àu T.67 nhổ neo lúc nửa đêm. Nó lặng lẽ trườn trên mặt vịnh. Chẳng thủy thủ nào nghĩ rằng cần ngủ vào giờ này, dẫu đêm đã khuya. Những người chưa đến ca trực đều tụ trên boong, ngồi nhìn ra hai bên mạn. Đã đi nhiều chuyến, song phút con tàu bắt đầu thực hiện cuộc hành trình, với mọi người vẫn có một cái gì thiêng liêng. Và dường như ai cũng muốn sự thiêng liêng đó ngấm vào mình thật đậm, thật sâu.

Con tàu lầm lũi lách giữa các kẽ núi. Mặt nước đen đặc Phía dưới, một vệt sáng mờ, lấp loá ánh lân tinh. Những hòn núi neo lặng trong đêm trông nghiêm trang như các vị thần đứng canh biển.

Mặt boong sáng lờ nhờ. Thủy thủ ngồi bên nhau, yên lặng. Không ai muốn quấy phá suy nghĩ của người khác. Ông Tám Thạnh ngồi đằng mũi tàu. Ông vẫn quen ngồi vị trí đó, mặc gió biển phả vào mặt. ông vốn thích thế. Miệng rít thuốc, mắt ngóng ra xa. Hôm nay ông mặc bộ bà ba bằng vải ni lông màu cánh gián, may theo kiểu mới nhất của dân đi biển miền Nam. Loại vải này đang thịnh hành trong đó, hàng ế của các nước tư bản tuồn vào, rẻ như bèo. Bộ đồ hơi bí nhưng đi biển tiện lợi: chóng khô. Cang ngồi cạnh, cằm tì lên gối ông Tám, tư lự ngó xuống biển. Anh chàng diện áo kẻ ca rô màu thẫm, thứ áo thủy thủ nước ngoài vốn chuộng, chân bó trong chiếc quần hẹp ống màu sáng, tóc để chờm quá tai. Bộ quần áo khiến Cang trẻ ra và trông khá ngộ nghĩnh, ra dáng một tay ăn chơi có hạng.

- Cháu cứ tưởng vài ba tuần nữa mình mới đi! – Cang nói, hai tay ôm lấy bắp chân ông Tám.

- Bộ mày không muốn vô sớm?

- Là cháu nói thế. Mọi bận, nhận xong vũ khí, chờ hàng tháng sau mới lên đường.

- Phụ thuộc vào bến chớ. Bến động làm sao đi?

- Chú biết lần này ta vào đâu không? - Cang hỏi nhỏ, khuôn mặt ngước lên nhìn ông Tám.

- Tao cũng... không rành lận?

Ông Tám trả lời tỉnh queo. Từ khi con tàu nhổ neo, ông đang nghĩ tới nơi ấy, cái nơi lần này ông đưa vũ khí về: Hòn Hàng - quê ông. Vất mẩu thuốc xuống nước. Ông quàng cánh tay to thô của mình lên vai Cang, âu yếm:

- Mà nóng ruột chi... vài ba bữa tới, thằng Lê sẽ phổ biến. Mình làm thủy thủ, biểu đi đâu là đi, vô đâu cũng vậy. Nè, tao nghe thằng Linh nói rằng mày sợ ma hả, Cang?

- Đâu có chú... chỉ sơ sơ.

- Hồi bằng tuổi mày, tao đã đi lưới một mình. Một người ruột thuyền trụ giữa khơi suốt đêm. Làm chi có ma, mà có thì nó sợ mình, chớ mình đâu có ngán nó. Con gì cũng thua con người hết.

