ặt trời tháng Năm sưởi ấm xà lim của chúng tôi. Vào giữa ngày, các chấn song ở những ô cửa trổ trên mái in thành ba vạch đen dưới nền đất. Khi gió thuận, chúng tôi có thể ngửi thấy những mùi hương bồ đề đầu tiên thoảng đến tận chỗ chúng tôi.

- Hình như các chiến hữu đã lấy được một xe hơi.

Giọng nói của Étienne phá vỡ sự thinh lặng. Tôi quen Étienne tại đây, cậu gia nhập đội sau khi Claude và tôi bị bắt ít ngày; cậu đã rơi vào lưới của Gillard như những bạn khác. Và trong khi cậu nói, tôi cố tưởng tượng mình đang ở bên ngoài, trong một cuộc sống khác với cuộc sống của mình hiện nay. Tôi nghe ngoài phố người qua đường bước đi bằng những bước chân nhẹ nhàng của tự do nơi họ, chẳng biết cách họ vài mét, sau hai lớp tường, chúng tôi đang bị cầm tù và đợi chết. Étinenne hát nho nhỏ, như để diệt nỗi buồn chán. Thế rồi còn có sự giam hãm, nó như một con rắn quấn chặt lấy chúng tôi không ngừng nghỉ. Vết cắn của nó không đau, nọc độc của nó tỏa lan. Thế là, những lời anh bạn chúng tôi đang hát lập tức nhắc nhở chúng tôi; không, chúng tôi không đơn độc, mà tất cả đang cùng nhau ở đây.

Étienne ngồi dưới đất, lưng dựa vào tường, giọng hát mỏng mảnh của cậu êm dịu, gần như giọng một đứa trẻ đang kể chuyện, giọng một chú nhóc can đảm ngâm nga cho niềm hy vọng:

Trên cồn đất này, chẳng có gái lẳng lơ,

Chẳng công tử đẹp trai, cũng chẳng có ma cô.

A, thật là xa cối xay Galette,

Xa Paname, vua của bọn giả nghĩa giả nhân.

Mảnh đất này từng uống bao máu thắm,

Máu thợ thuyền và máu của nông dân,

Bởi đám bất nhân, bọn côn đồ gây chiến,

Có chết trận bao giờ, chúng chỉ giết người vô tội...

Hòa vào giọng của Étienne là giọng của Jacques; và bàn tay các bạn đang đập xuống ổ rơm vẫn tiếp tục, nhưng giờ đây theo nhịp của điệp khúc.

Cồn đất Đỏ, tên nó đó, lễ đặt tên vào một ban mai

Mà những ai trèo lên cồn, đều ngã xuống thung sâu, hết thảy

Giờ đây là vườn nho, nho đang mọc lên nơi ấy

Ai sẽ uống r7;u vang kia, là uống máu bán bè.

Ở xà lim bên cạnh, tôi nghe thấy âm sắc của Charles và của Boris hòa vào điệu hát. Claude, đang viết ngoáy vài từ trên một tờ giấy, rời cây bút chì để khẽ ngâm nga những từ ngữ khác. Kìa em đang đứng dậy và đến lượt em hát lên.

Trên cồn đất ấy, người ta chẳng chơi bời phóng túng,

Như ở Montmartre nơi rượu tuôn tựa nước tràn bờ.

Mà những chàng trai đáng thương để lại con thơ.

Văng vẳng cất lên tiếng nghẹn ngào nức nở.

Mảnh đất này từng uống bao nước mắt,

Nước mắt thợ thuyền và nước mắt nông dân,

Bởi đám bất nhân, bọn côn đồ gây chiến,

Có khóc bao giờ, chúng là lũ bạo tàn.

Cồn đất Đỏ, tên nó đó, lễ đặt tên vào một ban mai

Mà những ai trèo lên cồn, đều ngã xuống thung sâu, hết thảy

Giờ đây là vườn nho, nho đang mọc lên nơi ấy

Ai uống rượu vang kia, là uống nước mắt bạn bè.

