ạn đọc đã theo tôi tới giờ phút này hẳn đã nhận ra một lô gích nào đó trong những bước ngoặt của số phận chúng tôi. Thật ra tôi rất muốn kể về những đột biến không thể giải thích, không có lô-gích nào hết, như thơ, như mơ, như tình yêu. Nếu các nhân vật trong cuốn tiểu thuyết này nhuộm màu siêu thực, huyền ảo, biến hoá khôn lường, khiến bạn đọc quên khuấy cả lí trí và khiến các nhà phê bình sửng sốt thì tôi tiểu thuyết gia chắc chắn rất hài lòng. Nhưng đáng tiếc không phải như vậy. Xin mạo muội nhắc lại, rằng chúng tôi là một bọn đàn ông Việt điển hình, có hộ khẩu chắc chắn trong hiện thực Việt. Hiện thực Việt có thể quái đản, có thể giống một cơn ác mộng không chịu dứt, có thể gây sốc lớn cho lí trí bình thường, và hiện thực Việt đôi khi đã thành huyền thoại, nhưng hiện thực Việt tuyệt đối không kì bí. Bản tính Việt theo thiển ý tôi là không bí hiểm. Một dân tộc như Trung Hoa có thể hết sức thực dụng mà vẫn dành ra một góc thần bí. Nhưng chúng ta thì không. Chúng ta đã nhổ tận gốc Vương quốc Chămpa kì diệu như nhổ cỏ ma, trồng vào đó tinh thần thực tiễn buồn tẻ của con cháu Huyền Trân. Còn những mảnh thần bí ngoại nhập nào đó không thải đi được thì bay vẩn vơ trong hình chữ S của chúng ta giống bong bóng ngũ sắc trẻ con thổi lên cho vui thế thôi, không ai coi là nghiêm túc. Thần bí cũng có thể như một trong những cái van của nồi áp suất, là cần thiết khi bên trong chúng ta quá áp. Hoặc là hiện thực Việt chẳng bao giờ quá áp, hoặc là chúng ta có những cái van khác hữu hiệu hơn. Cứ theo thiển ý tôi thì một tâm hồn chỉ thực sự đạt tới chiều thần bí khi đã hoàn toàn trưởng thành. Những tiên bụt và ma quỷ trong một đứa trẻ chỉ là sự mở đầu ấu trĩ cho một đời sống tâm linh thần bí. Chúng ta ở đâu đó giữa ấu trĩ và trưởng thành, chúng ta mãi vị thành niên. (Chưa bao giờ Sến coi chúng tôi, thằng Đoài thằng Đủ thằng Hồng thằng Nguyên thằng Thân và thằng Tân là trưởng thành. Chúng tôi hoá thân nhanh như chớp, chúng tôi đảo lộn vũ trụ âm dương ngũ hành, chúng tôi rung chuyển địa cầu, tất cả chúng tôi gộp lại thì ghê gớm lắm, sao Sến vẫn không coi chúng tôi là trưởng thành?)

Trở lại với cái lô-gích trong những bước ngoặt của số phận chúng tôi: tôi xin dùng lại hình ảnh cũ mèm là mỗi số phận như một dòng sông, mọi diễn biến trên đường chảy của dòng sông đều không ra khỏi ngọn nguồn. Dòng sông của thằng Tân bỗng chảy sang Tây, dòng sông của thằng Đủ dềnh bờ bến lạ, dòng sông của ông Thân đã êm ru, dòng sông của Đoài cuộn sóng xanh màu đô la, và dòng sông của tôi trôi vào văn chương, đều do ngồn nước của mỗi chúng tôi xô đẩy. Nếu coi đời chúng tôi từ khi có Sến là một kiếp khác thì kiếp ấy thoát thai từ kiếp trước như thế nào là một ví dụ tốt về luật nhân quả. Không phải tôi tiểu thuyết gia chẳng hạn ghét thằng Tân, nên đẩy nó đi chết ở ngoài nước Việt. Vì sao thằng Đủ không như vậy? Tôi cũng chẳng ưa gì nó, chẳng ưa gì mọi thằng tinh địch khác. Con người thằng Đủ như bạn đọc đã biết, có thể đột biến, chuyển từ độ cao thể xác sang độ cao tinh thần, nhưng không thể nhảy một bước ra khỏi môi trường Việt. Để khỏi làm mệt bạn đọc bằng những phân tích tâm lí nhân vật dài dòng, tôi xin dẫn nốt trường hợp thằng Hồng, cho thêm một ví dụ về luật nhân quả.