Cang ngồi im. Hai người lại ngóng ra biển. Những ngọn núi thẫm đen lùi dần về phía sau. Bầu trời đầy sao, những ngôi sao về khuya sáng mọng, lấp lánh. Giữa boong tàu, dăm ba thủy thủ ngồi trên đống lưới tựa lưng vào nhau. Lưới còn mới, chưa có mùi tanh. Bộ lưới này đã đi "đánh cá" với họ mấy chuyến. Mừng mặc áo thụng đuôi tôm thả kín mông, vẽ chim cò. áo rộng, quần chật nên trông không cân xứng nhưng đó là "mốt". Như một thói quen, đã ngồi bên Hải là thể nào Mừng cũng tựa vào anh, đêm nay cũng vậy, Mừng ngoẹo đầu xuống vai Hải, ngửa mặt nhìn sao. Hải đánh quần soóc, áo cộc tay màu ghi. Đã ba con nhưng diện vào còn thanh niên lắm! Chiếc mũ nồi úp trên đầu, trông anh giống như diễn viên hơn là một thủy thủ chuyên nghề kéo lưới. Tuy thế chiếc mũ nồi ấy cũng tạo cho anh cái vẻ ngổ ngáo cần thiết. Bộ ria không làm cho Hải già thêm mà có cảm giác như đây là một anh chàng đua đòi, học làm sang.

Con tàu sơn màu "be" nhạt và cái dạng hoàn toàn thành một con tàu cá nước ngoài. Trên boong cũng cẩu, cũng lưới và những đồ nghề đánh bắt cá khác. Lúc này nó cần ra vùng biển quốc tế trước khi trời sáng. Tất cả điều ấy đã được tính toán.

Lê đứng trong buồng lái, mắt đăm đăm nhìn vào mảng tối phía trước: chỉ một sơ suất nhô là dễ dàng đưa tàu vào đá

- Phải, năm độ?

- Năm độ phải!

Linh nhắc lại và đánh tay lái theo lệnh thuyền trưởng. Buồng lái tối bưng, chỉ có chút ánh sáng rất mỏng hất lên chiếc la bàn. Linh là chiến sĩ hàng hải cứng, nên được Lê trực tiếp phân công lái trong thời gian tàu đi trên vịnh. Anh chàng này bẻm mép, thông minh. Cánh thủy thủ vẫn nói đùa rằng thằng Linh say đứng bên tay lái như say đứng cạnh người yêu. Linh có thể đứng lái suốt đêm mà vẫn tỉnh.

Tàu ra khỏi cửa vịnh. Mặt biển sáng hơn. Núi thưa dần. Lê thấy đỡ căng thẳng, đôi mắt đã có thể nghỉ ngơi chút ít. Anh ngồi xuống ghế và châm thuốc hút. Lê không nghĩ con tàu lại đi trong đêm nay. Buổi sáng, như thường lệ anh nhận được điện của đoàn hỏi tình hình sức khỏe anh em. Cuối chiều, khi nắng vừa tắt, một chiếc ca nô từ trong bờ chạy ra, cập vào mạn, Lê chưa kịp nghĩ có việc gì đã thấy tư lệnh quân chủng nhảy lên boong. Sau ông là đoàn trưởng Tư. Kế đó là đồng chí đại úy bí thư riêng của tư lệnh. "Có chuyện rồi" Lê nghĩ nhanh. Tư lệnh bắt tay hết lượt các thủy thủ rồi ông đi xem xét khắp tàu. Vẫn dáng đi nhanh nhẹn, dứt khoát. Ông xuống hầm để hàng, dừng lại đó khá lâu, rồi vòng lên buồng lái, xuống khoang máy... Trông ông rất vui, có lẽ tất cả những gì vừa thấy khiến ông hài lòng. Ông ra boong, ngắm ngó một lúc, rồi bước lại phía ông Tám Thạnh:

- Độ này cái khớp của anh đau nhiều không, anh Tám? -

Tư lệnh vui vẻ kéo ông Tám ngồi xuống đống lưới.

- Dạ, báo cáo thủ trưởng, những hôm trở trời có nhức chút ít, nhưng tui còn mạnh. Vẫn đi biên được. Và cũng ham đi.

