ẹ tôi tìm được một tấm ảnh chụp cha tôi và ông nội nhân dịp ông sang Paris thăm cha. Hai cha con mười năm không gặp. Cha tôi cười rụt rè trước máy ảnh, trông cha rất trẻ với đôi mắt kính to tròn che phần lớn khuôn mặt. Ông nội không cười. Ông có cái nhìn ngơ ngác. Trông ông không giống chân dung của chính ông treo trên bàn thờ trong nhà cha mẹ tôi ở Le Mans, ở ảnh kia ông có vẻ làm chủ bản thân hơn. Ðây hẳn là bức ảnh cuối cùng mà ông chụp trước khi qua đời. Tôi tự hỏi ai đứng đằng sau ống kính. Ngắm, bấm máy. Ðôi khi một bức ảnh cũng chết như con người.