Hồng thành một trí thức dissident! Bất luận thế nào, chỉ riêng cái danh hiệu này đã đủ mạnh mẽ để lấp phăng khoảng trống ở Viện do sự ra đi của hai bố con ông Thân, và nổ ghê gớm hơn những trận động đất của Đoài ở khu cầu thang chúng tôi. Nó lớn lao hơn sự cô đơn hai mét mốt của thằng Đủ và đi xa hơn hai mươi sáu ngàn cây số cả lượt đi lẫn lượt về của thằng Tân. So với mức hiểm nguy của nó, rồi bạn đọc sẽ rõ, hành động văn chương của tôi là một trò xếp chữ vô hại và nhiều phần lố bịch. Nếu tôi mời bạn đọc làm ban giám khảo chấm giải thì phần thưởng là Sến ắt về tay thằng Hồng. Thế đấy, thời nào y cũng trúng!

Hồng là loại người cơ hội. Điều đó đã rõ ràng. Nhưng xét cho cùng cả lũ chúng tôi, thủ, xả, động, tĩnh khác nhau, nhưng thằng nào không cơ hội? Thích nghi chắc chắn là đặc sản Việt góp cho nhân loại, là phẩm chất đáng kể nhất của giống nòi này.

Đoài là thằng cơ hội láu cá. Hắn có một bản năng nhạy bén, mách hắn đi đường nào là an toàn và tối ưu trong cuộc đời. Cứ xem cách hắn gói ghém đời cán bộ thoát li của hắn thì biết, gói ghém trong những mảnh lí lịch sạch bong mỗi ngày lau chùi ba lần, buộc chặt bằng gia đình vào cơ quan, niêm phong bằng nông thôn và thành thị… Không hở chỗ nào. Chắc như mười bốn bát cơm lùa mỗi ngày vào dạ dày. Thậm chí tình tiết phá rào đi mê Sến và buôn xe máy cũng có thể được coi là hành động đổi mới hợp thời. Mọi người đều ngoại tình thì hắn cũng ngoại tình. Mọi người đều đi buôn thì hắn cũng đi buôn. Như thuở trước, hắn gương mẫu vì mọi người đều gương mẫu. Tinh thần cơ hội ở Đoài tuy ba phải và khôn vặt mà có một cái gì ngu dại, hồn nhiên. Như bản năng nguyên thủy để sinh tồn. Như thể theo đòi một lí tưởng. Đoài tưởng mình có một lí tưởng. Đoài cho mình là lương thiện. Muốn tấn công vào hắn phải bước qua cái xác của hai thứ đó.

