á thư trong chương trước đã cho thấy sự lo lắng của Christina đối với hạnh phúc thiên đàng hơn là hạnh phúc dương thế của các con mình. Người ta có thể nghĩ rằng trong thời gian này, cô đã gieo đủ hạt giống tôn giáo vào lòng các con, nhưng về sau cô vẫn còn gieo thêm nhiều nữa. Dường như đối với tôi, những ai sống hạnh phúc trong đời này là những người tốt hơn và đáng yêu hơn, và như thế vào ngày Phục Sinh và Phán xét, gần như họ sẽ được xét là đáng được hưởng phúc Thiên đàng. Có lẽ Christina có một tiềm thức lờ mờ về việc này, và nó lý giải tại sao cô quá bận lòng đến hạnh phúc lúc còn sống của Theobald, hoặc cũng có thể cô lo cho đời này của Theobald bởi tin chắc rằng hạnh phúc vĩnh cửu của anh là một chuyện tất nhiên rồi, nên việc còn lại chỉ là lo cho hạnh phúc đời này của anh mà thôi. Anh phải được ‘thấy các con vâng lời, trìu mến, biết chú tâm đến những mong muốn của anh, biết từ bỏ chính mình và siêng năng’ thật đúng là một dãy tất cả những tính tốt quá thuận lợi cho một bậc cha mẹ; anh không bao giờ phải bị xấu hổ bởi những lời rồ dại của những đứa con ‘nợ anh một món nợ phải biết ơn’, và ‘trách nhiệm trên hết của chúng là chăm lo cho hạnh phúc của anh.’ Quả đúng là tấm lòng bà mẹ! Phần lớn sự bận lòng này là lo sao cho những đứa con không có những mong muốn và cảm giác cho riêng chúng, những thứ có thể gây nên nhiều vấn đề khó khăn, dù là trong tưởng tượng hay hiện thực. Và tự do ý chí theo cô nghĩ chỉ là phần nền của toàn bộ những ngỗ nghịch mà đứa con có thể gây nên, nhưng cho dù như thế, có một điểm mà chúng ta có thể nhận thấy được, là Christina đã nhận thức được đầy đủ rõ ràng về những trách nhiệm của con trẻ đối với cha mẹ, và cảm thấy rằng hoàn thiện được toàn bộ trách nhiệm đó là một điều quá khó khăn, nên cô rất hoài nghi không biết Ernest và Joey sẽ làm được đến mức nào nữa. Rõ ràng, cô có một chút ánh mắt ngờ vực dành cho chúng. Nhưng với Theobald thì hoàn toàn không; cô tin rằng anh sẽ tận tụy suốt đời cho con cái. Thật đúng là những lời vô vị, chẳng nói cũng biết rồi.

Tôi hỏi các bạn, hãy xem một đứa trẻ chỉ mới hơn năm tuổi, được nuôi dạy trong một môi trường toàn kinh nguyện, thánh ca, các phép toán và những buổi tối chủ nhật hạnh phúc, chưa nói đến những roi vọt hằng ngày, mà Christina vốn chẳng nhắc đến lời nào, chỉ vì những kinh nguyện thánh ca vừa kể trên, liệu một đứa trẻ như thế có thể phát triển lành mạnh hay sung mãn dù cho mẹ của nó chắc chắn yêu nó hết mực theo cách riêng của mình và thỉnh thoảng có kể chuyện cho nó nghe, hay không? Các bạn đọc chẳng lẽ lại không thấy được rằng cơn thịnh nộ của Chúa đang chuẩn bị giáng xuống đầu nó, một đứa trẻ được nuôi dạy theo cái kiểu như trong lá thư tôi vừa nêu ra đó hay sao?

Tôi thường nghĩ rằng Giáo hội La Mã đã rất khôn ngoan khi không cho các giáo sỹ kết hôn. Có một sự thực ở anh quốc này là con trai của các mục sư thường xoàng xĩnh và tầm thường. Lý do rất đơn giản, nhưng thường người ta lại không thấy, nên tôi xin phép được nói ra ở đây. Mục sư được xem là con người bận rộn ngày chủ nhật. Vào ngày này, những thứ mà loại người của ngày thường có thể châm chước được, lại là những thứ buộc phải thành toàn trong một mục sư. Hơn nữa, cái giá phải trả cho nghề nghiệp này là một cuộc sống nghiêm ngặt hơn những người khác. Đó là raison d’etre, lẽ sống của một mục sư. Nếu các giáo dân của ông thấy ông sống được như vậy, họ ủng hộ ông, bởi họ nhìn lên ông như là hình mẫu cho cái mà họ cho là một đời sống thánh thiện. Đây là lý do vì sao người ta thường gọi mục sư là vicar, người đại diện, một người mà sự tốt đẹp của ông đại diện cho những người mà ông chịu trách nhiệm. Nhưng gia đình của ông vẫn là một pháo đài cô lập như tất cả mọi người anh khác, và với ông, cũng như với mọi người khác, những áp lực bất thường và không cần thiết trong xã hội sẽ gây nên sự mệt mỏi cho ông. Con cái của ông là thứ yếu ớt nhất trong tầm tay, và gần như ông toàn lấy chúng để xả nỗi bực dọc của mình.

