ọn đại tá Xolonina, Lizogup, Zabela, Gamaley, viên đại uý Ivan Mazeppa và viên tổng bí thư Kochubey, bí mật đến gặp Vaxili Vaxilievich trong lều, nói với hắn:

- Chính bọn Cô-dắc đã theo lệnh lão hetman châm lửa đất thảo nguyên. Đây là một lá đơn tố cáo hắn. Vương hầu đọc đi rồi cấp tốc gửi về Moskva, bởi vì chúng tôi không còn sức chịu đựng nổi sự áp chế của lão ta nữa. Lão đã làm giàu bằng cách làm phá sản những người quý tộc; lão cấm những người chí huy Cô-dắc không được đội mũ trước mặt lão. Ai lão cũng chửi. Lão nói dối người Nga, lão thông dồng với người Ba Lan và cũng nói dối họ. Lão muốn chiếm lấy xứ Ukraina vĩnh viễn và tước bỏ quyền lợi của chúng tôi. Triều đình Moskva cần phải gửi cho chúng tôi sắc chỉ để bầu một viên hetman khác và truất Xamoilovich…

- Nhưng tại sao lão hetman lại không muốn đánh bại bọn Tarta? - Vaxili Vaxilievich hỏi.

- Lão không muốn như thế, - viên đại uý Ivan Mazeppa đáp lại, - bởi vì chừng nào mà người Tarta còn mạnh, thì người Nga các ông yếu: nhưng nếu các ông đánh bại người Tarta, thì chẳng bao lâu cả xứ Ukraina cũng sẽ trở thành một thái ấp của triều đình Moskva… Nhưng về vấn đề nầy lão đã nói dối! Người Ukraina chúng tôi là đàn em của người Nga, chúng ta cùng một tín ngưỡng và chúng tôi rất sung sướng được sống dưới chính quyền của Sa hoàng ở Moskva.

- Đúng lắm, - bọn đại tá đầu cạo trọc, chân tóc xanh rì, có điểm một chỏm tóc, xác nhận, mắt nhìn xuống đất. - Miễn là Moskva xác nhận những quyền lợi riêng của bọn quý tộc chúng tôi.

Vaxili Vaxilievich hồi tưởng lại những đám mây tro đen ngòm, những nấm mồ nhiều vô kể để lại trong thảo nguyên, những đống xương ngựa rải rác trên đường.

Mặt đỏ bừng bừng, hắn nhớ lại hắn đã mơ tưởng về những chiến dịch của Alekxandr đại đế như thế nào. Trong óc hắn hiện ra những hành lang chật hẹp của điện Kreml, ở đó bọn đại thần, những kẻ thù của hắn, rồi đây có lẽ sẽ vừa chào hắn vừa đưa tay lên che ria để giấu một nụ cười mai mỉa.

- Thế ra chích lão hetman đã đốt thảo nguyên?

- Vâng, - bọn đại tá xác nhận.

- Được! Các ngài sẽ được như ý.

Ngay hôm đó Vaxili Tyktov, sau khi đã chọn lấy hai con ngựa, cấp tốc lên đường đi Moskva, mang theo bản tố cáo lão hetman khâu giấu trong mũ lông.

Khi đạo quân đã lập xong doanh trại ở trước Poltava thì thư trả lời của các đấng Sa hoàng đến nơi: "Vì Xamolovich không được lòng tướng tá và tất cả quân đội Tiểu Nga, nay ra lệnh thu hồi lại không cho hắn sử dụng lá cờ của các đấng Sa hoàng, chiếc gậy chỉ huy và tất cả các phù hiệu quân sự khác, rồi cho người áp giải chặt chẽ, giải hắn đến những thành phố Đại Nga. Tướng tá và tất cả quân đội Tiểu Nga sẽ bầu người nào vừa ý họ thay hắn làm hetman…"

Ngay đêm hôm đó, bọn xtreletz đem xe của một đoàn vận tải đến bao vây tổng hành doanh của lão hetman; đến sáng họ bắt được lão trong nhà thờ của quân đội, vứt lão lên một chiếc xe ngựa ọp ẹp rồi dẫn lão đến chỗ Golixyn để hỏi cung. Đầu lão hetman quấn một miếng vải ướt, mắt lão đỏ ngầu. Lão hoảng sợ, nhắc đi, nhắc lại:

- Nhưng thưa vương hầu Vaxili Vaxilievich, bọn chúng nói điêu. Tôi xin thề với vương hầu là bọn chúng nói điêu. Tất cả việc nầy là do Mazeppa, kẻ thù của tôi. - Trông thấy Mazeppa, Gamaley và Xolonina bước vào lão đỏ mặt tía tái, run lên vì tức giận - Vương hầu nghe chúng hay sao? Lũ chó nầy chỉ muốn có một điều thôi: bán xứ Ukraina cho người Ba Lan.

Gamaley và Xolonina tuốt gươm xông lại phía lão. Nhưng bọn bách binh trưởng của quân xtreletz đẩy họ lùi ra. Đêm đó người ta xích lão hetman lại rồi giải về phương Bắc. Cần phải cấp tốc bầu một viên hetman mới: các trung đoàn Cô-dắc đã đập vỡ những thùng rượu mạnh của đoàn xe vận tải, cắt cổ đám gia nhân của lão hetman, lấy giáo xuyên người từ hậu môn lên một viên đại tá mà mọi người đều ghét cay ghét đắng. Tiếng hát, tiếng kêu la vang lên inh ỏi. Tiếng súng nổ đì đoành khắp doanh trại. Sự xôn xao cũng lan cả đến các trung đoàn Moskva.