Ở trường hợp ông Thân, dùng chữ «cơ hội” có thể như là trớ trêu, như là quất roi từ phía khác vào lương tri vốn đã tan tành vì quá nhiều đòn vọt. Ông đã im lặng. Ông không có cơ hội nào khác ngoài im lặng. Bạn đọc hẳn biết rằng kiếp tị nạn của trí thức Việt trong vương quốc tự do của im lặng đẻ ra lắm điều trái khoáy. Bản thân tôi tận mắt nhìn thấy những trí thức im lặng một cách cực kì ồn ào: họ tuyên ngôn inh ỏi rằng họ đang im lặng, sự im lặng của họ có thể làm thủng màng nhĩ như những trận động đất thời trung cổ của Đoài; những trí thức im lặng một cách vô cùng khêu gợi: những gì họ đã nói thì nhàm chán như mặt mùi phơ ra hàng ngày, nhưng những gì họ im lặng thì kín bưng như của quý giữa hai đùi, là trái cấm vẫy gọi, đáng để khoe ra hơn là che lại; những trí thức im lặng một cách hoàn toàn điêu luyện: sự im lặng của họ là một tiết mục xiếc có thể trình diễn tốt; những trí thức im lặng một cách hồn nhiên: như đứa trẻ lớn lên giữa đám người câm, chưa bao giờ học nói… Ôi, cách im lặng cũng đa dạng như cách phát ngôn. Ông Thân là dạng im lặng một cách đau khổ, sợ hãi, cô đơn. Sự thụ động của ông là thời tiết lí tưởng cho hạt cơ mầm cơ hội ở kẻ khác mọc nhanh. Vả lại, tôi không dám chắc, nhưng sự khát khao chính thống ở ông nếu chẳng may được thỏa mãn ở mức cao nhất, khi một số phận bị đày ải bỗng vọt lên cầm quyền lực, trời ơi, nó sẽ sử dụng quyền lực ấy hơn đứt anh chàng Đoài đồng–nhà–quê sử dụng ghế trưởng phòng ở Hà Nội… Nhưng tiềm năng cơ hội khủng khiếp ấy đầy tính bi kịch của số mệnh cá nhân trộn vào lịch sử. Cả Đoài và ông Thân, một kẻ thừa hành bản năng, một kẻ nạn nhân của số mệnh, dường như đều chẳng trực tiếp liên quan đến hành vi hay tiềm năng cơ hội của chính mình.

Thằng Đủ và thằng Tân, như bạn đọc đã thấy ở chương 3, nếu không có cuộc ra đi vì Sến, rồi cũng lặp lại hai ông bố ở dạng khác mà thôi. Còn tôi, tôi cơ hội như đám đông muôn thuở, như nước đựng vừa mọi khuôn, như gió lọt vừa mọi cửa. Nhưng bản năng nơi tôi thiếu sự chăm chỉ của Đoài và sự thụ động ở nơi tôi không có tầm vóc bi kịch của ông Thân. Thằng cơ hội trong tôi là một thằng lười chờ sung và sung rơi trúng miệng cũng không buồn nhá. Nếu có ai đó nhai hộ và tiêu hóa giùm tôi những cơ hội đã bò vào tận lỗ miệng, chắc tôi không có gì phản đối.

Hồng khác lũ chúng tôi. Y tẩm một thứ nước hoa đặc biệt, khiến chủ nghĩa cơ hội ở y dậy mùi từ xa: nước hoa của chí tiến thủ. Tôi có thể tùy hoàn cảnh mà ngửi tạm vài phút mùi thất bại nằng nặng ở ông Thân, mùi hoang tưởng khăn khẳn ở thằng Tân, mùi tiện dân thum thủm ở Đoài và mùi nổi loạn thối hoắc ở thằng Đủ. Tôi có thể mãi gí mũi vào mùi lười tởm như dưa khú của chính mình, vâng, các cụ đã tổng kết rằng cứt ai vừa mũi người ấy. Cái mũi tôi không được nuông chiều, ngổi trần sì trên mặt tôi, tôi không cất nó vào lọ trà ướp sen, nó chịu tốt những mùi khả ố. Nhưng mùi tiến thủ tanh lòm của thằng Hồng là thứ mũi tôi và nhất định cả mũi bạn đọc cũng dị ứng. Y đường đường là một lọ xịt ngoại quốc thơm phức xịt vào môi trường nhiệt đới ẩm thấp. Chân chúng ta thì lên nấm, chăn gối mọc rêu, tường nhà lở loét mỗi tháng rụng đi một mảng vữa như bị bệnh cùi, thậm chí hàng ngàn cái máy điện thoại có giá của hãng Siemens trong thành phố gặp mùa nồm cũng chảy nước ủng và tắc tị. Nhưng thằng Hồng có xịt bao nhiêu vào sự mốc meo bản xứ của chúng ta thì bạn vẫn ngửi ra mùi thật của y. Là mùi của loại người cả đời không có nổi một hành vi không vụ mục đích. Và ngụy trang mục đích. Tôi đánh cuộc là mỗi hơi thuốc thơm, thơm bằng tất cả thu nhập gia đình tôi cộng lại, y hít vào phả ra, đều gánh vác một nhiệm vụ: hít vào nhằm mục đích nào đó, và phả ra tung hỏa mù che giấu. Y không thể bắn vu vơ một tràng thuốc lào vào ngày và đời và thế giới nói chung như lũ chúng ta. Y hút thuốc như làm phu cho ông chủ là tham vọng của chính mình. Lẽ ra y nên sống ở phương Tây, hay tốt hơn cả là nước Mĩ. (Bạn đọc có thể thấy tôi chưa hề đặt chân lên nước Mĩ nhưng đầy những ý kiến nghe lỏm về nước Mĩ). Ở đó mục đích công khai của người ta là tiến thủ, những tham vọng vô lối nhất cũng được trưng ra đàng hoàng, không phải tốn công che đậy. Ở đây, trong cái thế giới chậm tiến cổ lỗ sĩ và nặng mùi truyền thống phương Đông này, hạng người muốn vọt lên bằng mọi giá, muốn lừng danh, muốn tập quyền, muốn tranh đấu và tranh thắng, muốn làm một cái rốn to đùng của vũ trụ, hạng người cần rất nhiều thành công như thế cứ phải trộn tham vọng của mình chung với những thứ vô thưởng vô phạt, bóp cho nhuyễn, rồi đem gói kĩ như gói nem. Những chiếc nem thơm phức mùi đạo đức giả. Ở đây, sự nhàn hạ hoài cổ của tôi được ưu ái hơn, nhuộm màu minh triết hơn action. Sách Lão Đam chúng ta may ra đọc vài trang, thuyết Khổng Khâu nghe nói sơ qua hơn là thật biết, nhưng cái giai thoại con rồng là Lão nói gì với con người là Khổng ở nhà Chu thì ai nấy thuộc lòng.

