i còn nghi ngờ gì về những chuyện xảy ra tiếp theo sau? Bất kỳ đôi lứa nào đã quyết định trong đầu sẽ kết hôn với nhau thì chắc chắn sẽ kiên trì đi đến mục đích, dù có nghèo, hoặc khinh xuất, hoặc cuối cùng khó mang lại kinh tế dư giả cho nhau. Kết luận theo cách này có lẽ là đạo lý không tốt, nhưng tôi tin đấy là sự thật. Nếu những đôi lứa ấy thành công, thì làm thế nào có ai chống đối Đại tá Wentworth và Anne Elliot - với lợi thế về tuổi đời chín chắn, ý thức về phải trái, tài sản độc lập? Thật ra, hai người đã không gặp trở ngại lớn, nhưng chỉ hơi buồn khi thiếu tình khoan hòa và nồng ấm. Ngài Walter không chống đối; riêng Elizabeth không làm gì tệ hại hơn là ra vẻ lạnh nhạt và thiếu quan tâm. Với hai mươi lăm nghìn bảng trong tay và vị thế khá trong quân nghiệp do phẩm chất và chiến tích, Đại tá Wentworth không phải là người hèn kém. Bây giờ anh được đánh giá là xứng đôi với con gái một tòng nam tước ngu xuẩn, tiêu xài phung phí - người đã không có đủ nguyên tắc hoặc lý trí để giữ mình ở địa vị mà Ơn Trên đã ban, người chỉ có thể trao cho con gái món hồi môn nhỏ nhoi là mười nghìn bảng.

Thật ra, dù ngài Walter không thương mến Anne và dù thói phù hoa của ông không được thỏa mãn để thật sự cảm thấy hạnh phúc, ông vẫn nghĩ cuộc hôn phối là tốt cho cô. Mặt khác, khi biết thêm về Đại tá Wentworth, gặp gỡ anh thường xuyên ban ngày và xem xét anh kỹ càng, ông có ấn tượng tốt về cá nhân anh, và nghĩ vẻ bề ngoài vượt trội của anh tương xứng với vị thế của cô. Tất cả những điều này, thêm cái tên nghe ấn tượng của, cuối cùng cho phép Ngài Walter hả dạ đặt bút ghi cuộc hôn phối của hai người vào quyển sách danh dự.

Chỉ có một cá nhân trong số những người thân quen, mà nếu chống đối có thể gây âu lo, là Phu nhân Russelll. Anne biết Phu nhân Russell hẳn phải lấy làm khó chịu khi hiểu ra và từ bỏ anh Elliot, rồi cố giao tiếp thật sự với Đại tá Wentworth và tỏ ra công tâm với anh. Bây giờ, Phu nhân Russell đã làm thế. Bà phải biết nhận ra rằng mình đã sai với đôi trẻ; rằng bà đã bị ảnh hưởng một cách nhầm lẫn bởi vẻ bề ngoài của cả hai; rằng vì phong thái của Đại tá Wentworth không phù hợp với những ý tưởng của bà mà bà đã quá vội cho rằng đấy là tính cách bốc đồng nguy hiểm; và rằng vì phong thái của anh Elliot làm bà hài lòng qua sự chừng mực và đúng đắn cùng sự lễ độ và khôn khéo mà bà đã quá vội chấp nhận cho rằng chắc chắn đấy là do những suy nghĩ đúng đắn và đầu óc chững chạc. Không còn việc gì khác cho Phu nhân Russell phải làm, ngoại trừ là bà phải nhìn nhận rằng mình đã sai trái hoàn toàn, rồi phải thành hình những ý tưởng và hy vọng mới.

Ý thức nhanh nhạy ở một vài phương tiện, nhận định đúng đắn về tư cách con người, tóm lại là sự sắc sảo theo tự nhiên mà kinh nghiệm của những người khác không bì kịp, thì Phu nhân Russell không có đủ thiên bẩm để thông hiểu như cô bạn trẻ của bà. Nhưng bà là một phụ nữ rất tốt bụng: trong khi mục đích thứ hai của bà là tỏ ra có lý trí và phán xét đúng mức thì mục đích thứ nhất của bà là thấy Anne được hạnh phúc. Bà quý Anne hơn là quý những khả năng của chính mình; và khi nỗi ngượng nghịu lúc đầu đã qua đi thì bà không thấy khó khăn gì mà gắn bó như là người mẹ với chàng trai đang đảm bảo hạnh phúc cho con gái nuôi của bà.

Trong gia đình, có lẽ Mary là người tỏ ra hài lòng nhanh nhất. Có người chị kết hôn thì cô được thêm vẻ vang, và cô có thể lấy làm tự phụ vì mình đã đóng vai trò quan trọng trong cuộc hôn phối bằng cách giữ Anne ở với mình trong mùa thu; và còn vì chị của cô phải hơn các em rể của chồng nên cô vui vì Đại tá Wentworth hơn Đại tá Benwick lẫn Charles Hayter. Có lẽ cô không vui vì việc khác, khi thấy Anne nắm lại vai vế cao hơn, làm bà chủ một mảnh đất tốt tươi. Nhưng cô được an ủi khi nghĩ đến tương lai: Anne không làm chủ Dinh thự Kellynch, không có bất động sản cho riêng mình, và nếu Đại tá Wentworth không được phong làm tòng nam tước thì vị thế của cô so với Anne sẽ không đổi.