Sau lưng tôi, những người Tây Ban Nha cũng tham gia, họ không biết nhưng cùng ngâm nga với chúng tôi. Chẳng bao lâu, bài Cồn đất Đỏ 1 vang lên, đồng thanh, khắp tầng gác. Giờ đây, một trăm con người đang hát:

Trên cồn đất ấy, người ta lại hái nho,

Nghe vang vang tiếng reo cùng tiếng hát hò.

Các cô gái chàng trai trao nhau khe khẽ

Những lời yêu đương, gây rùng mình nhè nhẹ.

Trong ôm ấp đắm say họ có thể nghĩ rằng,

Tại nơi họ trao nhau những nụ hôn nồng,

Tôi đã nghe, đêm đêm, vẳng lên lời than vãn,

Đã nhìn thấy những chàng trai vầng sọ vỡ tan?

Cồn đất Đỏ, tên nó đó, lễ đặt tên vào một ban mai

Mà những ai trèo lên cồn, đều ngã xuống thung sâu, hết thảy

Giờ đây là vườn nho, nho đang mọc lên nơi ấy

Nhưng tôi lại thấy những cây thập giá, mang tên các bạn bè.

Em thấy đó, Étienne có lý,cô tôi không đơn độc, mà tất cả đang cùng nhau ở đây. Thinh lặng lại rơi xuống và cùng với nó đêm đen cũng rơi xuống bên cửa sổ. Mỗi người trở về với nỗi buồn của mình, với nỗi sợ của mình. Chẳng mấy chốc, phải bước ra lối đi, cởi bỏ áo quần, trừ những chiếc quần đùi, bởi từ nay, nhờ một số bạn bè Tây Ban Nha, chúng tôi có quyền giữ chúng lại.

° ° °

Buổi sáng tinh mơ đã trở lại. Tù nhân mặc lại áo quần và tất cả đều đợi bữa ăn. Trên lối đi, hai người lao dịch kéo chiếc nồi, múc thức ăn vào những cặp lồng đang giơ ra. Tù nhân trở vào xà lim, cửa đóng lại và bản hòa tấu của các chốt cửa kết thúc. Mỗi người tách ra, mỗi người đi đến với nỗi cô đơn của mình, hơ ấm bàn tay trên vành chiếc bát kim loại. Những cặp môi chìa lại gần món canh và thổi thứ nước lõng bõng mằn mặn. Họ đang uống từng ngụm nhỏ chính cái ngày đang đến.

Hôm qua khi chúng tôi hát, thiếu vắng mất một giọng. Enzo đang ở bệnh xá.

- Ta đang ngồi yên đợi chúng xử tử cậu ấy, nhưng tôi nghĩ rằng chúng mình phải hành động, ja nói.

- Từ nơi này ư?

- Jeannot, cậu thấyó, từ nơi này ta chẳng làm được gì nhiều, chính vì thế mà chúng mình phải đến thăm cậu ấy, anh trả lời tôi.

- Và...?

- Chừng nào cậu ấy chưa đứng được, thì bọn chúng còn chưa thể xử bắn cậu ấy. Chúng mình phải ngăn cậu ấy khỏi quá nhanh, cậu hiểu chứ?

Qua ánh mắt tôi Jacques đoán rằng tôi còn chưa hiểu được vai trò anh dành cho tôi; anh rút thăm xem giữa hai chúng tôi ai sẽ phải quằn quại vì đau đớn.

Bao giờ tôi cũng đen khi đánh bạc, và câu ngạn ngữ theo đó tôi phải đỏ tình thật ngu xuẩn, tôi biết rõ mình nói gì mà!

Vậy là tôi đang lăn lộn dưới đất, giả vờ bị những chứng đau mà trí tưởng tượng của tôi chẳng phải đi tìm xa xôi lắm.

