ột việc khiến ông tham Buddenbrook vô cùng đau khổ là ông nội chưa kịp nhìn đứa cháu trai của mình bước chân vào nghề buôn. Đó là chuyện xảy ra vào trước sau ngày lễ Phục sinh năm nay.

Thomas thôi học đúng năm anh mười sáu tuổi. Hai năm nay, anh trở nên rắn rỏi lắm, và đã làm lễ chịu phép thêm sức. Lúc làm lễ, mục sư Kölling dùng những lời lẽ nghe đến chối tai khuyên anh “đừng rượu chè be bét”. Từ đó về sau, anh bắt đầu mặc quần áo người lớn, trông anh càng thêm già dặn, trên cổ anh đeo sợi dây chuyền vàng ông nội cho. Dây chuyền có đeo hai cái lập lắc bằng vàng khắc dấu hiệu của dòng họ: một cây liễu trĩu lá đứng cô đơn cạnh một cái hồ ở một chỗ đất gồ ghề. Còn chiếc nhẫn mặt vuông bằng ngọc thạch cổ kính (có thể là vị tổ giàu có, làm nghề thợ may ở Rostock trước kia đã từng đeo) và bộ Kinh thánh dày cộp, thì ông tham thừa kế.

Khác với Christian ngày càng giống bố, Thomas ngày càng giống ông nội; nhất là cái cằm tròn tròn, bành ra, và cái mũi dọc dừa rất đẹp lại càng giống. Đầu rẽ giữa, chải ngược hai mái ra phía sau, tóc mai thưa thớt để lộ những đường gân xanh ở dưới. Tóc vàng sẫm, lông mi, lông mày dài lại rất nhạt. Nhân tiện nói qua, anh thường thích dựng ngược lông mày lên để tỏ thái độ của mình. Mọi cử chỉ, lời ăn tiếng nói, nụ cười của anh đều rất thận trọng, rất đúng mức. Khi cười anh thường để lộ hàm răng không đều ra ngoài. Bây giờ anh bước vào nghề với tất cả tấm lòng nhiệt thành và nghiêm túc của mình.

Ngày đầu tiên anh bước vào nghề buôn là một ngày hết sức long trọng. Hôm ấy, ăn sáng xong, ông tham dẫn anh đến phòng làm việc của công ty, giới thiệu với ông giám đốc Marcus, ông kế toán Havermann và các nhân viên khác, kỳ thực những người ấy anh quen biết từ lâu rồi. Tiếp đó, lần đầu tiên anh ngồi vào cái ghế xoay trước bàn giấy, đóng dấu, phân chia giấy tờ ra thành từng loại và sao chép hết sức chăm chỉ, không biết mệt mỏi. Chiều đến, ông tham dẫn anh đến xem các kho hàng mang những tên riêng như “Cây bồ đề”, “Cây sồi”, “Sư tử”, “Cá voi” v.v... ở bờ sông Trave. Trước đây, Thomas đã đến đây chơi và thuộc tong tỏng như ở nhà, nhưng lần này là lần đầu tiên anh được giới thiệu với tư cách là đồng nghiệp mới của những người làm ở kho.

Anh để hết tâm trí vào nghề nghiệp, cũng bắt chước cách làm việc cặm cụi, lặng lẽ của bố. Lúc nào ông bố cũng chỉ biết mắm môi mắm lợi làm việc chứ không hề nói một lời. Trong nhật ký, ông đã ghi nhiều lời cầu nguyện, xin Thượng đế phù hộ cho ông, bởi vì ông muốn bù lại cho công ty số tiền lớn mà công ty đã chi tiêu khi ông chủ cũ chết. Việc ấy đã trở thành nhiệm vụ thiêng liêng của ông... Một đêm, khuya lắm rồi, ông tham ngồi trong phòng phong cảnh, phân tích cho bà tham biết rõ hoàn cảnh cụ thể gia đình mình hiện nay.

Mười một giờ, bọn trẻ con và chị Jungmann đã về dãy nhà cạnh hành lang đi ngủ. Vào giờ đó, ngoài những lúc có khách đến ngủ lại, gác ba thường để không. Ông tham ngồi trên ghế xô-pha bọc gấm vàng, miệng ngậm xì gà, lơ đãng xem mục kinh tế trên tờ báo địa phương. Bà tham ngồi cạnh chồng, cúi xuống thêu trên một miếng gấm. Bà khẽ mấp máy môi, lấy kim đếm từng mũi. Trên cái cọc nến để ở bàn máy khâu nhỏ bé, kê cạnh người bà, thắp sáu cây nến, còn cái cọc nến to lớn, hình cành cây thì không thắp.