- Tôi có cái này biếu anh, đi biển nhấm nháp cho vui.

Tư lệnh với chiếc túi xách đồng chí bí thư vừa mang lại, lấy ra chai rượu rắn đưa tận tay ông Tám.

- Loại này nặng, chắc hợp với anh.

- Dạ, được thủ trưởng quan tâm, xin cám ơn! – Ông Tám đỡ lấy chai rượu, nét mặt xúc động.

- Máy tàu tốt chớ, anh Tám? Anh em trong cơ quan đồn rằng, anh chữa máy giỏi lắm, chỉ nghe qua tiếng nổ là biết hỏng chỗ nào, có không?

- Dạ thưa, làm máy đã nhiều năm nên cũng có chút ít kinh nghiệm. Tui ít chữ nghĩa, hồi vô rừng theo cách mạng, mới được học loa qua, nên chỉ dựa vào cái tai, cái mắt, cái tay mình. Anh em trẻ bây giờ được học kỹ, họ giỏi hơn tui nhiều.

- Chuyến này đi bến mới, khó vô đó anh Tám?

- Dạ!

- Trên Bộ tư lệnh cũng lo lắm, nhưng bọn tôi tin ở anh, tin ở anh em.

- Cũng nghe thuyền trưởng Lê phổ biến rằng Bộ tư lệnh rất quan tâm đến chuyến đi này. Anh em tui có bảo ban nhau cố gắng, xin hứa là sẽ đưa hàng vô tới nơi an toàn.

Tư lệnh quay sang Lê:

- Gọi anh em ngồi quây cả đây luôn. Chẳng phải tập hợp, báo cáo gì nữa. Tôi chỉ nói với anh em vài lời ngắn thôi.

Từ lúc thấy thủ trưởng Bộ tư lệnh xuống, thủy thủ của tàu hơi mất tự nhiên, đứng từ xa rụt rè nhìn ông. Nhiều người chỉ nghe nhắc đến ông, hôm nay mới được gặp nên ngài ngại. Nhưng thấy ông xuề xoà, vui vẻ và xởi lởi thì cái mặc cảm xa cách giữa cấp trên và cấp dưới sớm mất đi. Khi ông gọi, mọi người liền sà tới ngồi vây xung quanh.

Tư lệnh chỉ vào Hải:

- Đồng chí đi được mấy chuyến rồi?

Hải toan đứng dậy, tư lệnh ra hiệu cho anh cứ ngồi.

- Báo cáo, ba chuyến, kể cả chuyến đi trinh sát vừa rồi!

- Còn đồng chí? - Ông hỏi Cang.

Cang hơi lúng túng, mặt đỏ bừng. Anh chàng trả lời lí nhí, không được tự nhiên:

- Dạ, thưa hai chuyến ạ... cháu là lính mới.

Tư lệnh quay về phía Lê:

- Có ai đi chuyến này là lần đầu tiên?

- Báo cáo tư lệnh, không có ạ - Lê trả lời.

Vậy các đồng chí toàn là lính cựu, có kinh nghiệm cả rồi... Hôm nay tôi thay mặt Bộ tư lệnh trực tiếp xuống trao nhiệm vu cho các đồng chí, đồng thời chia tay với anh em luôn. Đáng ra cùng đi với tôi có cả chính ủy. Nhưng trước lúc ra xe, chính ủy có điện gọi đi họp trên Bộ gấp - Chính ủy gửi lời thăm tất cả các đồng chí và rất lấy làm tiếc là không được tới chia tay trước khi tàu lên đường. Dịp khác vậy... Công việc cụ thể đồng chí Lê và đồng chí Lượng sẽ phổ biến trên đường đi. Tôi chỉ nhắc một điểm: Bọn địch chẳng lạ gì công việc của các đồng chí và chúng không từ một thủ đoạn nào để ngăn chặn, nhàm làm thất bại sự chi viện của chúng ta cho chiến trường. Do vậy các đồng chí sẽ gặp không ít khó khăn, thậm chí phải hy sinh. Đương nhiên, tôi không nghĩ một ai ngồi đây lại chọn phương án ấy. Nhiệm vụ của các đồng chí nặng nề đấy, chắc mọi người đã ý thức được như vậy... Dịp này, trong đó lại đang mùa bão... Song, Bộ tư lệnh tin vào tất cả anh em có mặt ở đây. Đêm nay tàu các đồng chí sẽ xuất phát.