Bản anh hùng ca của Hồng mở đầu vào đêm giao thừa. Cũng khác lũ chúng tôi, y luôn chọn cho mọi hành động của mình một thời điểm. Hồng nã pháo cấm. Chuyện nghe thì có phần nhảm nhí cho một tầm cỡ anh hùng đối kháng, nhưng cứ theo thiển ý tôi, thế cũng chẳng tức cười hơn việc nghe trộm đài RFI, là thứ bị quốc gia cho là cộng sản, và quốc nội cho là phản động. Vả lại, như đã nói, ở khu cầu thang này một bánh pháo đốt lên là thành Tết Mậu Thân, chúng tôi lao cả ra hành lang nhìn Hồng vung vẩy một que hương, xoay như thày mo giữa khói lửa mịt mù. Áo quần thủng lỗ chỗ. Tóc nhuộm xác pháo. Miệng hô đoành đoành. Mắt trợn. Răng nhe. Là thằng Hồng như lũ chúng tôi. Sặc mùi bản xứ. Coi trời bằng vung. Anh hùng như một gã tội phạm hạng bét. Bao nhiêu đạo đức giả trả cho vợ cất vào ngăn đá của tủ lạnh bốn sao Toshiba.

Thế là bên này tôi lấy một que hương vợ tôi vừa thắp trên bàn thờ, bên kia ông Thân cũng lấy một que hương bà Mùi vừa thắp, mỗi bên lôi ra một bánh pháo mua trộm và giấu kĩ. Trong khoảnh toen hoẻn chiều này một mét chiều kia hai mét của hành lang chung, trong cái ốc đảo, cái utopia, cái triển lãm bích báo khiêu dâm được những chiếc bóng điện sạch nhất hành tinh chiếu sáng và được nền triết học tiến bộ nhất lịch sử loài người che chở, ba chúng tôi tổng tiến công vào đêm ba mươi, ba gã phù thủy tóc đỏ mặt đen ao quần cháy thủng lem nhem liều mình một phen cứu cái Tết dân tộc. Nếu Đoài không ăn Tết ở Tứ Kì với vợ, nếu hắn cũng ngoáy cho tất cả các nàng xe của hắn rú lên thì tiếng động của khu cầu thang này đủ chia vui năm mới cho cả Hà Nội và đủ khuấy đảo địa cầu.