Nếu cô chị hài lòng với hoàn cảnh hiện tại thì cũng tốt, vì cô này không có cơ may thay đổi. Cô đã đau khổ khi thấy anh Elliot rút lui, và từ lúc ấy không ai có đủ điều kiện nhằm làm sống lại những hy vọng thiếu căn cứ vốn đã tan tành theo anh.

Anh Elliot hoàn toàn bất ngờ khi nhận tin cô em họ Anne sẽ kết hôn. Việc này làm đảo lộn kế hoạch tốt nhất của anh về hạnh phúc gia đình, cũng đảo lộn hy vọng cao nhất của anh nhằm ngăn chặn Ngài Walter tái hôn khi con rể có quyền can thiệp. Nhưng cho dù ngỡ ngàng và thất vọng, anh vẫn có thể làm việc gì đấy cho lợi ích và niềm vui của mình. Chẳng bao lâu anh rời khỏi Bath, không lâu sau đấy chị Clay cũng ra đi và kế tiếp được tin chị được anh bảo trợ ở London, hiển nhiên cho thấy tấn trò hai mặt mà anh đang thủ vai, và cũng cho thấy anh quyết tâm ít nhất là tránh bị người đàn bà nhiều mưu mẹo loại mình ra ngoài.

Tình cảm của chị Clay đã chế ngự tham vọng quyền lợi, và vì anh trai trẻ mà chị không còn mang tham vọng đối với Ngài Walter. Tuy nhiên, ngoài tình cảm chị cũng có những năng lực, và bây giờ người ta không rõ cuối cùng sự xảo quyệt của anh hay của chị sẽ thành công, và liệu sau khi đã ngăn chặn chị trở thành vợ của Ngài Walter thì sau này anh sẽ dẫn dụ chị để chị làm vợ Ngài Walter nay không.

Chắc chắn là Ngài Walter và Elizabeth bị sốc và đau đớn khi mất chị và khám phá ra chị đã lừa dối gia đình. Đương nhiên là gia đình cô có niềm an ủi nơi những người thân thuộc có vị thế cao, nhưng trong một thời gian dài hai người hẳn nhận thấy rằng xu nịnh và chiêu đãi người khác trong khi chính mình không được xu nịnh và chiêu đãi thì niềm vui chỉ còn một nửa.

Anne hài lòng khi thấy Phu nhân Russell nhanh chóng yêu mến Đại tá Wentworth như đúng lý. Nhưng vẫn còn một hạt sạn khác trong hạnh phúc của cô: ý thức rằng không có quan hệ cao sang về phía anh để người ta trọng vọng anh thêm. Cô có mặc cảm về điều này. Sự khác biệt về tài sản giữa hai người không là gì cả và không hề làm cho cô thấy tiếc. Nhưng cô đau khổ ở chỗ người trong gia tộc mình không đón nhận và đánh giá anh đúng mức; không có gì trọng vọng, hòa hợp hoặc thiện ý để đáp lại giá trị và sự tiếp đãi mà cô nhận được từ anh chị em của anh. Cô chỉ có hai người trên thế gian để thêm vào danh sách của anh: Phu nhân Russell và chị Smith. Tuy nhiên, anh rất gắn bó với hai phụ nữ này. Bây giờ, từ con tim của mình anh đánh giá cao Phu nhân Russell cho dù trước đây bà can dự quá sâu. Dù anh không muốn nói mình tin bà làm đúng trước đây khi chia rẽ hai người, anh sẵn sàng nói tốt cho bà trong những việc khác. Còn về chị Smith, chị có thể khẳng định nhiều điều để được cảm mến một cách nhanh chóng và lâu dài.

Những nghĩa cử gần đây của Anne đối với chị đã là việc làm tốt lành, riêng cuộc hôn nhân còn mang đến cho chị hai người bạn thay vì cướp mất một. Sau khi hai người ổn định, chị là vị khách đầu tiên của hai vợ chồng mới cưới. Đại tá Wentworth giúp thu hồi tài sản của chồng chị ở Tây Ấn bằng cách làm hồ sơ cho chị, hành động thay mặt chị, và hướng dẫn chị qua mọi thủ tục khó khăn với sự năng động và nỗ lực của một người bạn can trường, đền đáp đầy đủ cho sự nghĩa cử của chị đối với vợ anh.

Hạnh phúc của chị còn được củng cố qua sự cải thiện thu nhập ấy, theo đó là sức khỏe được cải thiện và có thêm những người bạn như thế, làm cho chị vui lên và tinh thần được tươi tắn. Trong khi những yếu tố tinh thần ấy vẫn được duy trì tốt, chị có thể thậm chí xem thường việc thu thêm của cải trần tục. Chị có thể rất giàu và hoàn toàn khỏe mạnh, nhưng cũng cảm thấy hạnh phúc. Suối nguồn hạnh phúc của chị là do tinh thần phấn chấn, giống như nguồn hạnh phúc của Anne là do con tim nồng nàn. Bản thân con người Anne là sự hiền dịu, và cô chứng tỏ nguyên giá trị của mình qua tình yêu thương của Đại tá Wentworth. Binh nghiệp của anh là tất cả những gì làm cho những người bạn của cô ước mong với sự hiền dịu, chỉ có nỗi lo sợ chiến tranh tương lai là có thể làm lu mờ ánh quang của cô. Anne chói ngời trong vai trò vợ của một lính thủy, nhưng cô phải trả phí vì đã sốt sắng gia nhập nghề nghiệp ấy, vốn nổi bật trong những phẩm chất gia đình hơn là có tầm quan trọng về mặt quốc gia.