Tư lệnh ngừng lại. Boong tàu lắng đi một lúc. Lê biết tư lệnh không thích nói dài, không muốn nói những lời sáo rỗng động viên chung chung, hơn nữa sự có mặt của ông đã nói đủ cả.

- Xuống chia tay với anh em - Ông tiếp - tư lệnh chỉ có ít thuốc, ít trà để chúng ta cùng vui...

Đồng chí bí thư bỏ ra năm bao thuốc Thăng Long và hai gói chè. Tư lệnh bóc thuốc, chia cho mỗi người mấy điếu Không khí boong tàu vui vẻ khi có khói thuốc. Mọi người vừa phấn khởi được tư lệnh tới thăm, vừa nao nao vì biết rằng ngay hôm nay con tàu sẽ lên đường. Tư lệnh cùng hút thuốc, ông hỏi han rất nhiều chuyện. Thủy thủ trả lời đã tự nhiên hơn.

Đoàn trưởng Tư "máy" Lê ra boong, hỏi:

- Tuần tới mình sang làm việc với nhà máy đóng tàu nhắn gì Thúy không?

- Cách đây mấy hôm, tôi có viết thư về. Nếu gặp, nhờ thủ trưởng báo hộ rằng tôi vẫn khỏe.

- Có vậy thôi à? - Ông vỗ vai Lê và cười - Được, mình sẽ lựa lời nói hộ...

Giữa boong tàu, thủy thủ sán lại gần tư lệnh quân chủng. Không rõ mọi người đang nói gì, chỉ nghe tiếng tư lệnh cười rất to.

- Được nếu chuyến này thắng lợi trở về, nhất định tư lệnh sẽ xuống thăm và cùng anh em uống rượu. Uống tới say nhé. Lúc đó cho phép say.

- Trên tàu cũng có người không biết uống ạ.

- Khi vui "bất khả từ ".

Mọi người cùng cười. Câu chuyện đang sôi nổi thì đồng chí bí thư tới nói nhỏ điều gì đó với tư lệnh. Ông đứng dậy, mọi người cũng đứng dậy theo.

- Tôi bận - Ông nói - Một lần nữa chúc các đồng chí gặp nhiều điều may mắn, mang thắng lợi trở về. Bộ tư lệnh và đoàn dõi theo các đồng chí từng giờ...

Trước khi xuống ca nô, tư lệnh nắm chặt tay Lê và Lượng hồi lâu.

Chiếc ca nô đi xa rồi, mọi người vẫn đứng trên boong ngóng theo.

Công tác chuẩn bị rời bến được tiến hành khẩn trương. Lượng chạy đến các bộ phận nhắc nhở mọi người đốt hết thư từ tài liệu...

Thuyền phó Xuân kiểm tra hệ thống ngòi nổ: các khoang đã được ém sẵn bộc phá.

Hai giờ sau, chiến sĩ thông tin đưa cho Lê bức điện của trực ban tác chiến. Lê lướt nhanh hàng chữ:

"Giờ G không đổi - Liên lạc theo quy định. Mật ngữ: bảng hai - Hướng đi: phương án một".

