ầu tiên, những lá thư từ Mỹ được gửi về như thác đổ. Xa-ít viết cho Ai-xen hàng ngày, nhưng dần dần thác biến thành sông, rồi thành suối, và cuối cùng thì nguồn cũng khô cạn.

Khi Xa-ít từ Mỹ trở về, có ba người ra đón: bác sĩ Rê-phic, Ê-ron Ac-kan và ngài Tôm-xơn. (Anh muốn như vậy: anh yêu cầu mọi người không báo cho ai biết là anh đã về).

Ngay cả bác sĩ Rê-phic cũng phải ngạc nhiên về sự thay đổi của bạn anh. Không còn lại một dấu vết gì của anh chàng Xa-ít trước đây, hình như anh ta đã vĩnh viễn ở lại nước Mỹ. Rê-phic nhận thấy trước mặt anh một Xa-ít hoàn toàn khác. Xa-ít trước đây không để ý gì đến ăn mặc: chiếc áo vét lúc nào cũng lủng lẳng trên người anh như trên mắc áo, còn quần thì bao giờ cũng như sắp tụt khỏi chiếc hông gầy gò của anh. Còn bây giờ từ máy bay bước ra là một người đàn ông lịch thiệp, đôi mắt đầy sức sống của anh sáng long lanh, trên môi nở một nụ cười rạng rỡ.

Anh chàng Xa-ít này thậm chí không thèm hỏi gì về Xê-vim và Ai-xen...

Người cô Bê-rin bị ngất đi ngay sau khi gặp người cháu ở ngưỡng cửa, và bà An-giê-la phải cho bà uống nước bạc hà một hồi lâu. Trong thời gian Xa-ít vắng mặt, người cô đáng thương đã phải sống không ít ngày vất vả, vì thế vừa mới tỉnh dậy bà đã vội vàng kể lể tâm sự. Bà đã làm tất cả mọi việc như anh yêu cầu: bán bàn ghế giường tủ và trả nợ cho người chủ ngôi nhà, nhưng bà vẫn buộc lòng phải bán thêm một phần đồ trang sức quí báu của mình, để duy trì nền nếp trong biệt thự cũ kỹ của dòng họ Sa-phơ-ran.

Khi Xa-ít đã đi lên phòng sau câu chuyện với người cô, thì có tiếng chuông ngoài cửa: biết anh trở về, các nhân viên của công ty xây dựng đến đề nghị xây dựng những ngôi nhà ở hiện đại trên nền tòa biệt thự.

- Này, cháu Xa-ít, cô quên chưa kể cho cháu nghe về những người này. Cháu vừa lên, thì họ đến cho cô xem những bản thiết kế khủng khiếp của họ. Cô nói là cháu đi đường về còn mệt và sẽ tiếp họ sau.

Nhưng Xa-ít vẫn đi xuống dưới nhà và nói chuyện một hồi lâu với các nhân viên của công ty xây dựng. Khi những người khách đã ra về, người cô nói:

- Cháu ơi, cô khuyên cháu, đừng quyết định việc gì một mình cả cháu ạ? Cần phải họp tất cả mọi người chúng ta lại.

Xa-ít mỉm cười độ lượng.

- Ai là chúng ta hả cô?

- Cháu ơi, sao lại ai? Ngài ap-di-u-si-u-ki-ua này, ngài Kư-xme-ti này, nguồn gốc Di-khơ-nhi này, bà Du-bai-de này... Cháu còn nhớ là họ đã đến khi cháu định lấy vợ không?

- Đó là một bầy sâu mọt...

Người cô đưa tay che mặt, bà không muốn để người cháu nhìn thấy những giọt nước mắt của bà. Ôi, nước Mỹ, nước Mỹ! Họ đã làm gì với người cháu yêu quí của bà thế này!

- Cô ơi, cô cứ yên tâm! Những người mà cô gọi là ''chúng ta'' đều đã trở nên lẩm cẩm mất rồi... Nếu họ mà có một chút quyền hạn đối với biệt thự của chúng ta, thì họ đã dỡ thành từng phần mang đi từ lâu. Như thế này họ cũng đã sống nhờ chúng ta quá lâu rồi...

Bà Bê-rin sửng sốt. Không lẽ Xa-ít lại coi cả bà là người ăn bám? Bà, người đã thay mẹ nuôi anh...

- Cô ơi, cô còn nhớ, khi họ hiểu là trong ngôi nhà này không còn gì để sống, họ đã từ bỏ chúng ta như thế nào không. Lúc đó hình như họ bị gió cuốn đi! Họ chạy về những cái hang của họ, để lại cho chúng ta tòa biệt thự đã gần đổ nát...

