Hà Nội mình có một người bạn, bạn vong niên, không liên quan gì đến chữ nghĩa, đó là bà Thiêm bán nước ở cổng viện Văn học.

Năm 1996 mình ra Hà Nội mua nhà xin việc, ở nhà thằng Nguyên (Phạm Xuân Nguyên) ba, bốn tháng, khu tập thể của nó ngay trong khuôn viên Viện, ngày nào cũng giống ngày nào, mình có nửa ngày trong nhà thằng Nguyên, nửa ngày ngồi quán bà Thiêm.

Mình nghiện chè thuốc, tính thích ngồi vỉa hè, ăn uống nhậu nhét gì cũng thế, cứ thích lê lết vỉa hè, nhà hàng nhà heo cực chẳng đã mới vào thôi chứ không thích.

Mấy hôm đầu cứ ra ngồi quán, khi thì ngồi một mình, khi thì ngồi với bạn bè, uống xong trả tiền rồi về, cũng chẳng để ý đến bà, bà cũng chẳng nói năng gì, bảo nhân trần thì nhân trần, bảo trà đá thì trà đá, cả chục ngày hai bà cháu không nói năng câu nào. Một hôm bà bảo anh Nập xin được việc chưa, nói chuyện một lúc thì hóa ra bà biết mình quá rõ. Từ đó bà cháu thân thiết lắm.

Bà vốn là cán bộ viện Văn từ thờì Đặng Thai Mai, hình như là cán bộ hành chính, về hưu chồng con không có, bà ở lại khu tập thể viện, mở quán nước chè ngay cổng viện. Năm giờ sáng bà dậy, lọc cọc lạch cạch nấu nước pha chè, xách phích nước lón thón chạy ra quán, lại lón thón chạy vào xách cái xô, lón thón chạy vào xách cái ấm, bê cái ghế, bưng cái thau... cứ từng thứ một như thế, đến sáu, bảy giờ mới mở quán.

Bà cứ lúi húi một mình, tưởng chẳng ai quan tâm đến bà, bà cũng chẳng quan tâm đến ai, hóa ra bà biết cả. Muốn hỏi ai trong viện ở nhà hay đến viện, đi họp hay ốm đau, cứ hỏi bà Thiêm còn chắc ăn hơn hỏi trưởng phòng hành chính.

Có lần Phong Lê tất bật chạy ra, hỏi bà Thiêm bà Thiêm, thằng Nguyên chạy đâu? Bà nói nó họp ban hiện đại, Phong Lê nói chết, quên quên, lại tất bật chạy vào. Ông này làm gì cũng tất bật, chắc ngủ với vợ cũng cà rập cà tàng.

Có lần thằng Nguyên ngồi uống nước với mình, bà nói mày không vào họp à. Thằng Nguyên nói họp gì bà, bà nói họp chi bộ, cái thằng này họp chi bộ toàn quên. Thằng Nguyên tót vào liền.

Dạo này anh Thưởng (Phan Trọng Thưởng) còn tuyển mấy em tre trẻ, chứ ngày xưa rặt nạ dòng, chán ốm. Hoa hậu viện sử, kì nữ viện văn/ Có chết nhăn răng cũng đừng cưa cẩm. Mặc kệ, mình cũng cố soi, kiếm em giải sầu, nói bà bà cô kia thế nào, bà lườm nói có rồi đó. Mình hiểu không phải có chồng mà có bồ rồi. Mình lại hỏi bà bà cô kia duyệt được không, bà lại lườm, nói đừng, chồng nó ghen lắm.

Bà kể nó đi chơi hội Nim về, chồng nó bắt cởi quần ra kiểm tra xi nip xem có dính gì không. Mình quá ngạc nhiên, những chuyện như thế, cả viện không ai biết, sao bà biết được nhỉ?

Thấy mình hay nói ba lăng nhăng, bà nói anh Nập đừng nói ninh tinh, cấp trên nghe được phiền nắm. Mình nói cấp trên nào ở đây mà nghe bà, bà nói sao không, ông Phong Nê đi đái chỉ chửi bậy một câu mà thấu tận tai trên, sắp kỉ nuật rồi. Mình hỏi có can chi không bà, bà gật đầu, chép miệng nói tội Phong Nê, mới nàm có vài năm bị thay niền.

Bà nói, tôi nói rồi, đã nhà quê thì đừng đổi mới đổi méo, khổ nắm. Mình hỏi ai thay Phong Lê, bà? Bà chậc lưỡi cái, nói Hà Minh Đức chứ ai. Vài tháng sau trúng y chang, phục bà quá đi mất.

