hững năm 1943 - 1944 chúng tôi sử dụng các kênh khác nhau để tiếp cận bí mật nguyên tử Mỹ. Các mục tiêu chủ yếu của chúng ta là những phòng thí nghiệm ở Los Alamos, các nhà máy Ok- Ridge và các phòng thí nghiệm nguyên tử ở Berkley. Chúng tôi cũng cố thâm nhập vào các hãng công nghiệp thực hiện đơn đặt hàng gắn với việc chế tạo vũ khí nguyên tử.

Năm 1943 nghệ sĩ danh tiếng, phụ trách nhà hát Do Thái Moskva Mikhoels cùng với nhà thơ Do Thái, điệp viên đã được kiểm tra của chúng tôi, Fefer thực hiện một chuyến đi dài sang Mỹ với tư cách nhà lãnh đạo Uỷ ban Do Thái chống phát xít. Sự bảo đảm chuyến đi thăm của Mikhoels và soạn thảo các liên lạc của ông ta trong các cộng đồng Do Thái do Kheifets thực hiện.

Beria tiếp Mikhoels và Fefer trước lúc đi và chỉ thị cho họ tuyên truyền rộng rãi đóng góp của dân tộc Do Thái vào sự phát triển khoa học và văn hoá Liên Xô, thuyết phục dư luận Mỹ rằng chủ nghĩa chống Do Thái ở Liên Xô hoàn toàn bị thủ tiêu nhờ chính sách dân tộc của Stalin.

Zarubin và Kheifets qua những người tin cậy thông tin cho Oppengeimer và Einstein về tình hình người Do Thái ở Liên Xô. Theo thông báo của họ, Oppengeimer và Einstein cảm động sâu sắc rằng ở Liên Xô người Do Thái được bảo đảm một cuộc sống an toàn và hạnh phúc. Đồng thời đến thời gian ấy Oppengeimer và Einstein cũng nghe tin đồn về kế hoạch của Stalin thành lập một nước cộng hoà tự trị Do Thái ở Krưm sau chiến thắng với chủ nghĩa phát xít.

Oppengeimer và Fermi không biết rằng thời ấy các ông đã có mật danh trong tài liệu tác chiến của chúng tôi như nguồn thông tin là “Giám đốc trù bị”, “Tín phiếu”, “Ernest”. Biệt danh “Tín phiếu” được dùng đôi khi cho cả nguồn những tin tổng hợp đến từ các bác học vật lý tham gia đề án nguyên tử Mỹ. Như tôi nhớ, dưới biệt danh “Star” đôi khi dùng để chỉ Oppengeimer và Fermi. Tôi nhắc lại một lần nữa - chưa bao giờ có ai trong số họ là điệp viên được tình báo tuyển mộ cả.

Vợ của nhà điêu khắc danh tiếng Konenkov, điệp viên được tin cậy của chúng ta hoạt động dưới sự chỉ đạo của Liza Zarubina, làm quen với Oppengeimer và Einstein ở Prinston. Cô biết cách lôi kéo giới thân cận của Oppengeimer.

Liza Zarubina, vợ của Vaxili Zarubin, nhóm trưởng tình báo ở Mỹ, là một nhân cách vĩ đại. Quyến rũ và dễ giao tiếp, bà dễ dàng thiết lập những quan hệ thân tình trong những nhóm rộng rãi nhất. Một phụ nữ trang nhã với nét đẹp cổ điển, tâm hồn tinh tế, bà như nam châm hút mọi người lại gần. Liza là một trong những người chiêu mộ điệp viên lành nghề nhất. Bà tiếp cận Stsilard thông qua một người họ hàng của ông ta ở Moskva đang làm việc tại một phòng thí nghiệm đặc biệt của NKVD về kỹ thuật hàng không. Liza rất giỏi tiếng Anh, Đức, Pháp và Rumani. Trông bà như một đại diện tiêu biểu của Trung Âu, nhưng bà có thể thay đổi ngoại hình và phong thái đến không nhận ra nổi. Liza có họ hàng với Anna Pauker, nhà hoạt động nổi tiếng của ĐCS Rumani. Anh trai Liza lãnh đạo tổ chức chiến đấu cộng sản Rumani và khi bị toà án binh xử, ông đã hai lần chạy khỏi phòng xử án. Năm 1922 ông hy sinh trong một vụ đụng độ.

Năm 1941 Liza Zarubina được phong đại uý an ninh quốc gia. Ở Mỹ bà thường đến California nơi Kheifets đưa bà vào nhóm người gần gũi với gia đình Oppengeimer. Nhờ các mối liên hệ của Kheifets, Liza có tất cả các cứ liệu về những thành viên gia đình và họ hàng Oppengeimer có quan điểm cánh tả. Kheifets tổ chức cuộc gặp gỡ của Liza với vợ của Oppengeimer vốn có cảm tình với Liên Xô và lý tưởng cộng sản.

