ái tóc đã được uốn xong, cô hầu đã đi khỏi, Emma ngồi suy nghĩ trong khổ sở. Đúng là một chuyện khốn khổ! Mọi thứ cô mong mỏi đã tan tành! Mọi chuyện ngoài mong muốn đã xảy ra! Quả là đau thương cho Harriet! - điều tệ hại nhất. Mỗi thứ đều khiến cho cô đau xót và sỉ nhục theo cách này hay cách khác, nhưng so với bất hạnh của Harriet thì vẫn còn nhẹ. Thà cô chịu bị nhầm lẫn thêm, bị sai sót thêm, bị hổ thẹn thêm vì phán đoán sai, nếu chỉ có mình cô hứng chịu hậu quả.

Cô nghĩ thầm "Nếu mình đừng khích lệ Harriet mến thích anh chàng, mình có thể gánh chịu bất kỳ chuyện gì. Anh ta hẳn có thể suy đoán thêm về mình, nhưng Harriet tội nghiệp!"

Cô đã ngộ nhận quá mức! Anh đã nói chưa từng nghiêm túc nghĩ đến Harriet - chưa bao giờ! Cô cố hồi tưởng mọi sự kiện nhưng càng thêm hoang mang. Cô đã nắm bắt lấy ý tưởng, cô đã phỏng đoán, và làm cho mọi chuyện uốn theo chiều hướng này. Tuy nhiên, những cử chỉ của anh hẳn là dao động, mơ hồ, nếu không cô đâu đến nỗi lầm lạc như thế.

Bức họa! Anh đã tỏ ra thật sốt sắng về vụ bức họa! Còn bài thơ đố ghép chữ! Và còn hàng trăm tình huống khác, xem dường như tất cả đều hướng về Harriet. Chắc hẳn rồi, bài thơ ghép chữ - với "tài trí" nhưng lại có "mắt huyền mơ" - thật ra không ứng vào ai trong hai cô, đấy chỉ là lời lẽ phát biểu lung tung mà thiếu giá trị văn học hoặc sự thật. Ai có thể nhận ra ý tình trong ngôn từ vô nghĩa và ngốc nghếch này?

Đúng là về sau này, cô thường nghĩ những cử chỉ của anh đối với cô là nịnh đầm đến mức không cần thiết, nhưng cô cho rằng tính anh là thế, đấy chỉ là do sai lạc về phán xét, về kiến thức, về trình độ thưởng ngoạn. Đấy là một trong số những bằng chứng cho thấy rằng không phải lúc nào anh cũng giao du với người tốt, rằng dù cho mọi cách ăn nói dịu dàng anh vẫn thiếu phong nhã. Tuy nhiên, cho đến tận ngày hôm nay, không lúc nào cô nghĩ anh có ý gì khác ngoại trừ lòng kính trọng cô như là bạn của Harriet.

Cô mang ơn anh John Knightley khi anh nói về ý nghĩ đầu tiên của cô trong vụ việc, về dấu hiệu đầu tiên cho thấy khả năng sự việc xảy ra. Quả là hai anh em có nhận thức sâu sắc. Cô nhớ lại rằng anh Knightley có lần đã nói cho cô nghe về anh Elton, đã cảnh báo với cô, về ý kiến anh cho rằng anh Elton sẽ không bao giờ kết hôn một cách khinh suất. Cô ngượng ngùng mà nghĩ đầu óc hiểu biết của anh Knightley quả thật đúng đắn hơn là cô tự phỏng đoán. Thật là xấu hổ hết mức, nhưng theo nhiều khía cạnh anh Elton cho thấy điều ngược lại với những gì cô tin nơi anh, trong khi vì quá kiêu hãnh, cao ngạo tự phụ cô cả tin những gì anh khoác lác mà không mang đến tâm tư của người khác.