Bọn gác ngục sẽ đợi cả giờ đồng hồ trước khi đến xem ai đau đến mức rú lên như tôi đang làm; và trong khi tôi tiếp tục rên la, cuộc trò chuyện vẫn rôm rả trong xà lim.

- Có thật là các chiến hữu có xe hơi không? Claude hỏi, nó chẳng để ý chút nào đến tài năng diễn kịch của tôi.

- Ừ, hình như thế, Jacques

- Anh thấy không, họ ở bên ngoài, đi xe hơi hành động, còn chúng ta, như lũ ngốc chẳng thể làm gì được.

- Ừ, mình thấy rồi, Jacques cằn nhằn.

- Anh cho là mình sẽ trở lại chứ?

- Mình không biết, có thể như vậy.

- Biết đâu chúng ta sẽ được giúp đỡ? em tôi hỏi.

- Ý cậu muốn nói là từ bên ngoài chứ gì? Jacques đáp.

- Vâng, Claude nói tiếp, gần như vui vẻ. Có thể họ sẽ đến thử làm một vố.

- Họ sẽ không thể. Giữa bọn Đức ở trên các tháp canh và bọn cai ngục Pháp dưới sân, phải cả một đạo quân mới giải thoát được chúng ta.

Thằng em tôi ngẫm nghĩ, hy vọng của nó bất thành, nó lại ngồi dựa lưng vào tường, vẻ mặt ủ dột góp thêm vào nước da xanh tái.

- Này, Jeannot, anh rên khẽ đi một tí có được không, khó nghe thấy mọi người nói quá! nó càu nhàu trước khi im tiếng hẳn.

Jacques chăm chú nhìn ra cửa xà lim. Chúng nghe thấy tiếng giày đinh nện trên lối đi hẹp.

Ô cửa nhỏ nhấc lên và bộ mặt đỏ của gã cai ngục xấut hiện. Mắt gã có vẻ tìm xem tiếng rên từ đâu tới. Ổ khóa lách cách, hai gã cai ngục nhấc tôi lên và kéo tôi ra ngoài. Một tên nói:

- Mày nên bị bệnh gì đó nằng nặng, để quấy rầy chúng tao ngoài giờ thế này; nếu không, bọn tao sẽ khiến mày hết cái hứng đi dạo đấy.

- Mày có thể tin ở chúng tao! tên kia bổ sung.

Nhưng tôi thì mốc cần vài trò ngược đãi thêm thắt, bởi lẽ chúng đưa tôi đến gặp Enzo.

Cậu ấy đang ngủ một giấc bất an trên giường. Người y tá nhận tôi và để tôi nằm dài xuống một chiếc cáng, bên cạnh Enzo. Anh ta đợi bọn gác ngục đi khỏi rồi quay sang tôi.

- Cậu vờ vịt để nghỉ ngơi vài giờ hay cậu đau thật ở chỗ nào đó?

Tôi vừa chỉ bụng tôi cho anh ta vừa nhăn nhó, anh ta sờ nắn, ngần ngại.

- Họ đã cắt ruột thừa cho cậu chưa?

- Tôi cho là chưa, tôi ấp úng, mà không thật sự nghĩ đến hậu quả của câu trả lời.

- Để tôi giảng giải cho cậu vài điều, người đàn ông lãnh đạm nói tiếp. Nếu cậu vẫn trả lời tôi là không, có thể người ta sẽ mổ bụng cậu ra để cắt nó đi, cái ruột thừa bị viêm tấy đó. Dĩ nhiên, chuyện này có những cái lợi. Cậu sẽ đổi hai tuần trong xà lim lấy chừng ấy ngày nằm trong một chiếc giường êm và sẽ được ăn uống tử tế. Nếu cậu bị xét xử, thì cũng hoãn được chừng đó thời gian và nếu bạn cậu vẫn còn ở kia khi cậu tỉnh dậy, thì cả hai thậm chí còn chuyện trò được chút đỉnh.

