úc này tôi mới nhận ra giá trị lớn lao của cây liêu cổ thụ mọc ven con đê này đối với chúng tôi. Mười lăm năm trước, toong một ngày cuối đông đầu xuân, cùng lúc nhận giấy báo nhập ngũ có tôi, Tiền Anh Hào, Quách Kim Khố, Ngụy Đại Bảo, Trương Tư Quốc cùng tề tựu dưới gốc cây liễu này. Ngày ấy, chúng tôi tề tựu dưới gốc cây này một cách ngẫu nhiên, còn bữa nay, chúng tôi tề tựu trên ngọn cây này phải chăng là an bài của Tiền Anh Hào?

Ngày ấy, sau khi nhận giấy báo nhập ngũ, chúng tôi đã đến quán của Nhiếp Câm mua hai cân thịt chó, đến cửa hàng cung tiêu mua hai chai rượu trắng đến bên bờ đê phía mặt trời mọc ngồi uống cùng nhau. Cuối đông, đi dã ngoại uống rượu là đề xuất của Tiền Anh Hào, cậu ta bảo những anh hùng thời cổ ít khi uống rượu trong nhà. Cậu ta là lãnh tụ của chúng tôi, nói câu nào triết lý câu ấy. Nước dưới sông đã hoàn toàn đóng băng, ánh mặt trời chiếu rọi, cả dòng sông như một con rồng đang uốn lượn. Trời lặng câm không một cơn gió nào, cỏ lau bên sông đứng im lìm ngắm nhìn anh em chúng tôi uống rượu với thịt chó. Không có đũa thì dùng tay bốc, không có cốc thì ghé mồm vào chai mà nốc. Lúc ấy, cây liễu này chỉ to bằng chiếc thùng gánh nước, tán lá tất nhiên cũng không thể tỏa rộng như bây giờ. Thịt đã hết, rượu không còn, người cũng đã say, mặt trời lúc thì xanh lúc thì lam vẫn chạy trên cao. Bỗng nhiên có một đàn nhạn rất to đáp xuống mặt băng, tất cả chúng tôi đều đứng ngây người nhìn đàn nhạn. Tôi nói, phải chi có một cây súng thì quá tốt... Sau đó thì có súng, khi vừa vác súng hành quân vừa hát vang "Nhắm thật chuẩn bắn cho thật trúng, Mỗi viên đạn tiêu diệt một quân thù", lúc nào tôi cũng nghĩ đến bầy nhạn, nghĩ đến ước mơ có được cây súng và cứ mỗi viên đạn là bắn gục một con, lông vũ bay lên, máu văng đỏ sông và thân hình nặng nề của chúng từ trên không trung rơi xuống... Tiền Anh Hào bảo: Bắt nhạn thì cần gì súng? - Không có súng thì làm sao bắn nhạn? Ngụy Đại Bảo phản bác. Tiền Anh Hào bảo: Chỉ cần chúng ta có thể bí mật tiếp cận bầy nhạn với khoảng cách mười mét và tấn công bất ngờ, chúng ta có thể chộp được chân con nhạn vừa cất cánh bay lên một cách khó khăn, các cậu có tin không? - Chúng tớ không tin! Cậu ta bảo: Đi theo tớ, các cậu cứ theo tớ lê về phía trước. Hiểu thế nào là "lê về phía trước" không? Không biết cũng đừng quá lo, theo tớ mà làm, toàn thân phải ép chặt xuống đất, dùng hai cùi tay chống đất dẩy về phía trước, chân di chuyển theo cùi tay. Đúng rồi! Cứ như thế! Theo sau tớ! Túm được mấy con nhạn bự này về nhờ bố tớ hầm cho chúng mình thì tuyệt. Đừng lo, chậm thôi, chớ làm kinh động bọn chúng - Cỏ hoang che khuất thân thể chúng tôi, lá cỏ cọ vào quần áo u lên sột soạt. Dưới cỏ, bùn cũng đã đóng thành băng, nhưng thịt chó và rượu trắng trong bụng đang tỏa nhiệt nên chúng tôi chẳng thấy lạnh tí nào. Dần dần, chúng tôi đã bò đến vùng băng trắng đến nhức mắt, cả đàn nhạn đang đứng yên như những chiến sĩ đang chăm chú nghe huấn thị của lãnh đạo, tất nhiên tôi