Liza Zarubina và Kheifets qua vợ Oppengeimer là Katrin thuyết phục được Oppengeimer không phát biểu công khai các quan điểm ủng hộ cộng sản để tránh sự chú ý của cơ quan đặc biệt Mỹ.

Và thế, Oppengeimer, Fermi và Stsilard đã giúp chúng ta gài những nguồn thông tin đáng tin cậy ở Ok-Ridge, Los Alamos và phòng thí nghiệm Chicago. Theo tôi còn nhớ, ở Mỹ có 4 nguồn thông tin quan trọng đã chuyển thông tin cho mạng điệp viên của ta ở New York và Washington. Họ cũng giữ liên lạc với mạng điệp viên ngầm sử dụng vỏ bọc ở hiệu thuốc ở Santa Fé. Các tài liệu của Fuchs và của một điệp viên bí mật cắm sâu mà Xemenov, muộn hơn là Iatsov, nhận được ở New York thông qua những người đưa tin. Một trong số người đưa tin là Lona Koen. Chồng của bà là Moris Koen do Xemenov lôi kéo cộng tác. Năm 1939 Moris cưới Lona và cũng đưa bà vào công việc tình báo. Tháng 7- 1942 Moris bị gọi vào quân đội, nên đã dùng bà làm người đưa tin.

Sau khi Iulius và Etel Roenberg bị bắt năm 1950, vợ chồng Koen kịp trốn khỏi Mỹ, ở Moskva họ qua đợt huấn luyện đặc biệt như các điệp viên mật. Nhận hộ chiếu New Zealand với tên Piter và Holen Kroger, vợ chồng Koen cắm sâu ở London. Họ có một cửa hàng bán sách cũ và trong ngôi nhà nhỏ của mình ở ngoại ô London họ đã giúp đỡ đáng kể liên lạc điện đài cho nhóm trưởng tình báo KGB Konon Molodoi hoạt động dưới tên Gordon Lonsdeil. Vợ chồng Koen bị bắt cùng ông ta năm 1961 và bị toà án Anh tuyên án 20 năm tù giam, họ trải qua 6 năm tù, sau đó được trao đổi. Sau khi được tự do họ sống ở Moskva. Lona mất năm 1992, Moris sống lâu hơn bà 3 năm.

Trong số các bác học danh tiếng nhất mà chúng tôi tích cực tìm cách lôi kéo, có Georgi Gamov - nhà vật lý Nga bỏ chạy sang Mỹ năm 1933 từ Brussels nơi diễn ra đại hội quốc tế của các nhà vật lý. Khả năng sử dụng Gamov và tiếp cận ông ta qua họ hàng ở Liên Xô mà thực tế là con tin của chúng tôi, do viện sĩ Ioffe mách nước. Gamov có liên hệ rộng với các nhà vật lý Mỹ và giữ quan hệ thân tình với Nils Bor. Chúng tôi giao cho Liza Zarubina đạt được sự cộng tác của ông với chúng ta. Liza tiếp xúc với ông ta qua vợ ông, cũng là nhà vật lý. Gamov dạy ở trường đại học Tổng hợp Georgia town ở Washington và, điều đặc biệt quan trọng, lãnh đạo các cuộc xemina thường niên về vật lý lý thuyết ở Washington. Như thế ông ta có thể bàn bạc với các nhà vật lý hàng đầu thế giới những nghiên cứu triển vọng nhất.

Chúng ta đã sử dụng được mối quen biết rộng của Gamov. Liza Zarubina buộc vợ Gamov cộng tác để đổi lấy bảo đảm họ hàng ở Liên Xô sẽ được giúp đỡ trong những năm chiến tranh gian khổ.

Tôi vẫn nhớ, trong một số trường hợp các chuyên gia Mỹ đã vi phạm nguyên tắc làm việc với các tài liệu mật và cho Gamov xem các tổng kết về những thí nghiệm khi cần ông tư vấn. Sự vi phạm chế độ làm việc với các tài liệu theo sự đồng tình chung của các nhà bác học. Kiểm tra của FBI năm 1948 xác định hơn 1500 trang trong tài liệu tổng kết về chế tạo bom nguyên tử ở Los Alamos bị biến mất. Từ vợ chồng Gamov, chúng ta nhận được những nhận xét chung về các bác học, tâm trạng và các đánh giá của họ về khả năng chế tạo bom nguyên tử. Tôi có cảm giác rằng giữa Bor, Fermi, Oppengeimer và Stsilard có sự thoả thuận bất thành văn việc chia sẻ các nghiên cứu mật về vũ khí nguyên tử với nhóm các bác học chống phát xít ủng hộ phái tả.

Nguồn thông tin khác ở Tennessi nhóm điệp viên ngầm cũng sử dụng vỏ bọc là hiệu thuốc ở Santa Fé thu được từ Fermi và Pontekorvo. Các tài liệu này được chuyển với người đưa tin sang Mexico. Theo tôi nhớ, có ba người - cán bộ khoa học và người chào hàng - đã chép lại những tài liệu quan trọng nhất khi tiếp xúc được với chúng nhờ Oppengeimer, Fermi và Veiskopf.