Người y tá lấy trong túi áo choàng ra một bao thuốc lá, đưa cho tôi một điếu, ngậm một điếu khác giữa đôi môi và tiếp tục bằng một giọng còn nghiêm trang hơn.

- Dĩ nhiên, cũng có cả những điều bất tiện. Trước hết, tôi không phải là bác sĩ phẫu thuật, chỉ là y sinh ngoại trú, nếu không, cậu nghĩ xem, tôi đã chẳng làm y tá ở nhà tù Saint-Michel. Chú ý này, tôi không bảo rằng tôi chẳng có cơ may nào thành công trong việc mổ cho cậu, tôi thuộc lòng sách giáo khoa; nhưng cậu hiểu rằng dù sao thì cũng không giống như được mổ bởi những bàn tay thành thạo. Sau nữa, tôi chẳng giấu cậu là điều kiện vệ sinh ở đây không lý tưởng. Không bao giờ tránh khỏi nhiễm trùng, và trong trường hợp ấy, tôi cũng chẳng thể giấu cậu là một cơn sốt ác tính có thể đem cậu đi trước đội hành hình nhiều lắm. Thế thì, tôi sẽ ra ngoài đi dạo một vòng, đủ thì giờ để hút hết điếu thuốc này. Còn cậu, trong thời gian ấy cậu sẽ cố nhớ xem liệu cái sẹo tôi thấy ở phía dưới bụng cậu, về bên phải, có đúng là sẹo do mổ ruột thừa hay khô

Người y tá rời gian phòng, để tôi ở lại một mình với Enzo. Tôi lay cậu bạn, chắc hẳn kéo cậu ra khỏi một giấc mơ, vì cậu mỉm cười với tôi.

- Cậu làm cái trò gì ở đây thế, Jeannot? Cậu đã bị giã cho nhừ tử à?

- Không, tớ chẳng sao cả, tớ chỉ đến thăm cậu thôi.

Enzo nhỏm người dậy trên giường và lần này nụ cười của cậu không do một giấc mộng nào hết.

- Thế thì tuyệt hết chỗ nói! Cậu tự làm mình khổ sở thế chỉ để đến thăm tớ thôi ư?

Tôi gật đầu thay cho câu trả lời, vì để nói với em hết mọi điều, thì tôi xúc động lạ lùng khi gặp anh bạn Enzo. Và càng nhìn cậu, nỗi xúc động càng tăng; cũng bởi vì bên cậu, tôi nhìn thấy Marius ở rạp chiếu bóng Variétés và Rosine cạnh Marius đang mỉm cười với tôi.

- Chẳng nên vất vả như vậy, Jeannot, tớ sắp lại đi được rồi, tớ gần như đã khỏi.

Tôi cúi nhìn xuống, tôi không biết nói với cậu ấy thế nào.

- Này, cậu cả, cậu có vẻ vui vì tớ đỡ hơn

- Thì chính ra, Enzo ạ, giá như cậu đừng đỡ nhiều như thế lại tốt hơn đấy, cậu hiểu không?

- Không, không thật hiểu!

- Cậu nghe này. Hễ cậu lại đi được, là chúng sẽ dẫn ngay cậu ra sân để quyết định số phận cậu. Chừng nào cậu không thể đi bộ đến cột hành hình, thì cậu sẽ còn hưởng án treo. Lần này thì cậu hiểu chứ?

Enzo không nói gì hết. Tôi thì tôi hổ thẹn, vì lời lẽ của tôi sống sượng và vì nếu tôi ở địa vị cậu, tôi sẽ chẳng thích cậu nói với tôi những lời lẽ ấy. Nhưng đó là để giúp cậu và cứu mạng cậu, thế là tôi đành nuốt xuống sự ngượng ngùng lúng túng của mình.

- Cậu không được khỏi, Enzo ạ. Cuối cùng sẽ có cuộc đổ bộ, chúng ta phải kéo dài thời gian.