...Con tàu đã ra khỏi vịnh. Mặt biển trải mênh mông. Bóng tối vẫn phủ kín biển nhưng tầm nhìn đã xa hơn, không lo tàu va vào đá nữa. Lê giao quyền chỉ huy cho thuyền phó Xuân rồi bước ra boong. Sao rắc đầy trời, tròng trành. Mặt biển mờ mờ, rộng hun hút, đường chân trời nhoè trong sương. Gió thổi qua boong lành lạnh. Lê ngồi xuống đống lưới, cạnh mọi người. Tiếng máy tàu trong đêm nghe đều đều, đơn điệu, có cảm giác như âm thanh ấy từ đáy biển dội lên. Chợt tiếng máy nổ to hơn: Lê biết thuyền phó Xuân đã cho tăng tốc độ. Con tàu lắc lư lầm lũi đi về hướng đông.

Bên cạnh Lê, Mừng và Hải đang rủ rỉ trò chuyện. Trước cuộc chiến đấu, hình như người ta thường có nhu cầu tâm sự, thích nói về mình và thích nghe chuyện đồng đội. Những câu chuyện quê hương, chuyện gia đình. Giọng Mừng tò mò:

- Thế cưới chị Thơm xong là anh nhập ngũ ngay à?

- Chừng nửa năm sau đó.

- Hồi mới đi, chắc nhớ lắm?

- Cứ lấy vợ rồi biết!... Đã mấy lần xuýt trốn về đấy nhé, là nói thời kỳ đầu ấy. Cậu yêu rồi hả?

- Ở nhà mẹ cũng dập dạp cho mấy đám, nhưng tôi chưa ưng. Chị Vui thì lần nào biên thư cũng khoe rằng, cùng công tác với chị có một cô hiền lắm, được cả người lẫn nết; chị bảo là chị đã nói hết về tôi với cô ta, chỉ cần có dịp qua đó một lần, hai bên giáp mặt nhau là xong. Nhưng đã có dịp nào? Mẹ thì giục riết lắm. Nghĩ cũng tội, già rồi cứ phái lọm cọm một mình. Dăm bữa nữa tháng chị Vui mới đảo qua, chị cũng bận, với nữa còn chồng, còn con, còn bố mẹ đàng anh ấy chứ.

- Bố cậu mất năm mẹ cậu bao nhiêu tuổi nhỉ? - Hải hỏi.

- Tôi cũng chẳng rõ lắm, nghe kể lại là năm đó chị Vui lên bốn, tôi chưa đầy năm. Nay chị Vui hai bảy, mẹ tôi năm mươi. Như vậy năm ấy mẹ tôi chừng hai hai, hai ba tuổi.

- Rồi cứ ở vậy nuôi con?

- Cũng có mấy đám rập rình đánh tiếng, nhưng bà không nghe. Phần vì thương tôi với chị Vui, không muốn hai đứa bơ vơ hoặc phải sống với bố dượng, phần vì, điều này thì tôi rõ lắm, mẹ không thể nào quên được bố. Đã hai bốn năm rồi mà hình ảnh ông có bao giờ nhoà trong tâm trí bà. Hồi còn ở nhà, đêm nào trước lúc ngủ, mẹ cũng kể chuyện về bố, về mối tình của hai người cho chị em tôi nghe. Bà kể suốt, không chán và trong giọng kể của bà, tôi nhận ra một cái gì nuối tiếc, một sự mất mát lớn lắm không sao bù đắp được. Bố tôi lành, ít nói nhưng cục tính; đã có lần hất cả mâm cơm ra sân, nhưng sau đó thì ân hận; cứ lầm lầm lì lì làm hết việc trong nhà như để chuộc lỗi. Vì thế mẹ tôi giận, mà thương lắm. Hai người là bạn chăn trâu từ thuở nhỏ. Bằng tuổi. Mỗi lần ra đồng, bao giờ bố cũng thủ sẵn, lúc thì củ khoai, lúc thì mẩu sắn cho mẹ. Tuổi thơ của hai người là những ngày dãi nắng trên đồng làng. Sống với bố không lâu, chưa đầy năm năm chứ mấy, nhưng mẹ tôi có cả một bề dày kỷ niệm với ông từ tuổi thơ, chắc vì thế mà bà không thể đến với ai khác nữa. Mà bố tôi chết mới vô lý chứ! Đi bè về, ngã nước, nằm xuống hai hôm rồi mất... Nhanh quá! Người ta bảo là nòi nhà tôi thường chết sớm, ông nội tôi cũng sống có trên ba mươi, nhưng tôi không tin...