Rồi chiến bào vương khói, ba anh hùng dân tộc vừa chống lệnh của chính phủ rủ nhau vào rượu. Rượu cũng như thuốc lá, là niềm an ủi còn lại cho thằng đàn ông phong kiến xứ này. Chúng tôi ngồi trong căn hộ ríu rít tiếng chim của ông Thân, uống rượu Tây của thằng Hồng, Johnnie Walker, chất cay lí tưởng của tâm hồn Hà nội rất ngọt, rất đắng, rất chua là Johnnie Walker, và xài tạm kho tiếu lâm của tôi. Nhiều ngày sau tôi sẽ ngượng vì vụ nổi loạn trẻ ranh này. Vài mi li gờ ram chất nổ còn sót lại trong cõi lòng tưởng đã êm của ông Thân và một quả mìn bật kíp trong phòng chờ, là tôi, hoá ra đã đợi chính hiệu lệnh của một thằng rởm như Hồng mà bùng dậy. Khi người ta mang chất nổ trong tim thì trái tim bỗng hóa điếc. Nó không còn nghe tiếng chim bị nhốt, không nghe những người đàn bà ngoài kia thở dài. Nhưng sự thông thái muộn đó không phải là khách quý trong phút giao thừa mụ mị thiêng liêng. Những giọt Johnnie Walker đỏ rỏ tong tong vào sự hể hả của chúng tôi, ngay dưới lọ tro đen của thằng Tân, thậm chí những điếu thuốc ngày thường bất lương điếm đàng của Hồng lúc này cũng đơn thuần là những điếu thuốc ngon, những điếu thuốc tôn trọng con người. Còn chúng tôi tôn trọng nhau. Chửi nhau chua miệng cả năm, nịnh nhau ngọt lừ ba ngày Tết. Một năm âm lịch ba trăm năm mươi tư ngày, năm qua nhuận, dôi hẳn ra ba mươi ngày chửi cạn vốn từ, nên phút giao thừa ba thằng đàn ông hôn nhau như lãnh tụ ba nước anh em vừa hoàn thành công cuộc nổ tung một thế giới.

Sứ mệnh của chúng tôi dừng ở đấy. Phần còn lại dành cho ba bà vợ. Họ đang quét xác pháo, dồn vào một đống, châm lửa đốt, chụm hương vào cũng trên tro tàn và kiên nhẫn đợi hết hương thì xóa sạch hiện trường. Giáo phái của khu cầu thang này vừa có thêm một hội viên: để cứu rỗi tội lỗi của chồng thì vợ thằng Hồng cũng không nề hà tín ngưỡng.

Mặc kệ đám đàn bà đi nhặt xác pháo, thu vén khói hương và vá víu những mảnh tôn giáo khác nhau thành một chiếc ô kì khu che trái tim yếu bóng vía của họ, chúng tôi cứ uống, cứ thổi nhau lên trời, chúng tôi tưởng nhớ ba thằng vắng mặt với rất nhiều ưu ái, sáu thằng mỗi thằng một vẻ một hào kiệt kì phùng: một triết gia đắc đạo là ông Thân, một lãng tử độc hành là thằng Tân, một thi nhân ẩn dật là tôi, một nông tra giải đời là Đoài, một tráng sĩ lạc loài là Đủ, và một thức giả đầy nhiệt huyết là Hồng. Gộp lại là một tập thể mạnh. Có tầm cao trừu tượng của ông Thân, có chiều sâu tỉnh táo của Hồng, có hồn thơ của tôi, có đời thực của Đoài, có trái tim tha thiết của Tân, có dũng lực của Đủ. Nhân nghĩa lễ trí tín dũng trọn bộ. Sáu chúng tôi, sáu vạch, chung thành một quẻ Sến.