Enzo đột ngột vén tấm chăn để lộ bắp chân. Những cái sẹo to tướng, nhưng gần như đã khép miệng.

- Thế tớ có thể làm gì cái chỗ này?

- Jacques còn chưa bảo gì tớ về chuyện ấy; nhưng cậu đừng lo, chúng ta sẽ tìm cách. Trong khi chờ đợi, cậu hãy thử giả vờ bị đau lại. Nếu cậu muốn, tớ có thể bày cho cậu, tớ đã đạt được một sự thành thạo nào đó.

Enzo bảo tôi rằng trong việc này, cậu chẳng cần đến tôi; về chuyện đau đớn, thì cậu còn những ký ức mới tinh. Tôi nghe thấy người y tá quay lại. Enzo giả vờ đánh tiếp một giâấ còn tôi trở về chiếc cáng của mình.

Sau khi nghĩ ngợi kỹ, tôi ưng làm yên lòng người mặc áo choàng; nhờ khoảnh khăc sngắn được nghỉ ngơi, trí nhớ của tôi đã phục hồi; tôi gần như chắc chắn là khi tôi lên năm, người ta đã mổ ruột thừa cho tôi rồi. Dù sao chăng nữa, hình như cái đau đã hết, thậm chí tôi có thể trở lại xà lim. Người y tá tuồn vào túi tôi vài viên lưu hoàng, để bọn tôi châm thuốc lá. Với những tên canh ngục điệu tôi quay về, anh bảo rằng họ đã làm đúng khi đưa tôi đến tận đây, tôi chớm bị một chứng tắc nghẽn có thể chuyển hướng xấu, và nếu không được họ can thiệp, thậm chí tôi có nguy cơ tử vong.

Với cái kẻ đần độn hơn trong hai gã, cái kẻ trong lúc đi qua lối hẹp dám nhận xét là hắn đã cứu mạng tôi, tôi phải nói cảm ơn, và cái lời cảm ơn ấy đôi khi hãy còn làm miệng tôi bỏng rát; nhưng khi nghĩ rằng đó là để cứu Enzo, thì lửa nguội tắt.

° ° °

Trở lại xà lim, tôi báo tin về Enzo và đây đúng là lần đầu tiên tôi nhìn thấy những con người buồn bã vì bạn mình khỏi bênh. Điều đó cũng nói lên rằng thời đại thật điên rồ, rằng cuộc sống đã mất hết mọi ý thức về tính hợp lý và thế giới của chúng ta đảo điên đến mức nào.

Thế là mỗi người đều đi đi lại lại, tay chắp sau lưng, tìm kiếm một giải pháp để cứu mạng một chiến hữu. Tôi nói hơi liều đôi chút:

- Thực ra, chỉ cần tìm được cách nào để các vết sẹo đừng liền miệng.

- Cảm ơn Jeannot nhé, Jacques làu bàu, cho đến chỗ này, thì tất cả chúng mình đều đồng ý với cậu!

Thằng em tôi, vẫn mơ ước một ngày nào đó theo học ngành y, điều này trong tình cảnh của nó gắn với một tinh thần lạc quan nhất định, lập tức nói tiếp.

- Muốn thế, chỉ cần các vết thương nhiễm trùng.

Jacques khinh khỉnh ngắm Claude, tự hỏi liệu ở hai anh em có một tật xấu di truyền khiến chúng bẩm sinh đã thiên về phát biểu những điều sáo mòn hay không. Claude nói thêm:

- Vấn đề làm tìm ra một cách để làm vết thương nhiễm trùng; từ nơi này, thì chẳng dễ!

- Thế thì chúng ta phải vận động để được y tá đồng tình.

Tôi rút trong túi ra điếu thuốc và những viên lưu hoàng vừa rồi được anh ta cho, và bảo Jacques rằng tôi cảm thấy người này có một thiện cảm nhất định đối với chúng tôi.