Ngược lại với nhiều tình huống tương tự, việc anh Elton tỏ tình với cô chẳng đạt được mục đích mà còn hạ thấp anh dưới mắt cô. Cô không nghĩ gì đến tình cảm của anh và cảm thấy bị sỉ nhục vì kỳ vọng của anh. Anh muốn kết hôn nơi gia đình có vị thế và đã kiêu ngạo mà hướng tầm mắt lên cô, giả vờ do lòng yêu thương nên cô hoàn toàn thoải mái vì anh không bị thất vọng để cần phải được thương xót. Cô không có cảm tình chút nào với ngôn từ hoặc cử chỉ của anh. Anh có đầy khao khát và lời lẽ hay ho, nhưng cô khó rút ra diễn cảm nào càng không nhận ra được tình yêu đích thực. Cô không cần phải bận tâm thương hại anh. Anh chỉ muốn tự tô vẽ cho mình. Nếu anh không thể chiếm được cô Woodhouse tại Hartfield - người thừa kế khoản gia tài ba mươi nghìn bảng - thì chẳng bao lâu anh sẽ thử thời vận với một cô nào đấy có hai mươi nghìn hoặc mười nghìn bảng.

Nhưng điều kỳ khôi là anh lại nói đến sự khích lệ xem như cô đã hiểu ý anh, chấp nhận sự săn đón của anh, nói tóm lại, có nghĩa là sẽ cưới anh! Còn cho rằng cô ngang bằng với anh về gia thế hoặc tư tưởng! Còn khinh rẻ bạn cô, hiểu rõ về những nấc thang xã hội phía dưới anh, mù quáng với những gì vượt lên trên, để rồi đường đột mà tỏ tình với cô! Đây là điều khiêu khích nhất.

Có lẽ là quá đáng khi mong anh tự cảm thấy thua kém về tài năng và trí tuệ. Anh không thể nhận ra chính vì trình độ thua kém ấy, nhưng lẽ ra anh phải biết rằng về gia sản và vị thế cô vượt trội anh rất nhiều. Anh phải biết rằng nhiều thế hệ của gia tộc Woodhouse đã sống ở Hartfield, họ thuộc về một dòng họ cổ xưa, trong khi gia tộc Elton chả là cái gì cả. Bất động sản ở Hartfield là không đáng kể vì chỉ có một khoảnh trong nông trang của tu viện Donwell mà phần còn lại thuộc về Highbury, nhưng họ có nguồn tài sản khác không thua kém gì Tu viện Donwell bao nhiêu. Đã từ lâu gia tộc Woodhouse được trọng vọng trong vùng mà anh Elton chỉ mới đến hai năm trước để cố vươn lên, không nhờ mối quan hệ với ai mà chỉ qua thương mại, không có gì tự làm mình nổi bật ngoại trừ hoàn cảnh và tư cách lịch sự. Thế mà anh lại tưởng tượng ra cô yêu anh, tin cậy anh. Sau thời gian tức giận vì thấy đầu óc kiêu ngạo của anh không phù hợp với tư cách hiền dịu, Emma phải trung thực nhìn nhận rằng chính thái độ dễ tính và sốt sắng của cô, đầy vẻ lịch sự và mối quan tâm, đã khiến một người có nhận thức tầm thường như anh Elton ngỡ mình được yêu quý. Nếu ngay cả cô đã diễn dịch sai tư tưởng của anh thì cô không nên ngạc nhiên khi anh mù quáng mà ngộ nhận cô.

Chính cô là người đầu tiên phạm sai lầm, nên cô phải chịu điều tệ hại nhất. Nhận lấy vai trò chủ động để cáp duyên bất kỳ hai người nào là việc điên rồ, sai trái. Đấy là hành động phiêu lưu quá xa, giả dụ quá nhiều, xem nhẹ những gì đáng lẽ là nghiêm túc, cứ cho là mọi chuyện đều đơn giản. Cô cảm thấy khá quan ngại và xấu hổ, và nhất quyết không làm chuyện như thế nữa.

Cô nghĩ thầm "Trong chuyện này, mình đã dẫn dụ Harriet tội nghiệp quan tâm đến anh chàng. Nếu không do mình thì cô bé hẳn không bao giờ nghĩ đến anh ta, và chắc chắn không bao giờ mơ tưởng nếu mình không cả quyết anh ta để ý đến cô, vì cô là người giản đơn và khiêm tốn giống như có lúc mình nghĩ về anh ta. Ôi! Thế mà mình lại tự mãn vì đã thuyết phục cô đừng chấp nhận lấy anh chàng trai trẻ Martin. Mình đã đúng ở chỗ này, nhưng đáng lẽ mình nên dừng lại mà để cho sự việc tiếp theo có thời gian và cơ hội. Mình đã giới thiệu cô bé với những người tốt và cho cô cơ hội, đáng lẽ không nên làm hơn thế nữa. Nhưng bây giờ, cô bé tội nghiệp phải chịu xáo trộn tinh thần một thời gian. Mình không phải thật sự là bạn của cô. Nếu cô không cảm thấy thất vọng nhiều thì mình không rõ còn có ai xứng đáng cho cô, - Wiliam Coxe - Ôi, không, mình không chịu được William Coxe - một luật sư trẻ xấc xược.