Ê-ron Ac-kan cố gắng để tin Xa-ít từ Mỹ trở về được đăng trên tất cả các báo ở Xtăm-bun. Thông báo về việc anh trở về được in dưới những tiêu đề lớn. Sau khi biết tin người chồng chưa cưới đã trở về qua báo chí, Xê-vim trở nên do dự: bây giờ cô phải làm gì đây? Đến gặp anh ta, hay là chờ anh ta tự đến?

Cô ngắm nhìn các bức ảnh một hồi lâu: anh chàng Xa-ít trở về không giống một chút nào với người mà cô thường gọi là ''hắn''. Cô nhìn và bực mình suy nghĩ, cô Xê-vim Gri-phôn đã phải hy sinh biết bao nhiêu vì anh: cô không đi Ru-ma-ni, không có tình nhân mới, nếu không kể việc cô vẫn còn yêu A-khơ-met, nhưng đó chẳng qua chỉ là thói quen mà thôi. Còn Xa-ít? Anh ta thật là vong ân, bội nghĩa! Đã về rồi mà vẫn không thèm đến. Mẹ nói cũng phải... Và Xê-vim òa lên khóc vì sót xa cho số phận của mình.

Đang khóc cô bỗng nghe thấy tiếng của ai đó trong phòng khách. Trong khi đi vào phòng tắm, từ ngoài hành lang cô nhìn thấy một người trẻ tuổi lịch thiệp và hấp dẫn đang ngồi uống cà phê ở cạnh bàn. Cô chưa kịp ngâm mình vào nước nóng, thì người hầu gái đã gõ cửa phòng tắm và nói thì thào:

- Cô Xê-vim! Anh Xa-ít, người chồng chưa cưới của cô, đã đến đấy!...

Khoác áo choàng lên người, Xê-vim lao vội ra phòng khách.

- Anh Xa-ít!... cô reo lên và đu người lên cổ anh.- Có phải là anh đây không?!

Cô đặt người khách quí ngồi và ghế bành, còn cô thì ngồi xuống cạnh anh trên tấm thảm. Đặt tay lên đùi anh, cô nói:

- Ôi, em không tin vào mắt của mình nữa! anh thay đổi nhiều quá!...

Trước mặt cô là một người đàn ông tự tin và khỏe mạnh.

- Xa-ít, anh còn nhớ không.- Cô nói tiếp,- anh nói rằng, anh sẽ cưới em, khi anh chiếm được chỗ đứng vững chắc ở trong trái tim em?...

Làm sao mà anh có thể quên được điều đó? Tất nhiên là anh còn nhớ, nhưng những hồi tưởng về quá khứ bây giờ hoàn toàn không có ý nghĩa gì đối với Xa-ít cả.

Xê-vim đứng bật dậy và nhảy khắp quanh phòng. Xa-ít bình thản quan sát những động tác cuồng nhiệt của cô, anh bất giác so sánh Xê-vim với những người phụ nữ khác và thầm nghĩ rằng, tất cả họ sử sự gần giống nhau, khi họ không còn tin vào thắng lợi nữa. Xê-vim không thể ngờ được rằng, người chồng chưa cưới của cô không chỉ đã bỏ đeo kính, mà còn nhìn rất rõ, và không một tấm màn nào có thể che phủ thế giới này khỏi mắt anh được.

A-khơ-met đến, Xê-vim hôn anh ta theo thói quen, còn Xa-ít thì hiểu rằng, anh không thể ghen với cô ta được. Và tất nhiên là, anh cũng không thể lấy cô ta được...

Hai người đàn ông bắt tay nhau. A-khơ-met nhìn Xa-ít với vẻ tò mò không dấu diếm, hình như trước mặt anh là một người hoàn toàn không quen biết. Ngay cả cái bắt tay của anh ta cũng đầy sức mạnh thuyết phục và chân thành một cách thật đáng yêu. Còn anh ta ăn mặc mới sang trọng làm sao!...

- Chúng ta sẽ uống gì nhỉ?- Xê-vim hỏi.

- Nếu có thể, thì hãy cho uýt-xki,- Xa-ít trả lời với nụ cười đầy sức quyến rũ.

Xê-vim vừa mang rượu ra, vừa hát khe khẽ một bài gì đó. Sau đó, theo thói quen cô lại ngồi xuống bên cạnh.A-khơ-met, cô không hiểu rằng, lẽ ra cô không nên làm điều đó khi có mặt chú rể? Còn Xa-ít bất giác lại mỉm cười: trong ngôi nhà này không có gì thay đổi cả.