- Đến mức mạo hiểm để cứu một người trong chúng ta ư?

- Anh biết đấy, Jacques ạ, có hàng đống người hãy còn sẵn sàng mạo hiểm để cứu vớt mạng sống một thằng bé.

- Jeannot này, mình mốc cần cái điều mọi người làm hay không làm, điều mình quan tâm, là người y tá mà cậu đã gặp. Cậu ước lượng cơ may chúng mình có với anh ta như thế nào?

- Tôi chẳng biết, à, tôi nghĩ rằng đó không phải là một kẻ xấu.

Jacques đi về phía cửa sổ, anh suy nghĩ; bàn tay anh không ngừng xoa lên gương mặt hốc hác. Anh nói:

- Cần phải quay lại gặp anh ta. Cần phải nhờ anh ta giúp chúng mình để Enzo lại ốm. Anh ta sẽ biết làm như thế nào.

- Thế nếu anh ta không muốn? Claude xen vào.

- Thì sẽ nói với anh ta về Stalingrad sẽ bảo anh ta rằng người Nga đang ở biên giới nước Đức, rằng bọn quốc xã đang thua trận, rằng sẽ sớm có cuộc đổ bộ và lực lượng Kháng chiến sẽ biết cảm ơn anh ta khi mọi chuyện kết thúc.

- Thế nếu anh ta không chịu để mình bị thuyết phục? thằng em tôi cứ nói thêm.

- Vậy thì, mình dọa anh ta là sẽ trị anh ta khi Giải phóng rồi, Jacques đáp.

Và Jacques ghét những lời lẽ của chính mình, nhưng có quan trọng gì các phương tiện, cần để cho vết thương của Enzo hoại tử. Claude hỏi:

- Mà ta nói tất cả những điều này với anh ấy như thế nào nhỉ, với anh y tá ấy?

- Mình còn chưa biết. Nếu ta lại làm cái vở ốm đau, bọn quản ngục sẽ đánh hơi ra trò bịp.

- Tôi cho là mình biết một cách, tôi nói mà không nghĩ ngợi gì nhiều.

- Cậu định làm như thế nào?

- Vào lúc đi dạo, bọn canh ngục đều ở hết ngoài sân. Tôi sẽ làm điều duy nhất bọn chúng không ngờ tới: tôi sẽ đào tẩu vào bên trong nhà tù.

- Jeannot, đừng có làm thằng ngốc, nếu cậu bị tóm, chúng sẽ giã cậu nhừ t

- Tôi tưởng phải cứu Enzo bằng mọi giá chứ!

Đêm trở lại và buổi sáng ngày hôm sau đến, cũng xám xịt như những buổi sáng khác. Tới giờ đi dạo. Nghe tiếng giày ống của bọn canh ngục tiến bước trên lối đi nhỏ, lời cảnh báo của Jacques trở lại trong ký ức tôi. "Nếu bọn chúng tóm được cậu, chúng sẽ giã cậu nhừ tử", nhưng tôi nghĩ đến Enzo. Các chốt cửa loảng xoảng, các cánh cửa mở ra và tù nhân xếp hàng trước mặt Touchin, y đếm họ.

Mọi người chào tên chánh quản ngục và đoàn tù đi vào thang gác xoáy trôn ốc dẫn xuống tầng trệt. Chúng tôi đi dưới vòm kính rọi ánh sáng ủ dột xuống nhà cầu; tiếng chân chúng tôi vang trên nền đá mòn vẹt và chúng tôi bước vào hành lang chạy dài ra phía sân.

Toàn thân tôi căng lên, đến chỗ ngoặt là phải trốn, len lỏi, không để ai trông thấy giữa đoàn người, về phía cánh cửa hé mở. Tôi biết là ban ngày cửa không bao giờ đóng, để tên canh ngục có thể từ chiếc ghế y ngồi đưa mắt nhìn vào xà lim giam các tử tù. Tôi biết lối, hôm qua tôi đã đi theo lối ấy dưới sự canh gác kỹ càng. Đằng trước tôi, một khúc đường chưa đầy một mét và cuối đường, vài bậc dẫn đến bệnh xá. Bọn quản ngục đang ở ngoài sân, vận may ủng hộ tôi.

