áng chớm thu, trời trong veo. Mưa mùa hạ đã qua. Sương ngày đông chưa đậm. Vòm trời quang đãng, bình yên, mơ màng một khoảng xanh cao rộng. Trấn Pa Kha thức dậy. Cái cối xay bột ọt ẹt quay. Con ngựa được dẫn ra khỏi chuồng, cúi xuống ăn thóc trong máng gỗ, tiếng nhai rộm rạo đều đều. Trên đỉnh ngọn cây vầu lớn dài tới mười lăm mét trồng ở trước cửa Châu bộ Việt Minh, một lá cờ đỏ sao vàng vẫy nhè nhẹ tựa như một cánh chim lớn thong dong bay.

Đất này đã quen với bao sắc cờ. Cờ tam tài. Cờ mặt trời. Cờ sao mười hai cánh. Cờ trắng, cờ vàng, cờ đen... Và bây giờ là lá cờ đỏ thắm giữa có ngôi sao vàng năm cánh. Lá cờ này xuất hiện ở đất này chậm nhất và mới có được gần một năm thôi. Nó còn trẻ như sắc đỏ. Nhưng cũng như sắc đỏ, nó rừng rực sức sống ấm áp, sáng tươi.

Dân trấn Pa Kha nhìn cờ là nhớ tới anh chủ nhiệm Châu bộ Việt Minh Hà Văn Kiến. Cũng giống như ngọn cờ, Kiến xuất hiện lập tức cả cái thế giới nho nhỏ, lưu cữu như nước ao tù đọng ở đây phải giật mình và kính nể. Dáng vóc con người đứng mũi chịu sào ở cái điểm mấu chốt tập trung những mâu thuẫn của lịch sử này thật đặc sắc. Hơi thấp. Đôi vai rộng bè, vuông thẳng như một cái khung sắt. Ngực nở chắc nịch. Đôi tay như hai thỏi thép, bàn tay như cái kìm. Đầu to, cổ tròn nịch, hai con mắt lầm lì. Hàng trăm tấn hàng đã đè trên đầu trên vai Kiến. Giông bão biển cả và đời sống thủy thủ đã lưu lại dấu vết của nó trên người anh, từ làn da, tới giọng nói tiếng cười. Trẻ em ở trấn mê ngay anh thủy thủ chẳng phải là chuyện phiêu du trên biển cả. Bắt đầu là những buổi sáng dưới chân cột cờ, chúng xem anh tập võ. Anh vác một cái cối đá lỗ, đi nhón trên mười ngón chân. Anh cắn một góc bàn, dựng nghiêng cái bàn dậy. Trẻ con cả chùm đánh đu trên tay anh. Anh là một chàng khổng lồ có sức vóc hơn người. Anh là trang hiệp sĩ anh hùng giữa đường thấy sự bất bằng chẳng tha. Đã có ai dám đàng hoàng công khai bênh vực quyền lợi của những người nghèo khổ, kể từ ngày cha con Hoàng Văn Chao làm chúa đất này, như anh?

— Chà, ông ấy đi Hoàng Thu Phố về, gọi ngay ông Chao ra, quát hỏi: Tại sao vẫn còn thu thuế thân?

— Nghe ông ấy cự ông Chao mà sướng tai quá. Là cái kho muối ấy mà. Ông Chao cứ định tích trữ, không bán cho dân.

— À à, ông Chao biện một cái lễ trăm đồng bạc trắng đem đến, định hối lộ, bị ông ấy mắng một trận sát sạt...

Chẳng tuần nào không có chuyện lạ về anh chủ nhiệm Châu bộ Việt Minh. Trong con mắt người dân, anh là vị thần bảo mệnh cho họ. Tuần vừa rồi thì vị thần bảo hộ của họ ra lệnh cho tự vệ dân quân ăn ở tập trung. Anh nói: — Sửa soạn đi, thời kỳ hòa hoãn hết rồi đấy.

Kiến đã nhận định đúng. Cái nhọt bọc đã đến lúc vỡ. Thời kỳ dung hòa sống chung giữa các thổ ty và Việt Minh đã kết thúc.

Tự vệ trấn đã ăn ở tập trung. Súng luôn mang theo trong người. Sẵn sàng cả rồi. Vậy mà tới lúc bỗng vang lên một tiếng súng nổ, Kiến vẫn thấy bị bất ngờ. Anh nhảy xuống tầng gác dưới, chạy ra chuồng ngựa, thét:

— Các đồng chí, lại đằng kho muối!