Hồng mở đầu cuộc đời super lương thiện của y ở chỗ ông Thân chấm dứt. Quả thật cuộc phản kháng của thế hệ ông Thân như thể khúc cung oán của những nàng cung nữ chết khô trong cuộc đời hạn hán dài dằng dặc mỏi mắt chờ trông một trận mưa tinh trùng của mình rồng. Đấy là một cuộc phản kháng đầy tinh thần tiết dục, xót xa vô vọng và khổ hạnh siêu nhiên, nhưng mục đích của cả đời tiết dục hóa ra chỉ là một giây phút mây mưa, tiết hạnh lắm lại loã lồ đĩ điếm nhiều đấy thôi, nàng nào ngủ được với vua thì gút bai cung oán với lại phản kháng! Ngụy hết! Từ trí thức lớn đến trí thức nhỏ, ngấm một chút ơn mưa móc là bao nhiêu bất hợp tác đóng thùng cất kĩ, để dành cho ngày thất sủng. Ai cũng tính đến ngày thất sủng. Thất sủng là tai nạn nghề nghiệp tất yếu của sĩ phu, có thể tiết lộ ở các sa-lông cũng như khoe số lần được vào triều và được đi sứ. Kẻ nào chưa có đủ hai bộ mặt, hai giọng nói, hai lí lịch, hai sự sống, là kẻ tầm thường không đáng kể. Và đám đông ngoài đường cũng học lo xa như thế. Mỗi cuộc đời Việt ít nhất tính thành hai cuộc đời, bảy mươi tư triệu người là một trăm bốn mươi tám triệu cá nhân, Hà Nội là một thành phố sáu triệu dân, tôi là ít nhất hai tôi ở trong một khối thịt xương chiều rộng 48 chiều cao 165 chiều sâu 27 chật chội. Tôi xin lỗi bạn đọc nếu miệng lưỡi tôi độc địa. Tôi thằng đàn ông đã mòn mỏi ở mọi chỗ, cái dương vật quý của trời cho cũng cùn và hoen rỉ, còn gì đâu ngoài một cái lưỡi mài vào những lời nhọn hoắt cho đến khi nào tứa máu.

Đúng là tôi đã phát chán những oán thán. Chúng thường có mùi không lẫn vào đâu được của những con rượu phản đối độc quyền rượu của chính quyền. Làm sao tôi có thể tin rằng chân lí ở về phía nhà đối lập này, thường là một nhà văn, nhà thơ, khi nhà ấy cũng nhân danh những thứ hệt như phía bên kia, cũng khoa trương và hiếu thắng như thế, cũng mị đám đông bằng những sáo ngữ, bằng sự đa cảm của sân khấu cải lương và bằng những cốt truyện giả tạo, đôi khi cũng mê đắm trong sự tuẫn tiết vẻ vang của chính mình, và chắc chắn là cũng độc đoán và chuyên quyền trong đời tư cũng như việc công nếu có dịp? Chân lí ở phía đối lập sao vẫn được nặn bằng cũng một thứ bột như thế, với rất nhiều bột nở như thế, chỉ có điều bây giờ nó mang hình thù của cả chiếc bánh, chứ không phải nửa chiếc như thường lệ? Làm sao tôi có thể nuốt trôi bài giảng về tự do và sự bình đẳng của mỗi cá nhân của giáo sư kia trong quán cà phê, khi giáo sư không thể bước một bước ra vỉa hè lầm than của chúng ta mà không bị hàng chục chế độ, tiêu chuẩn, chức vụ, danh vị quý báu của mình cùm lại? Ôi, nếu thêm vào đó những trí thức Việt kiều giàu nhiệt huyết, chính kiến, và đa nghi, hạ mình từ tầm cao quốc tế của đời lưu vong và tị nạn xuống xứ sở điêu linh của chúng ta để cho rất nhiều lời bàn vàng ngọc; và rút cục là đám trí thức cò con như tôi, ngứa mồm cũng chửi vung lên, bao nhiêu bất mãn vứt ra đường cho khuất lòng là xong, thì phản kháng ở xứ sở này cũng lại là một cuộc chạy không tải của giới sĩ phu, động cơ thì hoạt động tốt và kêu to, kêu rất to, nhưng mọi bánh xe đều đứng im như bị yểm bùa… Như thể cỗ máy phản kháng made in Việtnam cũng kém chất lượng như mọi sản phẩm khác. Đau lòng bao nhiêu, đáng quên đi bấy nhiêu, và nếu có thể thì đếch quan tâm như thái độ của đám đông mải mốt làm ăn và tích trữ vàng!

