ãi đến lúc bây giờ Pêchya mới để ý đến cái ánh phản chiếu kỳ quái của đám cháy. Ngọn lửa lúc lụi xuống, lúc bùng lên, phản chiếu ảm đạm lên những đám mây đêm bay thấp. Có cái gì đang bốc cháy ở dọc bờ, dưới chân vách biển. Pêchya đi ra chỗ mỏm cao và nhìn xuống dưới. Chú thấy mấy đống củi xếp liền nhau, đỏ rực, khói nghi ngút, cháy nối tiếp nhau rất nhanh và rất mạnh. Giữa những đống đó, xác những chiếc thuyền bốc lửa đỏ rực. Những đám tàn lửa lách tách, bay vượt lên trên luồng khói đen sì đang vật lộn với cơn lốc mù mịt của ngọn lửa đó như ớt. Có lúc, luồng khói thắng thế, có lúc ngọn lửa một mình vươn lên, có lúc cả hai quấn quít lấy nhau. Pêchya tưởng tượng chúng như hai kẻ thù đang vật lộn, một bên đỏ, một bên đen. Cuối cùng bên đỏ thắng. Lửa nhận chìm khói và bốc lên trời. Lửa chiếu sáng vào cát biển, vào sóng bạc đầu, vào vách đất nhìn nghiêng của biển với tất cả mọi chi tiết, vào những dấu vết đen sì của những đống củi cũ của ngư dân, vào những hang hốc, và những tổ chim biển. Pêchya thấy bóng Valentin và bà mẹ chạy quanh lò than hồng ấy, hai tay giơ lên che khói và lửa. Có một cái gì ảo não thảm thê trong hai bóng dáng nhỏ xíu ấy, giữa đêm tối, đang hoàn thành khẩn trương nhưng không bối rối, một nhiệm vụ mà chú không biết khó khăn đến chừng nào. Rồi bất chợt, chú hiểu công việc họ làm. Họ phá hủy những tài sản của ngư trang « Pêtren ». Họ phá thuyền, chặt cột buồm, bơi chèo, tưới dầu hỏa lên đốt.

Pêchya chạy xuống với họ. Hai người cũng đã làm xong việc và chạy lên phía chú; họ nhảy trên những bậc long lở, khoét vào bờ đất sét dốc đứng.

— Thế nào, sẵn sàng chưa? — Valentin hỏi, giọng khàn khàn.

— Sẵn sàng!

— Thế việc gì mà cứ phải đến làm quẩn chân người ta thế? Quay trở lại, mang đồ lề đi thôi.

Cô bé nói với chú như nói với trẻ con, nghĩa là bằng giọng sai khiến. Nhưng Pêchya coi như một điều tất nhiên, chẳng lấy thế làm bực mình. Valentin và bà mẹ thở dốc. Mồ hôi bóng nhẫy trên bộ mặt đầy bồ hóng của họ. Người sặc mùi dầu hỏa, ảo bị xém vì tàn lửa. Những giọt nước mắt hòa lẫn mồ hôi chảy trên bộ mặt đen nhẻm của bà mẹ. Bộ mặt biểu lộ nỗi thất vọng, phiền muộn sâu sắc đến nỗi chú bé thấy cổ họng mình thắt lại.

— Đau đớn chưa... Đau đớn chưa... — bà vừa lẩm bẩm một mình vừa lấy tay áo lau đôi má nhăn nheo và xì mũi — Lạy Chúa tôi, thế là bao nhiêu của cải của ngư trang đi đời nhà ma! Bà con đã đổ mồ hôi, sôi nước mắt, vừa đến lúc có thể nói là có máu mặt một tí thì thế đấy! Sạch sành sanh... Kiếm củi ba năm thiêu một giờ.

Bà xòe hai bàn tay, nhìn chúng với một vẻ kinh ngạc buồn bã, dường như bà không đủ sức hiểu nổi rằng chính bà với hai bàn tay này đã phá hủy những của cái vô giá của ngư trang, niềm kiêu hãnh của chồng bà, niềm kiêu hãnh của tất cả bà con đánh cá, niềm kiêu hãnh của tất cả vùng này. Hai cánh tay rã rời của bà nặng nề buông phịch xuống bên người. Bà ngồi xuống bậc đất sét trên con đường dốc, gục đầu khóc.

— Mẹ, con cấm mẹ khóc đấy! —Valentin kêu lên với nỗi tuyệt vọng — mẹ ngẫm xem. Còn bé bỏng lắm hay sao? Thôi mẹ đừng mua sầu chuốc não làm gì nữa. Giờ không phải lúc.

— Cô im bặt để lấy hơi, mặt nhợt nhạt, đôi mắt mở to, cảnh mũi nở phòng.

— Mẹ ơi, mẹ có nghe không, — đột nhiên cô nói dịu dàng và quàng lấy đôi vai còng của mẹ — mẹ có nghe con nói gì không? Đứng dậy mẹ. Ta phải đi thôi.

Bà Matriôna Têrenchiepna không ngẩng đầu lên. Rõ ràng là bà đang tập trung sức lực. Rồi bà đứng dậy với dáng mỏi mệt, rũ váy, xua tay, và không quay đầu lại, bà rảo bước về phía ngôi nhà; Pêchya và Valentin phải theo khướt mới kịp.

Anh thủy binh hồng quân Layrôp Nikôlai, ngực phồng cao, vẫn nằm sóng sượt dọc chân tường, giữa khoảng thềm cửa và cửa sổ. Một vũng lớn đen ngòm lênh láng dưới người anh. Bà mẹ hoảng hốt nhìn Pêchya và Valentin.

Chú bé kể lại tất cả, nhưng không hé răng về chuyện lá cờ hạm. Chú cảm thấy mình bị ràng buộc bởi lời thề thầm lặng, ghê gớm, và phản bội lời thề ấy chẳng khác gì phản bội Tổ Quốc. Đó là một lời thề của thiếu niên tiền phong, thiêng liêng, không thể vi phạm được. Bảo rằng Pêchya không tin cậy Valentin và bà mẹ cô thì cũng không phải và lố bịch. Chú rất tin cậy họ; đối với chú, trong lúc này họ là những người thân thiết nhất. Thế nhưng cái sức mạnh ghê gớm của lời hứa quân sự dưới nghi thức lời thề trước mặt anh chiến sĩ và đoàn viên Nikolai Layrôp, đã kiên quyết ra lệnh cho chú phải im lặng.