Thêm vào đó, mục sư cũng lại là người rất khó cho phép mình xem xét mọi chuyện một cách nhẹ nhàng. Nghề nghiệp của ông đứng hẳn về một khuynh hướng, và do đó, ông không thể xem xét khuynh hướng đối lập mà không có thành kiến được.

Chúng ta quên mất rằng tất cả mọi mục sư, cũng như những phụ tá của ông đều có thu nhập cố định, tất cả đều là những người được trả tiền để lên tiếng ủng hộ cho Giáo hội, như thể một luật sư được thuê để cãi trắng án cho thân chủ họ vậy. Chúng ta nên lắng nghe họ với tâm thức của một quan tòa, nghĩa là cứ để lửng phán quyết và cân nhắc đầy đủ lý lẽ của luật sư phản biện. Trừ phi chúng ta có được một lẽ gì đó, và được phát biểu nó sao cho kẻ đối lập với chúng ta phải thừa nhận đó là một phản bác hợp lý, còn nếu không, chúng ta hoàn toàn chẳng có quyền gì để tuyên bố rằng chúng ta có chính kiến. Bất hạnh thay, ở vùng đất này, luật là chỉ có một bên nói, và bên còn lại chỉ được phép nghe mà thôi.

Theobald và Christina cũng không ngoại lệ. Khi đến Battersby, họ mang trong mình đầy những khát khao muốn làm tròn bổn phận của họ, và muốn tận hiến chính mình cho vinh quang và danh dự của Thiên Chúa. Nhưng trách nhiệm của Theobald là nhìn nhận vinh quanh và danh dự của Đức Chúa theo quan điểm của một Giáo hội đã tồn tại hơn ba trăm năm, mà chẳng nhìn ra được bất kỳ lý do nào để phải thay đổi dù chỉ một trong những quan điểm của nó.

Tôi hoàn toàn có thể ngờ rằng Theobald chẳng bao giờ hoài nghi về sự khôn ngoan của Giáo hội ngay cả trong những vấn đề nhỏ nhặt. Anh khá nhạy bén đối với những mối nguy có thể xâm hại điều này, và Christina cũng vậy. Như thế có nghĩa là nếu một trong hai người phát giác ra những triệu chứng mới chớm của mối nguy hại, họ sẽ bóp chết ngay từ trong trứng nước, và cũng làm như thế với Ernest, mà có lẽ là làm tốt hơn nữa kia, tôi cho là vậy. Nhưng Theobald tự xem mình, và phần đông cũng xem anh, chắc chắn là một người trung tín đặc biệt, thật vậy, anh được xem như là hiện thân của tất cả những đức hạnh sẽ khiến cho một người nghèo nên đáng trọng và bắt một kẻ giàu cũng phải ngả mũ kính trọng. Rồi theo thời gian, anh và vợ anh đã tin chắc như một điều mặc định rằng không một ai, khi được ở dưới mái nhà của họ mà không cảm thấy biết ơn họ sâu sắc. Con cái của họ, người hầu của họ, các giáo dân của họ, tất cả hẳn đều thật tốt số khi được gắn bó với họ. Không có lối đi hạnh phúc nào ở đời này hay đời sau, ngoại trừ con đường mà chính họ đang nắm giữ; chẳng có người tốt nào mà lại không suy nghĩ giống hệt họ trong mọi chuyện; chẳng có người biết phải trái nào lại mơ tưởng có được phần thưởng vốn dành cho họ, Theobald và Christina.

Và chính điều này khiến cho con cái của họ nhợt nhạt và còi cọc, bởi chúng phải chịu đựng SỰ BỆNH HOẠN ngay chính nơi NHÀ mình. Chúng thiếu thốn, còi cọc, bởi trong đầu chúng chỉ nhồi nhét đầy những thứ sai lầm. Chúng sống theo tự nhiên, nhưng Theobald và Christina thì không. Tại sao lại như thế? Nhưng tại sao họ lại không phải trải qua một cuộc đời khốn khổ. Trên đời này có hai loại người, loại gây nên tội lỗi, và loại bị tội lỗi gây hại, nếu phải chọn một trong hai, thì tốt hơn nên người ta nên chọn làm loại đầu tiên thì hơn.