Chính ở phút đầu ngày mới của năm mới chúng tôi chứng kiến sự ra đời một chương trình phản kháng mới. Xin bạn đọc chớ vội hoài nghi, mà hãy cùng tôi lắng nghe, biết đâu thay vì chán ngấy như thường lệ, một hi vọng sẽ nhen lên, những ngôi nhà đổ nát là chúng ta, nơi thất vọng mọc rêu, chẳng phải cũng là chỗ tốt cho cỏ hi vọng trồi lên còn cao hơn đó sao!

Cương lĩnh của Hồng là pro–dollar, cái tên đó xuất phát từ luận điểm đơn giản như sau: đồng tiền, tự nó không ràng buộc chính trị, nhưng có thể trở thành một thế lực siêu chính trị; kẻ trí thức cũng vậy, tự mình chỉ là một phương tiện trung chuyển các giá trị, nhưng có thể trở thành một thế lực định giá siêu phàm. Nghe đến đây, thú thật với bạn đọc là tôi thấy mọi nhược điểm của phong trào phản kháng của chúng ta dường như lại rủ nhau về tề tựu cả ở lí thuyết “mới” của thằng Hồng: cũng khiên cưỡng, khuyếch trương, khinh hiện thực như thế. Bây giờ làm tiền là quốc sách, xem ra pro–dollar có vẻ như một sáng kiến đến muộn của một cái đầu hàn lâm ngủ quên. Vả lại mùi tiến thủ cố hữu ở y lại sực lên, bao nhiêu thiêng liêng cũng không át đi được.

Nhưng Hồng tiếp tục triển khai. Y nhấn mạnh rằng cho đến nay, mọi tinh thần đối lập đều chủ trương đối thoại. Yêu cầu, kiến nghị, là đối thoại. Đòi cởi trói là đối thoại. Bản thân sự li khai cũng là một đối thoại. Những trang nhật kí bí mật như thể viết cho riêng mình cũng phấp phỏng một hi vọng đối thoại. Những bản thảo chôn dưới gầm giường cũng vậy. Là đối thoại, dù đã từ lâu người ta biết đó là đối thoại với một bức tường. Biết mà không từ được vì đã quá nghiện. Nghiện có một kẻ thù. Như những bà vợ cần một thằng chồng vũ phu để mà la lối. Nhưng đồng tiền không có địch thủ. Nó cũng chẳng cần đối thoại. Kẻ đối lập mới cũng vậy. Hắn tự do. Hắn không phí thời giờ trình bày cho một ai đó sự cần thiết của tự do, điều đó vô nghĩa như tìm cách thuyết phục cho kẻ đó cùng yêu một mĩ nữ. Hắn không phí sức vào việc vạch trần những bộ mặt nào đó, việc ấy cũng vô nghĩa như tố cáo sự tàn bạo của những cơn bão mùa thu: bão sẽ mãi còn, nhưng nó chỉ cuốn đi những túp lều vốn dĩ xiêu vẹo. Việc của kẻ đối lập mới là xây những căn nhà vững chãi để đời.

Hồng còn nói dài, nhưng tôi thiết nghĩ lời của một đêm rượu cô vào nút lại cũng vừa một cái chai, đại loại như sau: thay vì làm cái bóng của chính quyền thì phong trào đối lập phải tự lớn mạnh thành một thực thể riêng; thay vì làm một quả cân ở phía bàn cân bên kia, phải trở thành một trọng lượng độc lập. Nghe tuy mơ hồ, nhưng cũng vào được một lỗ tai và chưa chui ngay ra lỗ bên kia. Tôi không hình dung nổi các nhà đối lập mới sẽ cư xử như thế nào trong cái hiện thực rối mù hiện tại (có phải ông nhà báo Sài Gòn chống đối trước bảy lăm, sau bảy lăm thì giúp cộng sản cầm tù vô số trí thức và nhà văn Sài Gòn, gần đây viết một loạt bài bóc vỏ chủ nghĩa xã hội đăng ở những tạp chí hòa giải của Việt kiều, gần đây nữa thì xây biệt thự cho Tây thuê ở Thành phố Hồ Chí Minh, thành một dissident sang trọng có vai vế, là một ví dụ về phép ứng xử mới không?), tôi tin là bạn đọc cũng lúng túng như tôi, nhưng như đã nói, cỏ hi vọng trong chúng ta là thứ cỏ sống dai, vả lại so với những khái niệm như “Giai phẩm”, “Nhân văn I”, “Nhân văn II”, “Xét lại”… thì pro–dollar là một cái tên vui tai và không quá trừu tượng. Cho nên tôi bỏ qua mùi tiến thủ khó chịu, bắt tay mừng cho Hồng, rồi ai nấy về nhà mình.

