh thần rồi khi đó sẽ thử thông báo lại.

Nhưng chúng tôi không kịp thực hiện việc đó. Ngày hôm sau chúng tôi đến lớp đã thấy ở trên bảng có thông báo của Phòng thông tin Xô-viết về việc giải phóng vòng cung vĩ đại, chỉ đôi ba dòng. Viết bằng chữ in. Hầu như tất cả là những từ mà hôm qua tôi đã viết.

Tôi nhìn Ma-đi-xơ. Nó ngồi ở chỗ mới, ngay bàn đầu, khẽ nhếch miệng cười đáp lại tôi.