phải khẳng định lại rằng, bọn nhạn không phải là những chiến sĩ. Khi luyện tập nằm lê về phía trước như những con báo biển ở trên bờ cát Bột Hải, lúc nào tôi cũng nghĩ đến lần lê bắt nhạn này, lúc nào cũng nhớ, vĩnh viễn không quên. Trong cái chớp mắt khi Tiền Anh Hào bị đạn pháo bắn trúng, máu thịt bay lên trời, một cảm giác cực kỳ đáng sợ thoáng hiện trong đầu óc tôi: Máu thịt và quần áo của Tiền Anh Hào văng tứ tung trong núi rừng hoang vắng ở phương nam xa xôi chính là lông vũ và máu thịt của con nhạn tại bờ sông ở quê nhà. Đương nhiên cảm giác này chỉ thoáng qua rất nhanh, ngay lập tức biến mất. Cậu ta chết, tôi như bị muôn ngàn mũi tên xuyên thấu vào tim mình. Cái chết của thằng bạn chí cốt đã khiến tôi phẫn nộ, tôi căm thù cái kẻ đã bắn chết bạn tôi. Tôi lê về phía trước trên bãi cát sỏi bằng phẳng, mềm và bỏng rát, cát sỏi bỏng rát làm bỏng bụng tôi, thậm chí còn làm bỏng cái chỗ mẫn cảm nhất. Cát bỏng thiêu đốt, toàn thân tôi túa mồ hôi, mồ hôi thấm vào hốc mắt. Tôi mi ngắn mày thưa, không thể mở được mắt nữa rồi - Triệu Kim! Hạ thấp mông xuống! Cậu là đà điểu à? Tiểu đội trưởng gào lên, đồng thời dùng một chiếc gậy nhỏ đập xuống mông tôi. Tôi hạ thấp mông xuống, lê về phía trước, cát sỏi qua cổ áo, chân nặng, súng nặng - Lê nhanh lên! Báo biển lê còn nhanh hơn so với cậu! Không đúng yếu lĩnh, đứng dậy! Tôi vịn vào súng, đứng dậy, trước mắt là những tia nắng màu đen từ mặt trời phát xa, cảnh vật chao đảo. Cả bãi cát trên biển đều nhấp nháy, mỗi hạt cát là một vật phát quang, đang phát ra một luồng sáng. Tôi cảm thấy ruột gan mình đang nhào lộn, đầu nhức tai ong. Gió biển mằn mặn tanh tanh thổi vào càng làm ruột gan tôi như muốn trào cả ra ngoài. Sóng biển trùng trùng điệp điệp, nước biển một màu xanh đen, chỉ có những bọt sóng là có chút ánh sáng màu lam, màu lam làm mắt tôi thêm bỏng rát - Cậu đúng là đồ đần độn - Tiểu đội trưởng nói - Tiền Anh Hào, ra khỏi hàng! - Rõ! Cậu ta xách súng chạy ra - Lê về phía trước! Như một chiếc gậy thẳng băng, Tiền Anh Hào đổ người về phía trước, trong cái nháy mắt khi chuẩn bị tiếp đất mới vươn một tay ra, chông xuống đất. Cách tiếp đất này vừa mạnh mẽ vừa đẹp vô cùng. Cậu ta lê với tư thế rất đẹp, tốc độ rất nhanh, chẳng khác gì một con rắn mối màu xanh lục đang bò trên bãi cát - Theo tớ, đừng gây tiếng động! Vượt qua bãi cỏ khô, chúng tôi tiếp cận dần dần với bầy nhạn đang đứng trên băng. Băng đẹp lắm, đủ các màu sắc lấp lánh, lông vũ tình khiết của bầy nhạn được nhuộm dưới ánh mặt trời lại trở nên lung linh huyền ảo, không thực. Cái nắng gay gắt của tháng hai và những ngày gay gắt nóng ấy lại xuất hiện. Tôi, phó tiểu đội trưởng Triệu Kim đang ở vị trí sau cùng của tiểu đội đang lê đến địa điểm ẩn nấp. Đất đỏ ẩm ướt, đá nhọn chích bụng người. Tôi nhìn thấy dáng bò vụng về của La Nhi Hổ và dáng bò rất nhanh nhẹn của Tiền Anh Hào. Nếu không vì tập thể tiểu đội này, một mình cậu ta đã tập kết ở địa điểm ẩn nấp từ lâu rồi. Những tình tiết hấp dẫn của lần bắt