Tôi cũng cam đoan với vợ Hồng, rằng tôi sau cuộc rượu về ngay nhà mình và còn chưa ngủ hết men. Nhưng chị ta, sáng mồng một, lên cơn điên, tóm cổ tôi lôi ra khỏi giường, kéo xềnh xệch sang nhà ông hàng xóm xế bên phải. Tại đó, chị ta chỉ mặt ông Thân và tôi, hỏi ai trong hai người là mật thám, hôm qua chỉ có ba người đàn ông với nhau, hay vách có tai, hay mấy con chim này hót điêu? Ai? Đứa nào? Thằng nào con nào hại chồng tao? Ai? Mày hả? Tao biết mày thù cả nhà tao? Mày ghen chồng tao đi nước ngoài con tao học trường chuyên! Mày đặt máy ghi âm! Đồ Việt gian! Đồ hèn không ăn được thì đạp đổ! Ông này nữa! Ông mớm lời cho chồng tôi! Ông lú cả đời toàn những lời xấu xa, câm đi chẳng được thì nhét vào mồm người ta! Già thì chết đi, sống hại người thì sống làm gì cho nhục! Các người chuốc rượu rồi bỏ thuốc độc vào mồm chồng tôi. Tôi sống sờ sờ có đất có trời, tôi thừa biết các người là đồ phản động giấu mặt. Chồng tôi gà chẳng dám cắt tiết, có đâu đi lật chế độ đi làm thổ phỉ tay sai cho đế quốc! Có đâu đi phản dân tộc hại nước hại dân! Các người giáng họa vu oan trời cho bất kì tử!

Khi nữ triết gia kiệt sức ngất đi, tôi bồng chị ta, qua khoảnh hành lang chung, bây giờ còn là khoảnh hành lang u ám của sở mật thám, về căn nhà vắng thằng Hồng. Y đã theo hai người đàn ông lạ mặt mà đi từ sáng sớm. Lúc trở lại, tôi thấy ông Thân đứng bên cửa sổ mở rộng. Năm chiếc lồng chim cũng để ngỏ. Vỏ kê bay như mưa vàng. Mười chiếc thìa cà phê rực rỡ màu của ngũ hành ngoáy vào mây trời hồi lâu rồi tan vào vũ trụ. Những chiếc vòng sắt vòng nhựa xâu vào một sợi chỉ đeo nơi cổ người nuôi chim. Sau cơn tâm thần của vợ thằng Hồng, tôi không nghĩ đeo vòng như thế là điên. Tôi dìu ông Thân ngồi xuống, dưới chỗ bàn thờ. Chúng tôi ngồi đó, ngóng ra ngoài. Một vệt màu từ đâu đậu xuống bậu cửa sổ. Nó nhảy tung tăng. Nó hót. Chí choét chí choét Tân ơi! Chí choét chí choét Đủ ơi! Tân ơi Đủ ơi chí chết chí chết! Rồi nó vỗ cánh bay đi mất. Một vệt màu khác lại đậu xuống hót chí choét. Tân ơi Đủ ơi!

Bà Mùi đi ra lạy sống chim. Tôi cũng không cho thế là điên. Tôi chỉ mải nghĩ rằng cuối cùng mình cũng đã được bồng một đàn bà bất tỉnh mà chẳng thấy hồi hộp, chẳng có cảm giác nghĩa hiệp, chẳng ra làm sao. Anh hùng, phản kháng, tình bạn, nghĩa láng giềng, hết thiêng cả rồi, như rơm vàng cho một mồi lửa là tan tành mây khói.