- Anh cười cái gì mãi thế?- Xê-vim hỏi.

- Không có gì đâu...

- Nào, anh hãy nói đi? anh đang nghĩ gì thế?

- Không nghĩ gì cả...

Xa-ít nhớ lại là trước kia anh cũng đã từng ngồi ở góc phòng khách này và không hiểu gì cả, khi nghe Xê-vim và A-khơ-met âu yếm nói chuyện với nhau. Còn sau đó, người vợ chưa cưới đã ném chiếc nhẫn cưới vào mặt anh chỉ bởi vì rằng anh đã không thận trọng tham gia vào câu chuyện tâm tình của họ.

Hôm nay anh đến nhà Xê-vim không phải vì nghĩa vụ hay vì anh biết điều. Không, anh đến gặp cô để nói rằng từ nay cô được tự do - đám cưới của họ là không thể có được. Đúng, không thể có được,- anh cố gắng khắc sâu ý nghĩ đó trong mình.

Người đầu tiên nhớ đến công việc tất nhiên là A-khơ-met. Anh mở đầu câu chuyện về đám cưới và hỏi thẳng là khi nào Xa-ít định tổ chức và họ sẽ sống ở đâu, vì ngôi nhà trước đây nay không còn nữa.

Xa-ít nói một cách bóng gió thay cho câu trả lời trực tiếp.

- Các bạn thử hình dung có một tai nạn máy bay xảy ra. Máy bay bị rơi và tan thành từng mảnh. Trên báo chí mọi người nêu nhiều giả thiết khác nhau, tất cả đều không đoán được nguyên nhân xảy ra tai nạn. Không ai có thể nói được chính xác, vì tất cả máy móc đều bình thường, và động cơ làm việc tốt. Vậy thì tại sao máy bay lại rơi? Ở đây chỉ còn lại có một giả thiết đúng đắn duy nhất cho câu trả lời: kim loại đã bị chết.

Hai người chăm chú lắng nghe anh, nhưng rõ ràng là không ai hiểu gì cả. Khi đó Xa-ít nói thêm một ví dụ khác:

- Một ngôi nhà, được làm theo đầy đủ các tiêu chuẩn của kỹ thuật xây dựng, bỗng nhiên bị xụp đổ. Không ai có thể hiểu được nguyên nhân: cả các kiến trúc sư, lẫn các kỹ sư, cũng như những người xây dựng. Còn ngôi nhà thì bị đổ vì một cơn động đất nhỏ đến mức không ai để ý đến...

Vẫn không ai hiểu gì cả, tuy vậy hai người cũng cảm thấy ngài ngại vì kiến thức uyên bác của Xa-ít. Thế mà trước đây mọi người dám nói rằng, hình như anh chàng cận thị gầy yếu này không biết gì hết ngoài môn số học? Thật ra thì anh ta cũng không còn cận thị, ngờ nghệch và gầy yếu nữa.

Xê-vim bắt đầu thấy lo lắng, bồn chồn. Xa-ít nhận ra điều đó vì thấy cô đã vò nhàu chiếc khăn mùi xoa ở trong tay. Anh cố gắng giải thích thêm một lần nữa:

- Đấy, hãy lấy thêm một ví dụ. Có một dòng họ lâu đời đã từ mấy trăm năm nay. Nhiều người vĩ đại đã xuất thân từ dòng họ này: các tướng lĩnh, các chính khách, các nhà bác học, nhưng dòng họ ngày càng sa sút, và đã đến lúc hoàn toàn tan rã, dòng họ đang hấp hối...

Rồi anh lại chuyện hoàn toàn trống rỗng - hai người vẫn không hiểu gì cả.

A-khơ-met không chịu nổi và bỏ đi.

Còn Xê-vim... Cánh cửa chưa kịp khép lại sau lưng A-khơ-met, cô đã dựng một vở đánh ghen với Ai-xen cho Xa-ít xem. Bằng một động tác quen thuộc, cô cầm lấy ngón tay để định ném chiếc nhẫn cưới vào mặt Xa-ít không biết lần này là lần thứ bao nhiêu rồi!, nhưng cô bỗng lặng người đi - trên ngón tay không có chiếc nhẫn cưới: trong khi người chồng chưa cưới đi sang Mỹ, cô không lần nào đeo nó cả.

- Thôi, đừng cố gắng vô ích!- Xa-ít nói và đứng dậy khỏi ghế.- Chúc cô ở lại hạnh phúc!