úi Tản Viên ở phía tây kinh thành Thăng Long nước Nam Việt. Núi

cao một vạn hai nghìn ba trăm trượng, chu vi chín vạn tám nghìn sáu trăm

vạn (?) Ba núi đứng xếp hàng, đỉnh tròn như cái tán cho nên có tên ấy.

Theo sách Ai giao châu tự của Đường Tăng thì Đại Vương núi này là Sơn

Tinh họ Nguyễn, vô cùng linh ứng. Khi hạn hán, lúc lụt lội cầu đảo để phòng

tai trừ hoạn lập tức có ứng nghiệm. Kẻ thờ cúng hết lòng thành kính.

Thường thường, vào những ngày quang đãng như có bóng cờ xí thấp

thoáng trong hang núi. Dân trong vùng nói rằng đó là Sơn thần hiển hiện.

Khi Cao Biền nhà Đường ở An Nam muốn yểm những nơi linh tích bèn mổ

bụng con gái chưa chồng mười bảy tuổi, vứt ruột đi, nhồi cỏ bấc vào bụng,

mặc áo quần vào rồi đặt ngồi trên ngai tế bằng trâu bò, hễ thấy cử động thì

vung kiếm mà chém đầu. Phàm muốn đánh lừa các thần đều dùng thuật

đó. Biền đem thuật đó để tiến đại vương núi Tản Viên, thấy Vương cưỡi

ngựa trắng ở trên mây nhổ nước bọt vào mà bỏ đi. Biền than rằng: "Linh

khí ở phương Nam không thể lường được.

Cái vượng khí đời nào hết được!" Sự linh ứng đã hiển hiện ra như vậy

đó. Xưa kia đại vương trông thấy phong cảnh núi Tản Viên đẹp đẽ bèn

làm một con đường từ bến Bạch Phiên đi lên phía nam núi Tản Viên, qua

động An Vệ, tới các ngọn nguồn lạch suối đều dựng điện để nghỉ ngơi.

Rồi lại đi qua ria núi đến chỏm núi có mây che thì định cư ở đó. Đôi lúc

rong chơi trên sông Tiểu Hoàng Giang xem đánh cá, phàm đi qua các làng

xóm đều dựng điện để nghỉ ngơi. Về sau, nhân dân theo dấu vết các điện

đó mà lập đền miếu để thờ cúng. Lại theo truyện cũ ở sách Giao Châu ký

của Lỗ Công, tương truyền rằng Đại Vương sơn tinh họ Nguyễn, cùng vui

ở với loài thủy tộc ở đất Gia Ninh, huyện Phong Châu. Thời vua Chu Noãn

Vương, vua Hùng Vương thứ 18 đến ở đất Việt Trì, Châu Phong, lấy quốc

hiệu là Văn Lang. Vua có người con gái tên là Mỵ Nương (cháu gái 27 đời

của Thần Nông) có sắc đẹp; Thục Vương Phán cầu hôn, nhà vua không

bằng lòng, muốn chọn rể hiền. Mấy hôm sau, bỗng thấy hai người, một

người xưng là Sơn Tinh, một người xưng là Thủy Tinh đến để cầu hôn.

Hùng Vương truyền tỉ thí pháp thuật. Sơn Tinh chỉ núi, núi lở, ra vào trong

đá không có gì trở ngại. Thủy Tinh lấy nước phun lên không biến thành mâymưa. Vua nói: "Hai vị đều có phép thần thông, nhưng ta chỉ có một con

gái, vậy ai mang sính lễ tới trước, ta khắc gả cho". Sáng hôm sau, Sơn

Tinh mang ngọc quý, vàng bạc sơn cầm, dã thú... các lễ vật đến tiến, vua y

cho. Thủy Tinh đến sau, không thấy Mỵ Nương, cả giận đem loài thủy tộc

định đánh để cướp lại. Vương lấy lưới sắt ngăn ngang sông huyện Từ

Liêm. Thủy Tinh bèn mở một dải sông Tiểu Hoàng Giang từ Lý Nhân ra

Hát Giang, vào sông Đà Giang để đánh ập sau lưng núi Tản Viên. Lại mở

ngách sông Tiểu Tích Giang hướng về trước núi Tản Viên, đi qua Cam

Giá, Xa Lâu, Cổ Hào, Ma Sá ở khoảng ven sông đánh sụt thành cái vũng

lớn để mở lối đi cho quân thủy tộc. Thường làm mưa gió mịt mù, dâng

nước lên đánh Vương. Dân ở chân núi thấy thế bèn cắm một hàng rào

thưa để đón đỡ, đánh trống gõ cối, hò reo để cứu viện. Thấy rơm rác trôi

bên ngoài hàng rào bèn bắn, thủy tộc chết biến thành thây ba ba thuồng

luồng trôi tắc cả khu sông. Hàng năm vào khoảng tháng bảy tháng tám vẫn

thường như vậy. Dân vùng chân núi hay bị gió to nước lớn, lúa má thiệt hại

cả. Người đời tương truyền rằng đó là Sơn Tinh và Thủy Tinh tranh nhau

lấy Mỵ Nương. Đại Vương được bí quyết trường sinh của thần tiên nên rất

hiển linh, đó là vị đệ nhất phúc thần của nước Đại Việt vậy.