Lúc bấy giờ, ông Johann Buddenbrook đã ngoài tứ tuần, mấy năm gần đây, ông có vẻ già đi rất nhiều. Đôi mắt nhỏ tròn tròn của ông hình như sâu hơn trước, trái lại cái mũi diều hâu và gò má thì càng cao hơn. Hình như ở chỗ rẽ ngôi trên mái tóc vàng nhạt, có xoa một lớp phấn trắng mỏng. Bà tham bấy giờ cũng đã gần bốn mươi, nhưng vẻ xinh đẹp, thậm chí có thể nói sắc đẹp lộng lẫy của bà thì vẫn như xưa. Nước da bà trắng mịn giống như không có sắc máu, trên mặt lốm đốm nốt tàn hương nhưng cũng chẳng ảnh hưởng gì. Mái tóc hung hung của bà uốn rất đẹp, lấp lánh dưới ánh nến. Bà đưa đôi mắt xanh biếc, trong vắt, nhìn chồng, nói:

— Anh Jean này! Có chuyện này em nói để anh nghĩ xem. Nhà ta có nên thuê thêm một người làm nữa hay không nhỉ?... Theo em thì nên thuê thêm một người nữa đấy. Mỗi lần em nghĩ đến ba mẹ em...

Ông tham bỏ tờ báo xuống đầu gối, lấy điếu xì gà trong miệng ra, nhìn vợ chằm chằm, vì bà đang bàn đến chuyện phải tiêu thêm tiền.

— Phải đấy, Bethsy ạ! - Ông bắt đầu nói, cố kéo dài giọng ra, để cho lời từ chối của ông mềm mỏng hơn - Nhưng thuê thêm một người làm nữa à? Từ ngày ông bà qua đời, không tính chị Jungmann, nhà vẫn giữ ba người đầy tớ gái đấy thôi! Anh thấy...

— Chao ôi! Tòa nhà này rộng lắm, anh Jean ạ! Có lúc thật em không biết làm thế nào cả. Em nói với con Lina: “Những căn phòng ở phía sau đã bao lâu chưa quét dọn rồi đấy, Lina nhỉ?”. Nhưng em cũng không thể sai bảo chúng nó quá nhiều. Quét dọn những căn phòng phía trước này cho gọn gàng sạch sẽ, chúng nó cũng đã mệt lắm rồi! Giá thử thuê một đứa đầy tớ trai để sai vặt, thì tiện lắm... Về nhà quê, thuê một đứa thật thà, tin cậy được, cũng dễ thôi! À, suýt nữa em quên mất. Anh Jean này, ông Louise Möllendorpf định cho thằng Anton thôi việc đấy! Em thấy nó đứng hầu bàn cũng nhanh nhẹn đáo để...

— Thực ra thì - Ông tham nói và lắc người một cái, vẻ không yên lòng - trước nay, anh chưa hề nghĩ đến chuyện ấy. Dạo này chúng ta ít khi đi dự tiệc, mà cũng ít dọn tiệc mời khách...

— Đúng như thế, nhưng nhà mình thường vẫn có khách lui tới, điều đó không trách em được, phải không anh, mặc dù anh biết là, em rất thích tiếp khách. Lại cũng có khi bạn bè buôn bán với anh ở xa đến, anh giữ lại ăn. Khách sạn chật không thuê được buồng, tất nhiên phải ngủ lại nhà ta. Rồi lúc các vị linh mục đến giảng đạo, cũng ở lại nhà ta tám chín ngày. Một tuần nữa thôi, mục sư Mathias sẽ từ Kannstatt đến. Với lại có thuê thêm một người nữa, tiền công cũng không đáng là bao nhiêu. Em thấy...

— Nhưng tích tiểu thành đại đấy, Bethsy ạ! Nhà ta phải trả tiền công cho bốn người rồi, ngoài ra công ty còn thuê một lô người nữa.

— Nhà ta không thể thuê thêm một người nữa thật ư? - Bà tham nghiêng đầu nhìn chồng, cười - Em nghĩ đến bọn đầy tớ bên nhà ba mẹ...

— Bên nhà ba mẹ à? Bethsy này, anh muốn hỏi em, liệu em có biết nhà ta hiện nay còn bao nhiêu tiền không?

— Không biết. Anh hỏi thật đấy chứ, anh Jean? Em không để ý.

— Thôi, không phải là chuyện biết hay không biết.

Ông tham nói xong, ngồi ngay ngắn trên xô-pha, bắt tréo chân, hít một hơi thuốc. Ông khẽ chau mày lại rồi kể ra một loạt những con số.