Trông thấy tôi, người y tá giật nảy mình. Qua dáng vẻ tôi, anh ta hiểu anh ta kông có gì phải sợ. Tôi nói với anh, còn anh nghe tôi không ngắt lời, rồi đột nhiên anh ngồi xuống một chiếc ghế đẩu, vẻ ủ rũ. Anh nói:

- Tôi không chịu được cái nhà tù này nữa, tôi không chịu được khi biết rằng tất cả các cậu đều ở cao bên trên tôi, tôi không chịu được tình trạng mình bất lực, phải chào hỏi mỗi khi gặp những tên hèn hạ canh giữ các cậu và vớ được cớ gì là đánh đập các cậu. Tôi không chịu được những vụ bắn giết ngoài sân; nhưng mà tôi phải sống, đúng không nào? Tôi phải nuôi vợ, nuôi đứa con chúng tôi sắp có, cậu hiểu chứ?

Và thế là tôi an ủi người y tá! Chính tôi, gã Do Thái, tóc hoe và đeo mục kỉnh, áo quần rách rưới, da bọc xương, đầy những vết rộp do lũ bọ chét để lại mỗi sáng làm kỷ niệm đêm hôm của chúng; chính tôi, tên tù rình đợi cái chết như người ta chờ đợi tới lượt mình tại phòng khám ở nhà ông thầy thuốc, tôi mà bụng đang sôi lọc ọc, tôi làm anh ta an lòng về tương lai của anh ta!

Em hãy nghe tôi nói với anh ta tất cả những điều tôi vẫn còn tin tưởng: người Nga ở Stalingrad, các mặt trận phía Đông suy sụp, cuộc đổ bộ đang được chuẩn bị và những tên Đức chẳng bao lâu nữa sẽ rơi xuống từ những tháp canh, như táo rụng vào mùa thu.

Và người y tá lắng nghe tôi; anh ta lắng nghe tôi tựa một đứa trẻ hầu như không còn sợ nữa. Cuối câu chuyện, cả hai chúng tôi đã hơi đồng lõa, số phận chúng tôi gắn bó với nhau. Khi cảm thấy nỗi cay đắng của anh đã qua đi, tôi nhắc lại với anh rằng trong tay anh là mạng sống của một thằng bé mới mười bảy tuổi đầu. Người y tá nói:

- Cậu nghe này. Ngày mai bọn chúng sẽ đưa cậu ta xuống xà lim tử tù; từ bây giờ đến lúc ấy, nếu cậu ta đồng ý, tôi sẽ quấn cho cậu ta một dải băng nhỏ quanh vết thương, nếu gặp may đôi chút, nó sẽ nhiễm trùng trở lại và bọn chúng lại đưa cậu ta lên đây. Nhưng trong những ngày tiếp theo, các cậu phải thu xếp để mưu kế được duy trì.

Trong các tủ thuốc của anh ta có thuốc sát trùng, nhưng chất gây nhiễm trùng thì không tồn tại. Thế là, cái cơ may mà người tá nói đến, đó là đi tiểu lên dải băng. Anh nhìn ra cửa sổ và nói:

- Bây giờ thì cậu chuồn đi, buổi đi dạo đang kết thúc.

Tôi trở lại với các tù nhân, bọn quản ngục không nhìn thấy gì và Jacques, từng bước một, nhích lại gần tôi. Anh hỏi:

- Vậy thế nào?

- Vậy là, tôi có một kế hoạch!