Cô đỏ mặt và cười to vì ý nghĩ của mình, trở nên nghiêm túc hơn, chín chắn hơn để nghĩ về những gì đã xảy ra, có thể xảy ra và đáng lẽ phải xảy ra. Chỉ nghĩ đến việc phải giải thích cho Harriet, rồi Harriet chịu khổ sở, những gặp gỡ ngượng nghịu trong tương lai, những khó khăn trong việc tiếp tục và chấm dứt mối quan hệ, trong việc nguôi ngoai, che giấu nỗi bất mãn, tránh khoe mẽ - tất cả đều đủ để lấp đầy tâm trí của cô mãi. Cô đi ngủ mà đầu óc chỉ nghĩ đến những việc làm ngớ ngẩn của mình.

Đối với một thiếu nữ trẻ và vui tươi như Emma, dù đã trải qua một đêm khắc khoải, đến sáng cô vẫn có thể lấy lại tinh thần. Nỗi dằn vặt chưa đủ sâu đậm để khiến cho cô chong mắt suốt đêm, thế nên khi trời sáng nỗi đau của cô đã dịu bớt và niềm hy vọng lại le lói.

Khi Emma thức dậy, cô cảm thấy thoải mái hơn là lúc đi ngủ. Cô chuẩn bị tinh thần tốt hơn để thấy điều tệ hại nhẹ bớt và mong thoát ra khỏi hoàn cảnh này.

Cô được an ủi rằng anh Elton không thật sự yêu cô, anh cũng không dễ mến khiến cho cô bị sốc khi làm anh thất vọng, rằng Harriet có bản chất giản đơn và khiêm tốn nên nỗi đau sẽ không sâu sắc và lâu dài, và rằng không ai khác ngoài ba người trong cuộc biết được chuyện gì đã xảy ra, đặc biệt là đối với ông bố vốn đã có lúc bất an về việc này.

Cô thấy vui với những ý nghĩ này, lớp tuyết phủ trên mặt đất làm cho cô vui thêm vì sẽ giúp ba người cách xa nhau.

Thời tiết là thuận lợi cho cô dù hôm nay là ngày Giáng sinh, cô không thể đi nhà thờ. Ông Woodhouse hẳn đã lo lắng nếu cô đi, thế là cô không phải khơi gợi hoặc đón nhận những ý nghĩ khó chịu và không thoả đáng. Mặt đất phủ tuyết, bầu không khí luôn thay đổi giữa hai mức đông giá và tan chảy. Mỗi buổi sáng đều có mưa và tuyết, mỗi buổi tối đều có sương giá, thế là trong nhiều ngày cô hài lòng tự giam mình trong nhà. Không thể liên lạc với Harriet ngoại trừ qua thư từ, không đi nhà thờ vào Chủ Nhật, không cần tìm lý do cho sự vắng mặt của anh Elton.

Chính thời tiết đã giam hãm mọi người trong nhà. Dù cô mong và tin rằng anh đang vui thú bên cạnh bạn bè, quả là dễ chịu mà thấy ông bố rất hài lòng được ở một mình trong nhà ông, và nghe ông nói với anh Knightley vốn không màng gì đến thời tiết mà đến thăm:

- À, cháu Knightley, tại sao cháu không ở nhà như anh Elton tội nghiệp?

Những ngày giam mình trong nhà đáng lẽ phải là thoải mái nếu không vì nỗi khắc khoải riêng tư của cô, và đặc biệt thích hợp cho anh rể của cô. Tính khí của anh có tầm ảnh hưởng đến người chung quanh, nên khi anh vui thì ai cũng vui. Hơn nữa, thái độ khó chịu của anh ở Randalls đã hoàn toàn tan biến, và anh trở lại dễ mến trong những ngày còn lại ở Hartfield. Anh luôn tỏ ra vui vẻ, chiều lòng, ăn nói hòa nhã với mọi người.

Nhưng mặc cho hy vọng tươi vui và sự thoải mái khi chưa phải làm gì, đầu óc Emma vẫn khắc khoải khi nghĩ đến lúc cô phải giải thích với Harriet.