- Ở hoàn cảnh cậu, đáng ra phải lấy vợ sớm - Hải cựa mình trên đống lưới, rồi duỗi thẳng hai chân để Mừng gối lên đó, anh nói nhỏ - Đề cụ vò võ một mình sao đành.

- Vâng, tôi cũng biết thế, nhưng phải có thời gian chứ? Anh tính quanh năm, suốt tháng, lênh dênh trên biển thế này làm sao lấy. Mà lấy ai? Đành chịu tội với mẹ vậy.

- Các cậu khó tính, chứ như mình đây, sau cái buổi đào mương về, Thơm hỏi "anh yêu em phải không", thế là nên vợ nên chồng, ăn nhau là ở cái đận sau này, khi đã thành vợ thành chồng; chung sống với nhau sao cho hòa thuận, thương yêu, chứ đâu chỗ cứ phải kén chọn. Có anh nhấp nhổm tới năm sáu đám, khi cưới xong, cãi lộn suốt... Đã ba mặt con, ừ thì dẫu là con gái hết, Thơm chưa một câu nặng lời với mình. Một sự nhịn là chín sự lành, các cụ đã dạy, cứ thế mà sống. Trước đó, mình đâu có nghĩ rằng sẽ lấy cô ấy. Chẳng qua do cái duyên cái số cả. Cậu cũng vậy, nếu bà chị đã tìm cho đám nào thì cứ gật đi. Chưa về được thì đánh thư về. Đang thời buổi chiến tranh, phụ nữ họ cũng phải thông cảm điều kiện của lính tráng chứ. Mạnh dạn lên, cô ấy chắc sẽ thươngcậu thôi. Nghĩ bà cụ lủi thủi sống một mình, tội lắm. Lúc thường đã một lẽ, còn lúc ốm, lúc đau nữa. Tuổi già như cây khô trước gió, chẳng biết đâu mà tính trước.

- Tôi cũng đang nghĩ như anh đấy! - Mừng xoay người, dịch sát vào Hải - Mẹ hy sinh cho mình nhiều quá rồi, chuyến này về sẽ liệu...

- Chà, hoàn cảnh cậu lại chẳng bù cho hoàn cảnh mình: Gia đình có những chín anh em, năm trai, bốn gái, ông bà già còn khỏe. Ông bố mình không giống những ông bố khác. Cưới vợ cho mình xong, ông dựng một căn nhà đầu rìa làng và xua hai vợ chồng ra đó. Không phải chỉ với mình cụ mới bắt ở riêng. Chín anh chị em nhà này đều thế. Dựng vợ gả chồng cho đứa nào xong là ông tống đi hết. Ông tuyên bố sẽ không thèm ở với một đứa nào, mà cũng không cho đứa nào ở với ông. Ông bảo rằng trên đời này chỉ vợ với chồng may ra còn có thể sống được với nhau, chứ con cái, khi đã lập gia đình là không thể sống chung với bố mẹ. Ngẫm ra ông cụ nhà mình có lý. Ở làng mình, khối chuyện cãi cọ, kiện cáo, mất anh mất em cũng chỉ vì cái sự ở chung, ăn chung ấy.

- Mỗi người một cảnh, có ai giống ai!

Mừng buông một câu, và cả hai im lặng. Boong tàu đã ẩm hơi sương. Sóng to dần. Con tàu bắt đầu chao lắc.

Lê không cựa mạnh, cố ý khỏi ảnh hưởng đến câu chuyện của Hải và Mừng. Anh khẽ ngả người xuống đống lưới, mười ngón tay đan lại để dưới gáy. Mặt hướng lên bầu trời.

Đúng là mỗi người một hoàn cảnh. Lê cũng có hoàn cảnh của riêng mình. Hoàn cảnh của anh không giống như hoàn cảnh của Hải, càng không như hoàn cảnh của Mừng. Bố mẹ anh vẫn còn. Và điều này như thể là sự công bằng ở đời: khi hoàn cảnh gia đình đòi hỏi nhất thiết phải có một người tháo vát để lo toan, gánh vác tất cả công việc thì may mắn thay, người đó trong gia đình anh không ai khác, mà chính là mẹ. Mẹ anh vẫn còn khỏe và sau khi anh đi, gánh lăng gia đình mà trước đây, Lê sớm ý thức đỡ đần phần nào, đã thực sự đặt lên hai vai bà. Đành rằng chị Thành là con cả, nhưng đã lấy chồng, sự giúp đỡ có chăng chỉ thiên về mặt tinh thần, tình cảm. Cũng chẳng thể đòi hỏi nhiều hơn, lẽ đương nhiên chị còn có phận sự đằng nhà chồng. Lê còn hai em nhỏ đang tuổi ăn học và ông bố quanh năm bệnh tật. Năm nay bố anh chắc yếu thêm nhiều lắm. Cụ bị bệnh hen đã lâu, mỗi năm khi mùa đông về, đến khổ: Ông đắp chăn nằm suốt ngày, tiếng thở khò khè tắc bí như có vật gì chẹn ngang cổ, đè lên phổi. Đã thế, có lúc nào chịu buông cuốn sách. Mẹ anh cứ trách rằng sở dĩ ông bị bệnh bởi không biết giữ mình, làm việc quá sức đêm nào cũng chong đèn đọc sách, viết lách tới hai ba giờ sáng. Riêng Lê thì anh hiểu. Đúng là ông bị bệnh vì làm việc quá sức, nhưng ông không thể sống khác được. Công việc là niềm vui, là nỗi say mê, là mục đích sống của ông; và Lê, bằng sự nhạy cảm của mình nhận ra ở ông có một cái gì đó cao hơn đằng sau việc chong đèn ngồi suốt đêm bên bàn. Và điều ấy đã ảnh hưởng không nhỏ đến nhận thức của anh khi bước vào đời...

Vốn là học sinh nghèo ở trọ nhà một ông đồ, nhưng từ rất sớm, bố anh đã nhận ra rằng nho giáo với nhữngtriết lý tam cương, ngũ thường, tam tòng tứ đức, vân... vân.... đã không hợp nữa. Những kiến thức ấy chẳng thể giúp ích gì cho đời. Ông tằn tiện để được học chữ quốc ngữ, học tiếng Pháp; và văn hóa phương Tây - qua sách báo Pháp đã ập vào ông rất nhanh. Ông tiếp nhận hăm hở như ruộng hạn gặp nước. Ông nghiên cứu triết học Đức, nghiên cứu văn học Pháp, văn học châu âu, và từ những năm trẻ tuổi đã tìm hiểu khá kỹ về tôn giáo, thần học... Hầu như nhượng bộ môn thuộc kiến thức xã hội, ông đều biết đến. Rồi ông viết sách, viết những bài nghiên cứu. Nhiều người, nhất là giới trí thức biết đến ông. Song ông vẫn nghèo. Có đồng xu nào, mua sách báo hết.

Thế rồi ông thầy đồ, người đã từng cho ông ở trọ, mặc dù không ham thích gì ba cái chữ Tây, cảm phục chí tiến thủ của chàng thanh niên, đã gả cô con gái út cho người đó. Từ ngày về làm bạn với bố, mẹ đã ý thức được rằng từ đây cho tới mãi về sau, gánh nặng gia đình của người trí thức này sẽ trút cả lên bà. Và với niềm vui lặng lẽ xem chút tự hào, bà tự nguyện đưa vai ra đỡ lấy. Ngoài việc viết lách, nghiên cứu, bố anh gần như không biết gì đến chuyện nhà, chuyện cửa. Tất cả những việc ấy mẹ anh lo tất cả. Gia đình anh là một chứng minh đầy đủ về luật bù trừ... Đáng ra bố anh vẫn có thể tiếp tục giảng dạy trường đại học dăm ba năm nữa, nhà trường cũng rất mong thế, nhưng vì sức yếu nên ông đành nghỉ hưu sớm. Mẹ anh báo: "Từ ngày về hưu, xem ra ông làm việc còn nhiều hơn thời đang giảng dạy ở trường. Làm vừa thôi, sắp chết đến nơi rồi ". Bố anh cười nói vui: "Vì biết mình sắp chết nên tôi mới cố tranh thủ mà làm việc chứ bà". "Từ nay tôi sẽ cấm ông làm việc khuya". Nói thế nhưng có bao giờ mẹ anh ngăn cản công việc của chồng. Đêm nào cũng vậy, khoảng mười giờ, mười một giờ khuya bà lại đem vào phòng cho ông, hoặc cốc sữa nóng, hoặc cốc đậu xanh, hoặc cốcnước trà có pha đường. Điều ấy đã thành lệ. Bố còn thức là mẹ Chưa chịu ngủ. Ông viết ở phòng trong, bà khâu vá dọn dẹp ở phòng ngoài. Bố anh thường nói: “ Những gì tôi có được công của bà hai phần ba". Mẹ anh nhìn chồng: "Tôi không dám!". Nhưng nhưng lúc ấy, anh thấy đôi mắt mẹ thật vui, chan chứa một niềm hạnh phúc. Và trông mẹ như trẻ ra.

Công việc và những quan điểm của bố ảnh hưởng tới Lê không nhỏ. Hồi nhập ngũ, anh xin ý kiến bố, ông bảo: "Kiến thức, rất cần; nhưng có được không phải chỉ bằng cách thu lượm ở nhà trường. Kiến thức còn ở ngoài đời. Hơn nữa, có kiến thức không phải chỉ để có, cái chủ yếu là làm được nhiều việc cho cuộc đời. Kiến thức là phương tiện chứ không phải mục đích...".

Hiểu ý bố, anh đã ra đi một cách thoải mái. Từ bấy đến nay, thời gian cứ trôi, anh xa nhà đã sáu bảy năm... Những tháng dầu đông này, sức khỏe bố dang ra sao? Sơ tán về nhà chị Thành, bố có điều kiện đẽ tiếp tục nghiên cứu, viết lách? Mẹ chắc là ngày càng thêm vất vả. Trong những năm chiến tranh này, tần tảo để nuôi chồng và hai con đang tuổi ăn học, đâu phải dễ dàng. Hai em của Lê liệu có đủ khôn mà đỡ bố mẹ được phần nào không? Ôi quả là mỗi người một cảnh, có ai giống ai...

Lê khẽ trở người. Trên boong đã lành lạnh. Tiếng nói chuyện không còn nữa. Xung quanh yên vắng, mung lung. Một lúc sau, anh đứng dậy, đi vào buồng lái.

- Đã đến vị trí chuyển hướng! - Thấy Lê, thuyền phó Xuân báo cáo.

- Thực hiện theo phương án!

- Mười lăm độ trái - Xuân lệnh.

- Trái mười lăm độ! - Linh đánh mạnh tay lái.

Con tàu chếch mũi, ngoặt về hướng bắc. Theo kế hoạch, nó sẽ đi ngược lên đê ra đường hàng hải quốc tế, trà trộn vào đám tàu buôn, tàu đánh cá nước ngoài, từ đó mới bắt đầu xuôi xuống phía nam.