nhạn tiếp tục hiện ra trước mắt tôi. Triệu Kim! Hãy xem động tác của Tiền Anh Hào! Tiểu đội trưởng ra lệnh cho tôi - Rõ, thưa tiểu đội trưởng! Thiếu chút nữa thì cậu ta đã lê luôn ra ngoài biển, cái thân hình mềm mại đang vận động giữa bãi cát màu vàng với nước biển màu xanh đen như một con cá sấu hung dữ. Tôi nghĩ là cậu ta sẽ biến vào đại dương bao la vào thế giới băng tuyết vĩnh hằng trên sông. Xung phong! Cậu ta, vọt dậy, hét lên, lao về phía bầy nhạn. Chúng tôi cũng đồng loạt bật lên, đồng loạt bổ nhào xuống băng. Chỗ tiếp giáp giữa dòng nước và bờ đất, mặt trời đã làm tan băng, một lớp bùn đặc sệt hình thành, tất cả chúng tôi đều ngã nhào ở chỗ này và với những cái mông dính đầy bùn, chúng tôi trượt dài trên băng, trượt trong tư thế ngồi. Rượu đã làm đầu óc chúng tôi mê muội. Như một con chó săn, đúng hơn là giống hệt con chó đen Ba Lỗ của mình, Tiền Anh Hào nhào về phía bầy nhạn. Chúng tôi đều đang mặc quần áo đen. Đàn nhạn kêu lên hoảng loạn, chạy trên băng để lấy đà bay lên, Băng làm giảm thiểu lực ma sát của đôi chân khiến chúng không thể nhanh chóng thoát khỏi lực hấp dẫn của quả đất. Chúng hoảng loạn đập cánh, chạy, trượt, những chiếc bóng lấp lóa... Cuối cùng thì chúng cũng cất được cánh lên khỏi mặt băng, cổ vươn dài ra, chân cũng duỗi thẳng. Dưới những đôi cánh đang đập loạn xạ, gió lạnh rào rào. Một con nhạn vụng về đã bị Tiền Anh Hào túm chặt, còn tất cả đã từ từ bay lên cao, đội hình không phải hình chữ "bát", cũng chẳng phải hình chữ "nhất" mà là loạn xị bát nháo bay về phía mặt trời. Trên mặt băng, lông vũ của chúng bay phất phơ trong những luồng gió nhẹ. Tiền Anh Hào! Quay lại! Cậu ta xách súng đứng trước đội hình, bộ quân phục màu xanh lục đã bị mồ hôi thấm ướt biến thành màu đen, gương mặt đen cháy dính đầy cát vàng. Khí thế cậu ta đang hừng hực. Với thằng bạn đồng hương có thiên bẩm về những kỹ thuật quân sự này, tôi vừa khâm phục vừa đố kỵ. Cậu ta đang ngoác mồm cười với tôi, dưới vành chiếc mũ ngụy trang, gương mặt cậu ta sao mà tự tin, tự tin hơn cả lúc bắt nhạn, tôi càng tin rằng thượng đế đã phái cậu ta xuống trần gian để làm lính, để đánh nhau. Chúng tôi hoan hô vang trời và kéo nhau chạy trên băng, vừa ngắm nghía con nhạn trong tay Tiền Anh Hào. Nó đang giận dữ, đang kinh sợ, đang đau khổ giãy giụa, đồng thời kêu lên vô cùng bi thảm. Chúng tôi vây lấy Tiền Anh Hào ngay dưới gốc liễu, tranh thủ vuốt ve bộ lông mềm như lụa của con nhạn. Nó vẫn kêu lên những tiếng kêu sợ hãi, đôi mắt đen đầy nước mắt. Nhạn là loài vật linh biết khóc - Triệu Kim! Có thấy Tiền Anh Hào thực hiện động tác như thế nào không? Tôi cúi đầu - Thế mới gọi là lê về phía trước chứ - Tiểu đội trưởng nói - Còn động tác của cậu thì gọi là gì nhỉ? Bò cũng không đúng, trườn cũng không xong - Đầu tôi cúi thấp hơn tí nữa - Con nhạn này dễ nặng đến ba ký lô! Cả bọn vừa sờ nắn con nhạn, vừa bàn tán - Về thôi, Tiền Anh Hào! Nhờ bố cậu hầm, tối nay chúng ta lại uống rượu tiếp! Tiền Anh Hào tay không bắt nhạn, thật là đáng nể! - Có gì mà đáng nể, chẳng qua là gặp phải con nhạn ngu ngốc thôi! Nước mắt con nhạn rưng rưng. Tiền Anh Hào có vẻ suy nghĩ điều gì lung lắm, cuối cùng nói: Nhạn biết khóc, thôi thì thả nó ra vậy! Ngụy Đại Bảo nói: Đừng có mà lương thiện lắm thế! Quách Kim Khố vội vàng: Đừng thả, đừng thả. Chẳng dễ gì mà bắt được đâu! Tiền Anh Hào nói: Nó là tớ bắt được, tớ muốn thả nó! Nói rồi thả tay, con nhạn xiêu vẹo chạy trên triền đê, Ngụy Đại Bảo và Quách Kim Khố đuổi theo. Con nhạn tung cánh, như một mũi tên lao thẳng về phía mặt trời, để lại mấy tiếng kêu rộn rã. Ngụy Đại Bảo chửi: Mẹ kiếp thằng họ Tiền ngu ngốc! Quách Kim Khố gầm lên: Biết là sẽ thả, việc gì phải bắt? Hại tớ phải bị một mông bùn! Trương Tư Quốc thì điềm đạm: Thả là tốt! Nhân lành gặt quả tốt, A Di Đà Phật! Trương Tư Quốc mập tròn vo, trông rất giống một tiểu Di Lặc Phật. Nghe đâu rằng mẹ cậu ấy rất sùng Phật, chúng tôi cũng không hiểu hư thực ra sao. Ngụy Đại Bảo nói: Trương Tư Quốc à, cậu đi làm hòa thượng đi, làm lính thế nào được. Làm lính không chỉ giết nhạn mà còn giết cả người nữa! Trương Tư Quốc lành tính, chẳng thèm phản bác, chỉ cười - Tiền Anh Hào nói: Triệu Kim à, tớ chẳng cố ý làm cậu bẽ mặt đâu. Tiểu đội trưởng chỉ quá lời thôi. Tôi nhăn nhó: Tiền Anh Hào, tớ ở trong quân đội e rằng chẳng làm nên trò trống gì. Trời sinh tớ ra không phải để làm lính như cậu đâu! Con nhạn đã bay mất dạng, Tiền Anh Hào nói: Chúng ta khắc tên mình vào cây liễu đi, mười năm sau quay lại xem ra sao. Nói xong cậu ta móc trong túi quần ra một con dao nhíp, gọt sạch lớp vỏ xù xì của cây liễu, sau đó khắc lên cây: "Tư lệnh Tiền Anh Hào". Quách Kim Khố nói: Mẹ kiếp, tham vọng sao mà khiếp thế, giống Lâm Bưu quá. Đưa dao cho tớ, tớ làm gì nhi thôi làm lữ đoàn trưởng vậy. Xoẹt xoẹt xoẹt! Trên thân cây hiện rõ mấy chữ "Lữ đoàn trưởng Quách Kim Khố". Sau đó là mấy dòng "Sư đoàn trưởng Triệu Kim", "Trung đoàn trưởng Ngụy Đại Bảo". Trương Tư Quốc gãi đầu: Tớ chẳng mong làm gì to tát, chỉ muốn trở thành đảng viên, quay về tìm một công việc. Nhưng nếu tìm không được việc thì làm một chân chi ủy viên ở thôn cũng xong. Chúng tôi đều cười cợt cậu ta thiếu nhiệt huyết, thiếu tráng chí. Ngụy Đại Bảo nói: Thế thì cậu hãy khắc đi: "Chi ủy thôn Trương Tư Quốc". Sáu chữ đại tự xuất hiện trên thân cây...

Quách Kim Khố nói:

- Khi quả pháo làm banh xác Tư lệnh Tiền Anh Hào, tớ không hề nghĩ đến mấy chữ trên thân cây liễu này.

Không hẹn mà chúng tôi cùng lúc tuột xuống khỏi ngọn cây. Trong cành lá rậm rịt, trong nước lụt nhờ nhờ, chúng tôi tìm tên của Tư lệnh Tiền Anh Hào, Lữ đoàn trưởng Quách Kim Khố, Sư đoàn trưởng Triệu Kim, Trưng đoàn trưởng Ngụy Đại Bảo và Chi ủy thôn Trương Tư Quốc... Những giấc mộng huy hoàng ngày xưa cũ có lẽ đã được ươm mầm từ trong vòng tuổi của cây, từ trong những thớ cây. Chúng tôi vuốt ve những vết hằn đã mọc đầy rêu xanh trên thân cây, than thở không nguôi. Sáu con mắt bi thương không hẹn mà ngước lên nhìn nhau, đầy nước...