Đàn ngựa tung vó ra sân. Một người trai trẻ từ ngoài đường, tay cầm khẩu súng kíp dài, hớt hải chạy vào, thấy Kiến liền nhảy lên nắm dây cương ngựa của anh, níu xuống, hổn hển:

— Đồng chí Kiến! Chúng nó đâm chết ông lão Pâu trông kho muối rồi. Pao bắn, chúng nó chạy. Chúng nó đến kia kìa!

Kiến giật cương. Con ngựa vòng lại. Và từ ngoài đường rầm rập, ồ ạt xộc thẳng vào trụ sở Châu bộ một đàn ngựa hơn chục con. Chúng áp sát vào tận chân cột cờ.

Kiến trụt xuống ngựa. Nhảy phắt lên hiên, anh quay lại, đứng chạng chân trước cửa ra vào. Anh nhận ra Hoàng Văn Tường cưỡi con ngựa đen đứng ở phía sau hàng ngựa vây trụ sở với những gương mặt lính dõng, nhâng nhâng, ngạo ngược, hằm hè.

— Chúng mày! Kéo lá cờ kia xuống!

Bó chặt trong bộ quần áo dạ sĩ quan Pháp cúc đồng vàng chóe, cái mũ chào mào lệch trên đầu, nhấp nhổm trên mình ngựa, Tường thét. Nhưng đàn ngựa đứng trước Tường không nhúc nhích. Chúng hiểu rằng sự việc sẽ không đơn giản, nếu chúng động tới lá cờ.

— Kéo lá cờ kia xuống!

Tường lại chồm lên trên mình ngựa, huơ khẩu súng ngắn trên cao. Và khi thấy lệnh mình vô hiệu, hắn huých con ngựa tiến lên phía trước.

Con ngựa lập cập bước tới. Nhưng chưa kịp dấn vó, nó bỗng khựng lại. Kiến tay cầm khẩu các bin lừng lững bước ra:

— Thằng du côn Tường kia! Mày hãy để xác mày ở đây, nếu mày dám động đến lá cờ này. Hãy mau cút khỏi đây trước khi chúng tao ra tay quét sạch chúng mày khỏi mặt đất. Anh em dõng! Kịp tỉnh ngộ rời bỏ thằng du côn Tường ngay!

— Ai kéo được lá cờ kia xuống tao thưởng! Nào, anh em nào dám xông vào bắt tên đầu sỏ Việt Minh kia. Mẹ chúng mày! Ông có chết ông cũng đội mồ lên để rửa hận với chúng mày. Anh em! Xông lên!

Đàn ngựa dạt về phía bên trái sân. Bởi vì vừa xuất hiện mấy bóng người trên một nóc nhà phía bên phải trụ sở Châu bộ.

Đột ngột quá, Kiến ngước lên, anh nhận ra Pao và hai bóng tự vệ nữa vừa phục xuống mái ngói bên kia, và họ đang chúc ngọn súng xuống cái sân nhỏ.

— Đứa nào tiến một bước nữa thì tao bắn!

Từ lợi thế trên cao, tiếng Pao dõng dạc cất lên, hắt xuống. Hai con mắt Pao đẫm nước. Bọn Tường giết chết ông lão Pâu rồi. Pao sang bên hàng xóm chữa hộ người ta con ngựa đau bụng thì bọn Tường ập đến bắt ông lão Pâu mở kho muối. Ông lão Pâu vứt chìa khóa kho xuống suối. Chúng đâm ông lão Pâu mười nhát dao. Pao trở về, tay ôm xác ông lão, tay bắn bọn chúng, bọn chúng dạt ra đây. Bây giờ súng Pao sẽ nổ ngay lập tức, nếu Kiến hạ lệnh và không đứng ở chỗ trống kia.

— Đoàng!

Cánh tay Pao bỗng giật mạnh, Pao hơi chồm lên trên mái ngói. Con ngựa Tường cưỡi vụt quay ra. Cái sân bụi mù, hỗn loạn. Kiến đã lui vào trong hiên. Súng nổ ran. Trời thu êm ả vỡ toang, vẩn đục khói đạn. Hình như tất cả các khẩu súng bán ở chợ bữa nào đã lên tiếng. Khẩu poọc hoọc của Pao phải tỏ ra là nó còn khỏe lắm.