ió từ khu đồng quang bóng lúa vượt qua đê, đổ xuống lòng sông. Bụi cuộn xoáy trên mặt đê. Đội trưởng Ngoạn chạy ra khỏi điếm canh, gọi to:

- Trọng! Cậu đi đâu thế?

Không thấy Trọng quay lại, đội trưởng đuổi theo. Lúc sau ông kéo được tay Trọng:

- Làm gì mà nóng nảy thế. Đi đâu bây giờ?

- Tôi đi tìm mấy anh lái máy phụt vữa.

- Tớ cho họ về nghỉ phép rồi. Có một cậu cùng quê với tớ. Này, kể tỉ mỉ chuyện đã xẩy ra cho tớ nghe đi.

Đội trưởng nhìn anh kỹ sư, thở phào. “ Hừ, thế là hắn đã về được đến đây rồi”. Hôm qua Hưng gọi điện xuống cứ đay đi đay lại: “ Có thấy kỹ sư Trọng ở dưới ấy thì trao trả về trên này nhé!” Quái! Làm như tù binh xổng không bằng! Đời rắc rối một, mấy anh trí thức rắc rối mười. Nhưng mà, không có các hắn, mọi việc không xong đâu!

- Nay, tớ trao trả cậu cho cơ quan đấy. Hé! Bắt được tù binh, tha hồ lĩnh thưởng. Há há...

Nghe tiếng cười tinh nghịch, khoẻ khoắn của đội trưởng, tự dưng Trọng thấy ấm áp yên lòng hẳn đi.

- Tuỳ anh thôi! Nhưng mà... anh bắt thế nào được tôi. Tôi có chân chứ.

- Há! Đấy, cậu cứ nói như thế nghe có vẻ yêu đời không. Đừng có đeo bộ mặt lì xì như khổ nhục kế nữa. Kể chuyện đi!

Hai người đi trên đê.

Rét đậm. Lớp cỏ lợp sườn đê đã phai sắc xanh, loang từng vùng trắng bạc, rầu rầu. Nơi đất mới đắp, lăn tăn vết nứt chân chim. Con sông chỉ còn là một dòng chảy gầy guộc, lạnh lẽo. Bãi Soi cạn, le the cái mũi cát nhọn trắng phếch. Và cây gạo còn sót lại duy nhất trên bãi chĩa những cành ngang khô khẳng trên nền trời hỗn độn mây chì.

Kể lại toàn bộ câu chuyện cho đội trưởng nghe, Trọng có cảm giác vừa vượt qua một mùa hè chói chang đến thẳng cái mùa đông tê lạnh và dễ chịu ở đây. Anh đã chủ động tìm một lối đi cho mình để đến với tương lai.

- Đứng vào đây, Trọng, rét chết cha.

Đội trưởng kéo tay anh kỹ sư, đẩn anh vào cửa một cái lán kho lổng chổng xe cải tiến, ấn một cái càng xe, ngồi xuống:

- Hút thuốc cho ấm, Trọng.

- Sao anh lại cười?

- Thấy cậu cầm thuốc lá là biết cậu đang bối rối.

- Dạo này tôi hút liên tục.

- Tập làm đếch gì- Đội trưởng phì khói- Cũng chẳng có gì là đáng buồn cả.

- Tôi không buồn.

- Này, thế ông xin lỗi cậu Hưng thật à?

- Vâng.

- Rồi không được hắn chấp nhận, ông nổi cơn bực, ông bỏ đi!

Đội trưởng bật tiếng cười ha ha sảng khoái dường như là không đúng lúc, rồi đột nhiên bặt tiếng, quay lại, nhìn trừng trừng vào mặt Trọng:

- Ông dở lắm, ông Trọng ạ. Ông yêu đất nước này, nhưng ông không sống với nó.

Trọng lúng túng:

- Tôi được đào tạo từ nhà trường...

- Nhưng, ông là đứa con chưa hoàn toàn của bà mẹ. Ông làm công tác đê điều, ông thừa biết rằng để bảo về đê, người ta phải sử dụng toàn bộ lực lượng của xã hội. Xã hội, nó có lực lượng của nó, nó có nguyên tắc của nó, có tổ chức của nó. Dẫu còn có nhiều trục trặc, nhưng không có những cái đó, không đảm bảo xã hội tiến lên được. Ông thì ông phớt lờ những cái đó. Ông dựa vào lương tâm ông. Gì nữa? Trong sáng. Thanh cao. Cao thượng. Tốt, nhưng chỉ thế thôi thì... xin lỗi ông... cũ rồi! Phải dùng tổ chức, nguyên tắc. Ông có thấy cô Thuận không? Một người con gái mà sao mạnh mẽ vậy? Tôi không nói lúc nào cái tốt, cái đúng cũng giành thắng lợi hoàn toàn. Nhưng, dẫu lão Long thủ cống có tót được lên huyện thì cuối cùng lão ấy cũng vỡ mặt. Ông là trí thức, ông giỏi lý luận. Nhưng, ông không biết sống trong xã hội mới. Tôi như ông, tôi hành động khác. Còn ông, chắc chắn là bị kỷ luật rồi. Và ông không cựa vào đâu được đâu.

Đứng dậy, mắt Trọng đờ ra trong giây lát như thất thần, rồi rọi thẳng vào gương mặt đội trưởng với một vẻ kinh ngạc không che giấu. Chưa bao giờ Trọng được hưởng sự phê phán thẳng thắng mà giản dị như thế! Nhưng chẳng lẽ chân lý lại được vạch ra rạch ròi, sâu sắc và dường như là quá đơn sơ như vậy? Nhận thức của anh bừng một ánh chớp. Hơi thở nghẹn ắng, anh rũ người xuống và thấy trong mình hình như đang bắt đầu một cuộc đổ vỡ không sao tránh thoát được.

Hình như biết Trọng đang xao động sau lời nói của mình, đội trưởng đứng dậy và giọng ông trầm xuống, gần như là bâng quơ: