hưa một giây nào tôi quên đi lời hứa với nàng, không một buổi sáng nào sau đó tôi thức dậy mà không nghĩ rằng hôm nay sẽ là tôi tìm đến nơi ấy. Nhưng rồi tôi sẽ tiếp tục nán lại trên giường, miên man những suy nghĩ về tất cả. Tôi đã trì hoãn chuyến đi này trong nhiều ngày, mơ hồ lo sợ một điều gì đó. Lời hứa với nàng quan trọng đến nỗi dường như tôi không thể nào chuẩn bị đủ tinh thần cho nó. Cho đến ngày hôm nay, khi tôi bước xuống giường, nhìn ra ngoài cửa sổ và nhận ra những dải mây xám đã không còn dăng ngang bầu trời, thứ mùi ẩm ướt ám trong bầu không khí những ngày gần đây đã không còn nữa. Một ngày đẹp trời, trong veo nắng của một mùa mới. Tôi tự nhủ mình, “Đi thôi!”.

Cái tên nghe được từ vị lão tướng hôm đó đưa tôi đến một con phố giữa trung tâm thành phố. Phố nhỏ nhưng nhộn nhịp tấp nập. Những quán ăn nhỏ trên vỉa hè xen kẽ giữa những cửa hàng cũng nhỏ. Tôi thơ thẩn đi xuôi ngược nhiều vòng trên con phố ấy, ngần ngại dừng chân bắt chuyện với bất kì ai trong số những con người hoặc đang hối hả chạy việc từ nhà này sang nhà khác, hoặc đang nhàn nhã bên li cà phê sớm. Tôi dừng chân trước một hàng nước nhỏ giữa phố, nhớ lại lời ông cụ, “hỏi mấy bà hàng nước ấy”.

- Nghỉ chân uống nước đi chú ơi!

Tôi làm theo lời người đàn bà bán quán, ngồi xuống gọi cho mình một li trà nóng. Vừa khi ấy, tôi thấy một bó hoa hồng vàng được đặt xuống mặt bàn nước, và một cụ bà khẳng khiu có gương mặt nhân hậu kéo ghế ngồi xuống cạnh tôi, chừng như đã quen thuộc lắm.

- Bà đi chợ về đấy ạ? – Bà chủ quán hỏi, giọng thân tình.

- Vâng, tôi mua ít đồ cúng mồng một đây bà ạ! – Cụ bà nói mà không ngẩng lên, tay vẫn còn loay hoay với cái giỏ xách đầy những đồ lỉnh kỉnh – May quá bà nhỉ? Nay được ngày nắng, chứ mưa như mấy hôm trước thì…

Bà bỏ lửng câu nói, đón lấy li nước trà từ tay bà chủ quán. Câu chuyện giữa hai người phụ nữ tản mát qua những mẩu nhỏ thường nhật. Rồi bà chủ quán chợt quay sang tôi.

- Thế chú có việc gì mà cứ lang thang mãi thế?

- À dạ… Con đi tìm nhà người quen thôi ạ.

- Thế chú tìm nhà ai? Ở đây tôi cũng biết cả đấy.

- Dạ, con tìm nhà… hoạ sĩ Phái bà ạ.

Một giây im lặng bất chợt và một thoáng ngỡ ngàng nơi ánh mắt hai người phụ nữ, nhưng khi ấy tôi đã không nhận ra.

- Cậu tìm nhà ông Phái hả? – Đáp lại tôi không phải là bà chủ quán mà là bà khách trên đường đi chợ về – Thế thì tôi biết đấy!

- Nhà nào thế hả bà? – Tôi cảm thấy nhẹ nhõm, nhận ra mọi chuyện thật là đơn giản chỉ cần mình nói ra.

- Đi, để tôi dẫn cậu đến nhà ông ấy! – Bà mỉm cười đứng dậy – Cho em gửi tiền với bà ơi!

- Để con gửi cho ạ!

Nơi tôi cần tìm đến là một căn nhà nhỏ hai tầng xây theo lối cổ, với nước vôi vàng đã lợt và những cánh cửa gỗ sơn xanh. Nằm lọt thỏm giữa con phố, trên cổng nhà đương nhiên không có một tấm biển nào đề “Đây là nhà hoạ sĩ Phái”. Tôi bật cười nghĩ mình có đi qua đi lại cả trăm lần thì cũng thế thôi, rồi lại hồi hộp, không biết gặp được người hoạ sĩ ấy rồi tôi sẽ phải nói gì. Tôi quay sang bà cụ, định nói lời cảm ơn thì lại thấy bà đưa bó hoa cho tôi, tay lần vào túi áo.

- Cậu cầm hộ để tôi mở cửa!

Bà giải thích, tới khi ấy tôi mới vỡ lẽ mình đã gặp được đúng chủ nhà mà không biết. Cánh cổng sắt đỏ mở ra sau một chuỗi lạch xạch của dây xích. Tôi theo bà bước qua đó, rồi một lần cửa gỗ xanh nữa để vào nhà, cảm nhận ngay được một bầu không khí u tịch đặc quánh trong gian nhà tôi tối. Bà mở đèn – ngay cả ánh đèn cũng dường như có gì trầm mặc hơn bình thường – rồi mời tôi ngồi. Căn phòng khách nhỏ và giản dị, chỉ có một bộ bàn ghế uống nước cũ kê dưới một bàn thờ ở chính diện, không đồ trang trí bày biện, không có cả một máy thu hình. So với căn phòng khách toà biệt thự của K, nơi đã tạo ra manh mối đưa tôi tới đây, thì thật là một trời một vực. Tôi tần ngần nhìn quanh, mơ màng chờ đợi.

- Cậu muốn gặp ông Phái nhà tôi phải không? – Cụ bà chủ nhà hỏi tôi, bước lại trước bàn thờ – Ông ơi, hôm nay lại có người tới thăm ông đây này! Lâu lắm rồi đấy ông nhỉ?

Tôi chết lặng. Trên bàn thờ là di ảnh một người đàn ông hình như đã bước qua tuổi thất thập, gương mặt gầy guộc nhiều phần khắc kỉ, vầng trán rất cao, đôi mắt hoắm sâu lại lấp lánh tinh anh. Một cơn xúc động không thể gọi tên trào lên từ thẳm sâu trong lòng tôi. Số phận đã đưa đẩy tôi tới đây, tìm một người đã khuất để hỏi về những khung cảnh trong tranh.

- Ông nhà tôi mất hơn hai mươi năm nay rồi – Người quả phụ nói, tay lần mơ hồ trên mặt bàn thờ – Cũng lâu lắm rồi mới lại có người đến thăm nhà tôi thế này…

- Vâng, con thực lòng không biết…

- Cậu muốn thắp cho nhà tôi nén hương không?

- Vâng…

Tôi giúp bà quẹt lửa thắp lên ngọn đèn dầu trên bàn thờ rồi châm hương vào đó. Run rẩy cầm ba nén hương trên tay hồi lâu, để làn khói mảnh là là bay lên hun nhoè mắt mình, tôi chợt thấy tâm mình nhẹ bẫng, ngỡ như ngay từ đầu mình đã tới đây chỉ để thắp ba nén hương này. Qua một lần khói, gương mặt người đàn ông trong tấm di ảnh trở nên hóm hỉnh, đôi mắt ông như cũng đang hấp háy vì cay khói.

- Mời cậu ngồi uống nước đã! – Cụ bà đã quay trở lại bàn, chậm rãi mở một bọc lá sen nhỏ – Rồi thư thả tôi dẫn cậu đi xem tranh ông ấy!

Chẳng mấy chốc, hương sen thơm dịu lan toả khắp căn phòng, hoà vào mùi hương trầm phảng phất. Một cảm giác thanh thản, trầm ấm dần sáng lên trong căn phòng nhỏ. Bằng những câu đứt đoạn, tôi kể cho bà nghe về khung cảnh mình đã gặp trong những giấc mơ, về bản chép tranh tôi đã tình cờ gặp được. Bà lắng nghe tôi với một sự chú tâm chân thành.

- Vậy nên hôm nay con đến đây, cứ nghĩ sẽ gặp được ông…

- Ông à, đến lúc chết rồi mà ông vẫn còn mời được khách tới nhà cơ đấy! – Bà cười, trìu mến nhìn lên di ảnh người chồng quá cô – Là cái duyên đấy con ạ! Cái duyên đấy…

- Vâng, là cái duyên…

- Cậu có muốn lên thăm chỗ ông ấy làm việc không?

- Vâng, bà cho phép con nhé!

Bà gật đầu rồi đứng dậy, ra hiệu cho tôi đi theo vào nhà trong. Một hành lang hẹp không tưởng dẫn tôi tới một cầu thang còn hẹp hơn. Hai bên tường treo nhiều những bức tranh khổ nhỏ, những bức tranh phố cũ rêu phong. Trong một thoáng, tôi tưởng như không thể bước tiếp vì xúc động, tưởng đâu tôi lại đang bước vào cõi mộng ấy, vào hiện thực của riêng mình ấy, nơi nàng dẫn tôi đi trên những con phố rêu phong, dưới những mái ngói đỏ. Khung cảnh rất đỗi thân quen giờ đây lại hiển hiện trong căn nhà một người lạ. Cơ duyên nào lại có thể thần kì đến vậy…?

- Bà ơi – Tôi ngước lên tấm lưng mảnh khảnh trước mặt – Những con phố trong tranh này… có thật không hả bà?

- Có thật chứ! – Bà đáp giọng hiển nhiên – Phố trong tranh ông Phái nhà tôi có thật hết, mà đều ở quanh đây thôi. Nhưng giờ phố không còn như thế nữa rồi. Thời ấy qua rồi. Cũng mấy chục năm rồi chứ ít gì? Thành phố đổi mới thì phố của chúng tôi cũng không giữ mãi thế được…

- Thời gian… – Tôi thì thầm với chính mình, nghe lòng hụt hẫng – Lại vẫn là thời gian… Không còn nữa…

Lên hết đoạn cầu thang, cụ bà dẫn tôi vào một căn phòng nhỏ và cũng tối như phần còn lại của căn nhà. Ánh nắng dường như cũng dừng lại đâu đó bên ngoài ô cửa sổ chớp kính. Khi đèn được bật lên, tôi thấy trong phòng có rất nhiều những bức tranh đủ kích thước đóng khung trên tường, một số khác dựng tựa vào tường. Căn phòng sạch sẽ, ngăn nắp và ấm hơi người, như thể người hoạ sĩ vẫn thường quay trở lại đây và tiếp tục sáng tác. Tôi bước vào phòng với những bước chân run run cảm giác như đang bước vào một chốn thiêng liêng.

- Ông nhà tôi ngày xưa ham vẽ lắm – Bà âu yếm vuốt nhẹ lên một khung tranh – Cứ khi nào có ý tưởng là ông ấy vẽ luôn, có khi chẳng cần đến giấy trắng, giấy báo, bìa sách cũng được. Có khi ông còn lấy cả vỏ bao thuốc lá để vẽ ấy chứ!

Bà cười, khúc khích như người thiếu nữ nhớ về kỉ niệm buổi hẹn đầu. Tôi sẽ không kể nhiều về những bức tranh ở đây, đến giờ này, có lẽ người ta cũng không còn xa lạ với những tác phẩm ấy nữa rồi. Chỉ có một điều tôi cảm nhận được, và nghe lòng cồn cào sôi sục về điều đó, ấy là tâm hồn người nghệ sĩ trong từng bức tranh của ông.

- Hồi ấy nghèo! – Bà kể tiếp bằng giọng ngùi ngùi – Chuyện tiền bạc trong gia đình thì tôi lo cả, ông ấy cứ việc vẽ thôi, có lương hay tiền làm thêm thì đều đưa cho tôi cả. Nhưng lắm khi nhà cũng không đủ ăn, tôi lại phải xin tiền bà chị đấy… Ông ấy chỉ cần vẽ thôi…

Khi ấy, tôi chú ý tới một giá vẽ dựng ở một góc phòng, bên trên đặt một bức tranh phủ vải trắng. Người quả phụ hãy còn miên man trong dòng kí ức.

- Ông ấy mất tôi buồn lắm, có lúc vẫn tưởng ông ấy vẫn còn sống – Bà thở dài – Ngày nào tôi cũng lên đây lau dọn. Tôi biết hồn ông ấy có về đây thì cũng lại lên đây chứ chẳng ở dưới kia đâu. Vẽ là cuộc đời ông ấy, còn tôi là một nửa thôi!

“Vẽ là cuộc đời…”. Hình như lâu lắm rồi tôi cũng đã từng ước mong như thế, và rồi đã quên. Trễ rồi, nhưng còn chưa quá trễ. Tôi đã không đến kịp, không, không sinh ra kịp, để gọi ông một tiếng “thầy”. Nhưng tranh hãy còn trên giá vẽ, cọ hãy còn chưa khô.

- Bà ơi, còn tranh kia là…? – Tôi chỉ bức tranh trên giá nơi góc phòng.

- À, đấy là tranh ông ấy vẽ tôi đấy – Một thoáng ửng hồng như vừa lướt qua trên gương mặt bà – Đấy là tranh tôi thời trẻ. Cậu muốn xem không?

- Có ạ! – Tôi nghe tim mình đập còn nhanh hơn nữa trong một dự cảm mơ hồ – Con mở lên bà nhé?

Nhận được cái gật đầu của bà, tôi tiến lại góc phòng, khẽ khàng vén lên tấm vải phủ tranh. Khoảnh khắc ấy cuối cùng đã cho tôi tất cả lời giải đáp tôi cần, về những giấc mơ, về những cơ duyên, về cuộc đời mình trước mắt. Trong tranh, nàng đang mỉm cười, nhìn tôi bằng ánh mắt ấm áp bao dung, ánh mắt xua tan mọi hoài nghi, soi thấu tâm hồn tôi, nói với tôi rằng lời hứa với nàng đã được thực hiện rồi. Thầy ơi…

- Bà ơi – Hình như phải rất lâu sau, tôi mới run run cất tiếng lên được – Bà cho phép con ở lại đây thêm một chút được không ạ?

- Cậu cứ xem tranh tự nhiên! – Bà mỉm cười rồi đi dần ra cửa – Nay mồng một, cậu có rảnh thì ở lại ăn với tôi bữa cơm! Đừng ngại nhé! Khách của ông nhà tôi thì cũng là khách của tôi ấy mà!

Tôi muốn nói lời cảm ơn, nhưng cổ họng đã nghẹn lại rồi. Nước mắt tôi trào ra, ràn rụa, lung linh những mảng màu trước mặt.

Nàng bước ra, mang theo cả phố phường xưa cũ từ trong tranh. Nàng đang tươi cười, nụ cười đẹp nhất nàng từng mang. Góc phố quen bao lấy chúng tôi, như những ngày nào. Nàng tiến về phía tôi, chạm tay lên má tôi, vuốt nhẹ đi dòng nước mắt.

“Chúng ta đi dạo với nhau một lần cuối nhé?”

Tôi gật đầu, rồi chúng tôi bắt đầu bước đi, sóng đôi với nhau trên con phố đêm. Trong thành phố này có thể đã không còn nữa một khung cảnh như thế này, nhưng tôi biết mình sẽ không quên, người sẽ không quên, góc phố xưa, những mái ngói đỏ, những bức tường vôi lợt, loang lổ rêu phong, những ngọn đèn đêm chao nghiêng, vàng vọt, cô liêu mà ấm áp. Cõi trầm lắng, tĩnh lặng, để tìm quên mà cũng là gợi nhớ.

“Anh đã tìm được rồi!”, nàng nói, “Cảm ơn anh!”

“Không, tôi mới phải cảm ơn em…”

“Anh đã biết con đường phía trước của mình rồi chứ?”

“Tôi thấy nó rồi”, tôi gật đầu, “tôi biết mình sẽ phải làm gì! Nhờ em… và thầy”.

Và như nàng đã nói, đó là lần cuối cùng chúng tôi đi dạo với nhau trên con phố ấy. Nàng đã xong việc của mình, còn tôi giờ mới thực sự bắt đầu đi trên con đường của riêng mình.