— Nói sơ qua mà nghe, trước khi cô ấy đi lấy chồng, trong tay ông có khoảng chín mươi vạn mark, tất nhiên chưa kể cổ phần trong công ty và đất đai nhà cửa. Cô ấy đi lấy chồng ở Frankfurt, ông cho tám vạn làm của hồi môn, cho bác Gotthold mười vạn lập gia đình còn lại bảy mươi hai vạn. Sau đó, mua tòa nhà này lấy tiền bán ngôi nhà nhỏ ở phố Alf bù vào, nhưng tu bổ và sắm sửa thêm, vẫn phải bỏ ra hơn mười vạn, như vậy chỉ còn lại sáu mươi hai vạn. Rồi lại cho cô ấy ở Frankfurt hai vạn rưỡi nữa, bù số tiền mua nhà, còn năm mươi chín vạn năm nghìn. Nếu như mấy năm nay nhà ta không lãi thêm hai mươi vạn để bù cho các khoản ấy, thì số tiền ông để lại cho chúng ta chỉ có thế mà thôi. Kể cả số tiền lãi ấy, vốn liếng của ta có tới bảy mươi chín vạn năm nghìn. Về sau, lại đưa cho bác Gotthold mười vạn, đưa cho cô em ở Frankfurt hai mươi sáu vạn bảy nghìn. Theo di chúc của ông, còn phải quyên một số tiền nho nhỏ vào nhà thương làm phúc và một số tiền cứu giúp các bà vợ góa của các nhân viên. Như vậy, chúng ta chỉ còn lại khoảng bốn mươi hai vạn. Có lẽ cũng phải tính cả mười vạn đồ tư trang của em vào đấy nữa. Vốn liếng của nhà ta hiện nay như vậy đấy. Tất nhiên là con số về tài sản, không cố định hoàn toàn, lúc lên lúc xuống. Nhà ta cũng chẳng lấy gì làm giàu có, Bethsy ạ. Với lại, còn một việc chúng ta không thể không tính đến, tức là công việc làm ăn buôn bán sút hơn trước, mà tiêu pha thì vẫn nhiều như trước. Cái bề thế lúc đã phô trương ra rồi thì khó lòng mà thu gọn lại được nữa... Em có hiểu những lời anh nói không?

Bà tham để tấm gấm thêu trên đầu gối, gật gật đầu, nói:

— Em hiểu, anh Jean ạ!

Mặc dù bà không hiểu cặn kẽ từng lời nhưng điều bà không thông là, tại sao những con số nêu lên to lớn như vậy mà lại không thuê nổi một người đầy tớ?

Ông tham hít một hơi xì gà, ánh lửa đầu điếu thuốc lóe sáng. Ông ngẩng đầu, nhả khói, nói tiếp:

— Có lẽ em đang nghĩ rằng, sau khi ba me bên nhà trăm tuổi, chúng ta có hy vọng được một số tiền kha khá chứ gì? Đúng, thực tình là như vậy. Nhưng... chúng ta cũng không nên hy vọng nhiều quá mà không tính toán. Anh biết anh đã mất mấy khoản tiền rất oan uổng, mà lại do chính tay anh Justus gây nên, chuyện đó không còn gì là bí mật nữa. Có thể nói anh Justus ăn ở với ai cũng rất hòa nhã, thân thiết, nhưng anh ấy không phải là người khôn ngoan trong việc làm ăn buôn bán, hơn nữa lại gặp vận đen. Theo một số tin tức, anh ấy thua lỗ mấy chuyến, lại không đủ vốn kinh doanh nên đã vay tiền nhà băng. Đã mấy lần ba đã bỏ ra khá nhiều tiền cứu giúp, để anh khỏi phải lao đao, nhưng tương lai xem chừng cũng khó tránh khỏi, riêng anh, anh chắc là không thể tránh khỏi. Em hãy bỏ qua cho anh những câu nói thực tình thì anh mới nói, Bethsy ạ! Theo anh thì nay ba thôi không buôn nữa để dưỡng lão, ba có thể sống tùy tiện, lạc quan, như thế rất thích hợp với ông cụ, nhưng anh Justus là một thương gia, anh ấy không nên bắt chước... Anh ấy là người hơi xốc nổi, em bảo có đúng không? Ba me muốn có đầy đủ các thứ trong nhà, cần gì có nấy, sống đàng hoàng, sang trọng, điều đó anh rất mừng cho ba me, nếu như hoàn cảnh kinh tế của ba me cho phép.

Bà tham cười cởi mở. Bà biết chồng không tán thành cách sống bày vẽ, phô trương bên nhà mình.

— Không nên nói nhiều về những chuyện đó nữa. - Ông tham bỏ mẩu xì gà xuống gạt tàn, nói tiếp - Còn anh, anh chỉ có mỗi một điều mong ước là được Chúa phù hộ cho anh mạnh khỏe làm việc thêm mấy năm nữa. Được sự phù hộ đầy nhân từ của Người thì ta sẽ gây dựng lại công ty cho được quy mô như trước kia... Anh mong bây giờ em hiểu rõ những chuyện đó hơn, Bethsy ạ!

— Chứ lại không ư! Em hiểu rõ lắm rồi, anh Jean ạ! - Bà tham vội trả lời. Thế là đêm nay, bà thôi không nghĩ đến chuyện thuê người làm nữa... - Khuya lắm rồi, chúng ta đi nghỉ đi anh?

Ít lâu sau, một hôm ông tham ở công ty về, mặt mày hớn hở. Cả nhà ngồi quanh bàn ăn bàn bạc với nhau, quyết định thuê Anton ở nhà Möllendorpf.