ôi đi lại phía cửa và nhìn ra ngoài. Mưa đã dứt nhưng có sương mù.

- Chúng ta đi lên gác chứ? – tôi hỏi vị linh mục.

- Tôi chỉ có thể nán lại đây giây lát thôi.

- Vậy thì ta đi lên.

Chúng tôi đi lên thang gác và bước vào phòng riêng của tôi. Tôi nằm xuống giường của Rinaldi. Cha tuyên uý ngồi vào giường của tôi mà người cần vụ vừa sửa soạn. Trong phòng tối om.

Vị linh mục hỏi tôi:

- Sao? Anh đã khoẻ lại thật rồi chứ?

- Vâng. Chiều nay tôi mệt.

- Tôi cũng mệt nhưng không vì lý do nào cả.

- Thế còn chiến tranh?

- Tôi tin là nó sẽ chấm dứt. Tôi chẳng biết tại sao nhưng tôi cảm thấy là như thế đấy.

- Thế là thế nào?

- Anh có biết vị thiếu tá chỉ huy hiền lành của anh là thế nào không? Thế đấy, bây giờ nhiều người cũng như ông ấy.

- Chính tôi cũng cảm thấy như thế - tôi nói.

- Chúng ta đã qua một mùa hè kinh hoàng – cha tuyên uý nói – Anh sẽ chẳng bao giờ biết nó đã ra sao. Tuy nhiên anh đã ở dưới ấy và anh có thể tự hình dung ra. Nhiều người chỉ thấy cuộc chiến tranh trong mùa hè năm nay. Nhiều sĩ quan tôi tưởng không bao giờ hiểu được giờ đã hiểu ra.

- Thế rồi cục diện sẽ ra sao? – tôi vừa hỏi vừa vuốt cái chăn.

- Tôi cũng không rõ. Nhưng tôi nghĩ rằng nó không thể tiếp tục quá lâu.

- Thế thì việc gì sẽ xảy đến?

- Họ sẽ đình chiến.

- Ai?

- Cả đôi bên.

- Tôi cũng hy vọng như vậy – tôi nói.

- Anh không tin sao?

- Tôi không tin là cả đôi bên sẽ ngưng chiến trong cùng một lúc.

- Cứ cho là như thế đi. Đó là một yêu cầu quá cao. Nhưng khi tôi nhìn thấy tất cả những thay đổi đó trong lòng người là nó không thể tiếp tục được.

- Ai thắng trong mùa hè này?

- Không ai cả. – Cha tuyên uý nói.

- Bọn Áo thắng – tôi nói – Bọn chúng cố giữ không cho chiến thắng ở San Gabrielle. Như vậy là chúng ta đã thắng và bọn chúng sẽ không chịu ngừng chiến.

- Nếu họ nghĩ như chúng ta, họ sẽ ngừng chiến. Họ cũng đã đau khổ nhiều như chúng ta.

- Chẳng bao giờ kẻ chiến thắng dừng lại.

- Anh nản chí quá.

- Tôi nghĩ sao thì nói vậy.

- Như vậy anh nghĩ rằng chiến tranh sẽ kéo dài mãi mãi sao? Sẽ không có chuyện gì xảy đến phải không?

- Tôi không biết. Tôi chỉ nghĩ là bọn Áo sẽ không bao giờ ngưng chiến chừng nào bọn chúng còn thắng trận. Vì chiến bại mà người ta trở thành những tín đồ Cơ đốc giáo.

- Bọn Áo cũng là những tín đồ Cơ đốc giáo chỉ trừ người Bosni.

- Tôi không muốn nói đến tín đồ Cơ đốc giáo như nghĩa chữ. Tôi muốn nói chúng ta thất bại như đấng Cứu thế của chúng ta.

Ông lặng thinh.

- Giờ đây chúng ta hiền lành vì chúng ta bị thua. Chẳng biết đấng Cứu thế của chúng ta sẽ ra như thế nào nếu lúc bấy giờ thánh Pierre giải thoát được Người trong vườn Olive.

- Người cũng sẽ như vậy thôi.

- Tôi không tin thế.

- Anh nản lòng quá. Tôi tin là có điều gì đó sắp đến và tôi không ngớt lòng cầu nguyện. Tôi cảm thấy việc ấy sắp đến.

- Có khả năng sẽ có một việc gì xảy đến – tôi nói – Nhưng chỉ xảy đến riêng cho chúng ta thôi. Nếu họ cũng nghĩ như chúng ta thì thật tuyệt. Nhưng họ đánh bại chúng ta. Họ nghĩ khác hơn chúng ta.

- Nhiều binh sĩ cũng lập luận như chúng ta nhưng không phải vì họ bị tấn công.

- Họ bị tấn công ngay từ đầu. Họ bị tấn công ngay từ lúc người ta dứt họ ra khỏi trang trại và xung họ vào quân ngũ. Vì lý do đó người dân quê có lương tri vì họ từng chiến bại ngay từ lúc ban đầu. Hãy ban cho họ quyền lực đi rồi ta sẽ thấy lương tri của họ như thế nào.

Vị linh mục lặng thinh ra chiều nghĩ ngợi.

- Bây giờ chính tôi cũng đã chán nản quá rồi. Thế cho nên tôi cũng không còn muốn nghĩ đến những việc đó nữa. Tôi không hề nghĩ ngợi tuy nhiên khi bắt đầu nói thì tôi nói những gì hiện ra trong trí óc tôi mà chuyện đắn đo gì cả.

- Tôi đã từng hy vọng mấy điều.

- Thất trận chăng?

- Không có cái gì hơn thế cả, ngoại trừ chiến thắng. Điều này lại còn tệ hơn nữa.

- Đã từ lâu rồi, tôi ước mong chiến thắng.

- Tôi cũng thế.

- Bây giờ tôi không còn hy vọng nữa.

- Thì hoặc là chiến thắng hoặc là chiến bại chứ còn gì.

- Tôi không còn tin tưởng vào chiến thắng nữa.

- Tôi cũng thế. Nhưng tôi cũng không tin là sẽ chiến bại. Dù sao như thế sẽ có giá trị hơn.

- Thế anh tin tưởng gì nào?

- Giấc ngủ - tôi nói.

Ông đứng lên.

- Xin lỗi anh, tôi đã ở lại quá lâu. Nhưng tôi rất thích đàm đạo với anh như vậy.

- Tôi rất hân hạnh đã nói chuyện thêm một lần nữa. Tôi không có ý gì khi nói về giấc ngủ đâu.

Chúng tôi đứng lên và bắt tay nhau trong bóng tối.

- Bây giờ tôi ngủ ở tiểu đoàn 307.

- Sáng mai tôi sẽ lên trạm sớm.

- Chúng ta sẽ cùng đi dạo và chuyện trò.

Tôi tiễn vị linh mục ra tận cửa.

- Thôi anh khỏi phải xuống – ông nói – Anh trở lại đây thật quý hoá quá, mặc dù đối với anh thật không thích thú gì – Ông vừa nói vừa đặt tay lên vai tôi.

- Đối với tôi không có gì buồn phiền cả. Chúc cha ngon giấc.

- Vâng, chào anh.

Tôi đã buồn ngủ rũ ra rồi.