° ° °

Và ngày hôm sau, hôm sau nữa rồi tất cả các ngày tiếp theo, vào lúc đi dạo, tôi tổ chức cuộc dạo chơi của mình, tách khỏi những người khác. Khi đi qua khúc đường, tôi lẻn thật nhanh khỏi đoàn tù nhân. Tôi chỉ cần ngoái đầu là nhìn thấy Enzo, trong xà lim tử tù, nằm ngủ trên cái ổ của cậu. Bao giờ cậu cũng vươn vai mà bảo tôi:

- Kìa, cậu lại đến đấy à, Jeannot?

Và lần nào cậu cũng nhỏm dậy, lo lắng.

- Nhưng cậu lại làm cái gì thế, cậu điên rồi, nếu chúng vớ được cậu, cậu sẽ bị giã cho nhừ tử.

- Tớ biết mà, Enzo, Jacques đã bảo tớ như thế hàng trăm lần rồi, nhưng phải quấn băng lại cho cậu.

- Thật kỳ lạ cái câu chuyện của cậu với anh y tá.

- Đừng lo gì hết, Enzo, anh ấy ủng hộ chúng mình, anh biết điều anh làm.

- Thế sao? Các cậu có tin tức không?

- Về cái gì cơ?

- Thì về cuộc đổ bộ chứ sao! Họ đến đâu rồi, những người Mỹ ấy? Enzo hỏi, như một thằng bé tỉnh khỏi cơn ác mộng hỏi xem tất cả những quái vật ban đêm của nó đã chui hết xuống dưới sàn nhà chưa.

- Nghe này, những người Nga đã dồn sức lực, bọn Đức đang tan tác, thậm chí họ còn đồn rằng người ta sắp giải phóng Ba Lan.

- A này, thật là tuyệt vời nhỉ.

- Nhưng về cuộc đổ bộ, thì lúc này mọi người chưa biết gì hết.

Tôi nói câu ấy bằng giọng buồn rầu và Enzo cảm thấy điều đó; mắt cậu nheo lại, như thể tử thần đang kéo tấm vải liệm về phía cậu, thu hẹp các khoảng cách.

Và gương mặt bạn tôi khép kín lại trong khi cậu đếm các ngày.

Enzo ngẩng đầu lên, một chút, vừa đủ để liếc nhìn tôi.

- Jeannot, quả thật cậu phải đi thôi, nếu cậu bị vớ được, cậu có biết không đấy?

- Tớ rất muốn chuồn, nhưng cậu bảo tớ đi đâu bây giờ?

Enzo cười vui và thật dễ chịu khi nhìn thấy bạn mình mỉm cười.

- Còn cái chân cậu?

Cậu nhìn xuống cẳng mình

- À, tớ không thể bảo cậu rằng mùi của nó dễ ngửi cho lắm!

- Dĩ nhiên rồi, nó sẽ lại làm cậu đau, nhưng còn hơn là điều xấu nhất, phải không nào?

- Đừng lo, Jeannot, mình biết mà; với lại vẫn cứ ít đau đớn hơn những viên đạn sẽ làm mình tan xương. Bây giờ cậu đi đi trước khi quá muộn.

Mặt cậu bỗng bệch ra, và tôi cảm thấy một cái đá bật tung vào ngang thắt lưng mình. Tha hồ cho cậu thét lên rằng chúng là lũ đê tiện, bọn cai ngục nện tôi tới tấp, người tôi gập làm đôi, vai tôi gí xuống đất và những gót giày tiếp tục giáng xuống. Máu tôi loang trên nền gạch. Enzo vùng dậy, hai bàn tay bám lấy các chấn song ngục tối, cậu van nài chúng để tôi yên. Gã canh ngục cười gằng:

- À mày thấy là mày đứng được đấy nhé.

Tôi những muốn mình ngất đi, đừng cảm thấy những miếng đòn ào ào giáng xuống mặt mình như một trận mưa rào tháng Tám nữa. Mùa xuân sao mà xa xôi đến thế trong những ngày lạnh lẽo tháng Năm này.