Anh Hà Minh Đức về được ít hôm, thấy mình ngồi quán, anh cũng ghé đít vào tán chuyện đôi câu. Thấy anh Đức vào ngồi, bà cứ cúi mặt rót nước, sắp đồ, không một lần ngước lên nhìn anh, thỉnh thoảng liếc trộm tí thôi chứ không ngước lên.

Mình vỗ vai anh Đức đùa, nói anh về làm viện trưởng, phải đổi cái tên viện đi; anh nói tên gì, mình nói viện Thiến văn, anh cười khờ khờ, khờ khờ. Mình lại vỗ đùi anh nói hay là đổi thành Trung tâm Sửa chữa trung đại tu các loại văn học? Anh lại cười khờ khờ, khờ khờ, nói tôi ở khoa báo trường Nhân văn, trên bắt cóc về đây chữa cháy một thời gian thôi, biết gì đâu. Bà Thiêm nguýt trộm anh cái.

Mình bóp bóp đầu gối anh Đức, nói dạo này anh có chọn sinh viên gái xinh đẹp để hướng dẫn luận văn nữa không? Anh cười khờ khờ, khờ khờ, nói tôi toàn mang tiếng thế thôi. Bà Thiêm lại nguýt trộm anh cái.

Anh Đức đi, bà Thiêm hất hàm theo nói đàn ông nùn nùn béo béo nà ham gái nắm đó. Gặp lúc anh Thưởng đi ra, mình nói anh đó cũng thấp béo đó bà, bà lườm, nói anh Nập đừng nói ninh tinh, anh Thưởng hay nắm đó.

Hễ anh Thưởng ngồi vào quán là bà Thiêm tíu tít hẳn lên, nói anh Thưởng uống gì, anh Thưởng uống trà đá nhé, anh Thưởng uống nhân trần nhé... y chang mẹ già thấy con trai ghé vào.

Mình nói bà quý anh Thưởng nhỉ, bà cười, nói anh Thưởng nàm viện trưởng, tôi cũng chẳng thu nợi hơn được đồng nào, cơ mà thấy anh em có đồng vào đồng ra tôi cũng mừng.

Bà nói anh Nập không biết chứ viện này từ xưa đến nay giống chùa Bà Đanh, anh Thưởng về cái nà anh em đến thường xuyên, ông nhỏ ông to vào ra tấp nập, mừng nắm. Mình đùa, nói chị em trong viện cũng tươi tắn hẳn lên bà nhỉ, như thài lài gặp cứt trâu. Bà lườm, nói anh Nập đừng nói ninh tinh.

Thằng Hữu Sơn ra uống nước, mình nói khi nào lên phó tổng biên tập đấy? Nó cười cái hậc, nói ông hỏi cấp trên sao lại hỏi tôi. Mình trêu nó, nói tôi đang thách cả nước có ai làm báo dở hơn tờ tạp chí Văn học, may có ông đây rồi. Nó lại cười cái hậc nói khó lắm khó lắm.

Thằng Sơn đi, bà Thiêm kéo tay mình, nói anh Nập đừng nói ninh tinh, để thằng Sơn nàm, tội, nó sắp nên phó tổng biên tập rồi. Mình hỏi thằng Điệp (Nguyễn Đăng Điệp) có lên viện phó không bà, bà nói nên nên, mình hỏi có lên viện trưởng không bà, bà nói nên nên, rồi chép miệng, nói cơ mà ai nên tôi cũng tiếc anh Thưởng.

Mình đùa, nói bà ơi viện này là viện nghiên cứu văn học chứ đâu phải nghiên cứu tiền. Bà chép miệng, nói tui không biết đâu, cơ mà từ thời ông Đặng Thai Mai đến giờ, viện này toàn nghiên cứu đúng sai, đâu có nghiên cứu hay dở. Đúng sai thì có trên no rồi, mình no chi nắm, no tiền no bạc cho anh em nà giỏi rồi.

Mình cười nói bà giỏi cực, sao không làm tiến sĩ đi, viện này chỉ có bà với thằng Nguyên là chưa tiến sĩ nữa thôi, bà cười nói anh Nập nói ninh tinh, rồi bà chép miệng, nói muốn nàm thì nàm được thôi... khó gì đâu, cơ mà bán nước chè có nợi hơn tiến sĩ.

Dạo này bà ốm yếu, vỉa hè thì bị cấm bán hàng rong nên bà nghỉ, quán nước chè dẹp luôn. Từ ngày bà nghỉ bán, viện Văn bỗng thấy rỗng hẳn đi. Mình gặp bà, đùa nói bà ơi bà nghỉ bán nước chè để làm tiến sĩ à, bà cười, nói người ta tiến nên cái sĩ, tôi tiến xuống âm phủ cho nó khỏe xác.