halôpiút đọc trang tên sách và trầm tư vuốt râu. Rồi cụ lật trang và đọc vào chính văn, cụ không rời ra cho đến khi đọc trang cuối cuốn sách mỏng.

Thỉnh thoảng cụ thốt ra một tiếng ầm ừ tán thưởng và bộ râu cụ gật gù. Khi cụ đọc xong, Ăngtoan vẫn đứng yên lặng bên cụ, lên tiếng hỏi:

- Thưa giáo sư, ngài nghĩ như thế nào về vấn đề này?

- Tôi vô cùng mong muốn có đủ can đảm để làm một việc như thế này!

- Giáo sư đồng ý phải không ạ?

- Tất cả mọi người đều phải đồng ý. Chứng minh của anh rất rõ ràng, luận lý và biện giải của anh hoàn toàn vững chắc, đến mức không thể rút ra một kết luận nào khác kết luận của anhh. Không còn nghi ngờ gì nữa, anh đã phát hiện ra chân lý về tuần hoàn phổi.

Ăngtoan lắc đầu:

- Tôi chỉ nhắc lại việc làm của anh tôi và hỗ trợ nó bằng một xác định dựa trên cơ sở vật chất. Phát hiện này của Misen.

Phalôpiút trầm ngâm gật đầu:

- Tôi có biết anh Misaen của anh. Anh ta giống như anh, say mê, gắn bó với chân lý về vấn đề này thì anh không hề nhân nhượng gì cả.

- Làm thế nào có thể khác như thế được ạ?

- Có thể không thể khác đối với các anh và những người như các anh. Nhưng nếu anh của anh đã giới hạn các suy nghĩ của anh ấy ở lĩnh vực cơ thể và y học thì phát minh này được công bố nhiều năm trước đây rồi. Nguy hiểm chính ở chỗ này đây, anh ạ. Ta có thể từ chối, không chịu vi phạm tí gì trong lĩnh vực khoa học, vì rằng rõ ràng là phát minh khoa học chỉ là sự phát hiện ra các quy luật của tự nhiên. Nhưng đừng có xa rời con đường này. Đừng mắc phải sai lầm như anh của anh đã mắc, đừng đưa ánh sáng và lý luận vào những vấn đề mà chúng ta không được coi như có hiểu biết.

- Thí dụ như về một học thuyết thần học?

- Phải. Tôi sẽ vô cùng buồn rầu nếu thấy anh vấp phải thứ chướng ngại vật đã làm mất Misen.

- Tôi không hề có gì bất hoà với Nhà thờ. – Ăngtoan quả quyết.

- Điều tôi bận tâm là tìm hiểu xem Nhà thờ sẽ có bất hoà với anh hay không.

- Bởi vì tôi đã tìm thấy sự thực trong văn bản của một người tà giáo phải không ạ?

- Phải.

- Vậy thì họ sẽ sai lầm. Đúng là họ sai lầm., – Ăngtoan phản đối. – Bởi vì đó là sự thực… Sự thực là sự thực...

- Tôi biết như thế, – Phalôpiút thừa nhận. – Một nhà bác học có thể thừa nhận những sai sót của mình khi họ mắc phải lầm lẫn và tìm tòi, nghiên cứu theo hướng khác. Thần học không biết đến sự linh hoạt ấy. Ở khắp mọi nơi trừ Vơnidơ đã có những người bị tử hình vì họ không phạm một tội gì khác việc sử dụng bộ óc mà Chúa đã ban cho họ.

- Giáo sư có cho rằng vị trí của tôi ở đây, ở trường đại học, sẽ bị động chạm đến không?

Phalôpiút xoa cằm:

- Không còn nghi ngờ gì nữa, những ý đồ đánh bật anh sẽ thể hiện. Nhưng anh có thể ở sự ủng hộ của tôi, những ý đồ kia có thể sẽ không đạt mục đích.

Cụ đưa tay cho người đồng nghiệp trẻ của mình:

- Mọi sự đều do ý Chúa. Tạm biệt!

Khi Ăngtoan rời trường đại học, cúi đầu xuống do thói quen khi đi qua khung cửa thấp, anh trông thấy một thầy dòng giúp việc tu viện đang đợi anh gần lối vào.

- Chào thầy Ăngtôniô, – thầy dòng ấy nói. – Đức Cha Phêlíp Xăngtốt mời thầy đến gặp người trước khi đi Vơnidơ.

Ăngtoan ngạc nhiên hỏi:

- Tại sao Đức Cha biết tôi về thành phố này?

Người đem tin nhún vai tỏ thái độ không biết:

- Tôi không biết. Tôi chỉ được cử đến gặp thầy để chuyển lời.

- Được thôi, một giờ nữa tôi sẽ đến chỗ Đức Cha.

Nói cho cùng thì tốt hơn là gặp Xăngtốt không trì hoãn để rồi không còn phải nghĩ đến việc ấy nữa.

Đường anh đi lại đến đúng chỗ cầu qua sông Bakigơliôn, chỗ mà cách đây không lâu, giáo sư Phalôpiút và Ăngtoan đã cùng đi qua.

Anh dừng lại một lát như anh đã từng làm như thế khi trước để ngắm nhìn dòng nước sẫm nhơ bẩn đang ngoằn nghèo chảy giữa hai bờ cỏ xanh. Vẫn nguồn nước nhỏ mà cụ Phalôpiút đã nói đến khi trước đang cố đưa vào làn nước nhờn vùng bán nguyệt nước trong suốt và nó bị hớp lấy ngay tức khắc không để lại một dấu vết.

Sự phát hiện của anh, Ăngtoan tự nhủ, sẽ như một nguồn nước mãnh liệt bật ra từ chiều sâu của lương tâm con người. Tuy nhiên, nó có khả năng vượt qua được hay không những dòng chảy đen tối của âm mưu, của dốt nát, của rồ dại và ngu ngốc?

Một đám mây đi qua mặt trời, ngay khi những tia nắng ấm áp bị bức màn ấy che khuất, không khí hình như giá lạnh hẳn đi. Ăngtoan cố ghìm để khỏi rùng mình. Không phải chỉ do lạnh: phải chăng đây là sự tiên báo nào đó, là sự linh cảm nặng nề cái gì đang chờ đợi anh trong tương lai gần đây, là nỗi lo sợ mơ hồ về một sự thù địch?

Rồi mặt trời lại xuất hiện, lại sưởi ấm cả tinh thần và thân thể anh, Ăngtoan tiến bước về phía tu viện.