Mazeppa bước vào trong lều của Vaxili Vaxilievich, tuy không được gọi đến. Hắn mặc một chiếc áo khoác ngoài bằng da xám, đội một chiếc mũ bình thường bằng lông cừu lưng đeo một sợi dây xích bằng vàng lủng lẳng một thanh gươm quý. Ivan Xtepanovich giàu có; con nhà gia thế; hắn đã nhiều lần sống một thời gian dài ở Ba Lan và ở Áo. Trong chiến dịch, hắn đã để râu như một người Đại Nga và cắt tóc theo kiểu Moskva. Hắn chào với một vẻ đường hoàng như kẻ bằng vai bằng vế rồi ngồi xuống. Cặp mắt lồi, thông minh nhìn Vaxili Vaxilievich chằm chằm, mấy ngón tay dài xương xẩu đưa lên bứt bứt chòm râu.

- Có lẽ ngài vương hầu muốn nói chuyện bằng tiếng La-tinh? - Vaxili Vaxilievich lạnh lùng gật đầu.

Mazeppa không hạ thấp giọng, bèn nói tiếng La-tinh:

- Vương hầu khó lòng mà gỡ được cho ra công việc của miền Tiểu Nga. Người Tiểu Nga vốn quỷ quyệt, ngấm ngầm. Mai phải suy tôn một hetman mới. Có tin đồn rằng người ta muốn tôn Borkovski. Nếu thế thì thà đừng lật đổ Xamoilovich còn hơn: đối với Moskva không có kẻ thù vào nguy hiểm hơn Borkovski… Đây là vì tình bạn mà tôi nói với vương hầu.

- Chính ông cũng biết đấy, chúng tôi không muốn can thiệp vào công việc miền Tiểu Nga của các ông, - Vaxili Vaxilievich đáp. - Đối với chúng tôi, viên hetman nào cũng được, quý hồ người đó là bạn của chúng tôi.

- Được nghe những lời lẽ thông minh sáng suốt thật là một niềm sung sướng. Chúng tôi chẳng có gì phải giấu giếm cả. Đối với Moskva, chúng tôi cảm thấy hoàn toàn an toàn… (Vaxili Vaxilievich thoáng nở một nụ cười rồi cúi nhìn xuống). Người Nga các ông không tịch thu đất đai của những người quý tộc chúng tôi các ông tỏ ra rộng rãi đối với phong tục của chúng tôi. Phải thừa nhận rằng trong chúng tôi cũng có người ngả về phía Ba Lan… Vì tham lam, họ sẵn sàng đưa miền Ukraina đến chỗ phá sản. Vì chúng tôi biết rõ rằng nếu chúng tôi phục tùng nước Ba Lan, bọn pan(1) Ba Lan sẽ đuổi chúng tôi ra khỏi đất đai của chúng tôi, xây dựng khắp nơi những nhà thờ Cơ đốc giáo và sẽ biến tất cả chúng tôi thành nông nô. Không, vương hầu ạ, chúng tôi là tôi tớ trung thành của các đấng Sa hoàng Đại đế. (Vaxili Vaxilievich mắt vẫn nhìn xuống, im lặng không nói). Vương hầu ạ, nhở ơn Chúa tôi cũng được đầy đủ… Năm ngoái, tôi có chôn ở một chỗ kín đáo gần Poltava, một cái thùng đựng mười ngàn đồng rúp vàng, phòng những ngày đen tối. Người Tiểu Nga chúng tôi là những người giản dị. Nếu cần, chúng tôi sẽ hy sinh không tiếc gì tính mệnh cho đại nghĩa… Chúng tôi lo ngại gì? Chúng tôi chỉ lo ngại nhỡ ra một kẻ phản bội hay một tên ngu ngốc lại nắm được quyền hành trong tay…

- Vậy thì Ivan Xtepanovich ạ, cầu Chúa phù hộ các ông, chúc các ông may mắn, ngày mai các ông cứ việc mà suy tôn vị hetman mới.

Vaxili Vaxilievich đứng dậy chào khách. Hắn do dự một lát, rồi ôm lấy vai khách mà hôn vào miệng ba lần.

Ngày hôm sau, trước thánh đường dã ngoại căng bằng vải, trên một cái bàn phủ áo lễ có đặt cái gậy chỉ huy, lá cờ và những phù hiệu của chức vị hetman. Hai ngàn quân Cô-dắc đứng xung quanh. Vương hầu Golixyn mặc bộ áo giáp Ba Tư và khoác chiến bào, đầu đội mũ trên đỉnh có đính lông chim màu hồng tươi, từ thánh đường đi ra, theo sau là tất cả bọn thủ lĩnh Cô-dắc.

Vaxili Vaxilievich bước lên một chiếc ghế dài, cầm một chiếc khăn tay bằng lụa, tay kia đặt trên đốc gươm, hắn nói với bọn người Cô-dắc đã bước lại gần:

- Hỡi binh sĩ trong đạo quân Tiểu Nga vĩ đại, các đấng Sa hoàng đã cho phép các người bầu một vị hetman mới, theo tập quán cổ truyền của quân đội các người. Các người hãy cho biết ai là người vừa ý; các ngươi quyết định như thế nào thì sẽ là như thế ấy… Mazeppa có vừa ý các người không, hay một người khác, cái đó là tuỳ ở các ngươi quyết định…

Đại tá Xolonina hét to: "Chúng tôi muốn Mazeppa!".

Có tiếng nhiều người khác nhắc lại, rồi cả cánh đồng ầm ầm vang lên: "Chúng tôi muốn Mazeppa làm hetman…".

Ngay hôm đó, bốn tên Cô-dắc mang vào trong lều của vương hầu Golixyn một cái thùng nhỏ đất bám đen xì trong đầy vàng.

Chú thích

(1) Quý tộc Ba Lan.