gày tháng trôi qua. Những ngày tháng vô cùng sôi động. Từ Châu Mỹ, San nhiều lần liên lạc với bạn bằng thư. Rồi một thời gian sau đó, chúng bặt tin nhau vì chiến cuộc. Nhưng cả hai vẫn nhớ đến nhau.

Sau chiến tranh, San học tại Pháp, cha con cậu lấy quốc tịch Pháp và định cư tại đó luôn. Ba Lan với khu vườn rộng, vú Tam A và lão bộc Bách bị vùi trong dĩ vãng như một truyện thần tiên, như một trang sách đẹp đã bị lật qua. Không bao giờ San có dịp trở về đó cả.

Trong khi đảm nhận công tác của một công ty dầu hỏa và khảo sát chất titan, San có dịp trở lại Châu Phi thăm bạn.

San suýt không nhận ra khung cảnh cũ: đồn Kotokro gần như một dinh thự thay vì một căn nhà lụp xụp mà thiếu tá Cát làm việc trước kia. Vẫn hãng xe S.A.K.A. nhưng không còn chiếc xe cà tàng như trước mà là một chiếc xe tuyệt hảo, mới tinh khôi, trọng tải mười tấn đổ viên kỹ sư trẻ tuổi xuống chỗ có rải cuội trắng gần cột cờ. Ngoài bệnh viện, người ta còn dựng được một nhà bưu điện và một trường học. Kotokro giờ đã thay hình đổi dạng, tiếp xúc với văn minh và trở thành một thị trấn tuy nhỏ nhưng khá khang trang.

Rồi khu công viên với căn nhà đỏ chóe, những bức tường cũ kỹ của Lobi không thay đổi, cũng như những soukala của dân chúng. San lên đồi tiến về phía nhà Mặc Lâm. Một cậu bé da đen, nhỏ hơn Yago dạo đó trả lời là chủ nó đi vắng đến chiều mới trở về.

San ngồi xuống gốc cây phượng già nhìn quanh, hồi tưởng lại những ngày qua. Mấy con sơn dương chạy đến bên khách lạ không tỏ vẻ e dè chi cả. Trong thoáng chốc, San mơ màng nhớ đến những bước chân nai đã cùng sải theo cho kịp đôi bạn một trắng, một đen. Vài con ong vo vo đâu đó càng gợi nhớ ngày qua. San như mê đi, như được du vào dĩ vãng êm đềm xa lơ, xa lắc. Cậu không nghe cả tiếng hát của những người da đen từ dưới sông lên. Khi cậu chợt tỉnh, thấy họ thì họ đã tiến quá gần.

- San, con đó hả? Con còn nhớ đến ta ư?

San lao tới Mặc Lâm, ông xuất hiện khá kỳ quặc: mấy người da đen vừa đặt cái kiệu đặc biệt xuống, nom giông giống cái hộp, một cái ghế sâu, có nệm lót sau lưng treo lủng lẳng xuyên qua cái sào dài để khiêng đi. Một cái kệ phía trước nho nhỏ vừa đủ để ông có chỗ đặt hai khẩu súng. Mặc Lâm cười giải thích:

- Chính cái kiệu này, ta ngồi vô đó mà vẫn tiếp tục hướng dẫn đoàn săn như trước, San à!

San nhìn kỹ Mặc Lâm, ông không thay đổi bao nhiêu, mái tóc mầu đỏ hung chỉ điểm thêm một số sợi bạc. Khi đứng lên, lưng ông rất thẳng, chỉ có hai chân hơi yếu thôi.

Vẫn cái giọng trầm ấm cũ, ông nói với viên kỹ sư trẻ tuổi trước mặt mình:

- Mùa đông năm rồi ta bị một cơn… Chắc con thừa hiểu, thật là xui xẻo cho ta, một tay xuyên sơn bạt hải như ta mà phải chịu cái nạn này, song con xem, ta vẫn cứ hướng dẫn đoàn săn như thường…

Rồi nhớ ra, ông vui vẻ đổi giọng:

- Quên chớ, đây, ta giới thiệu với con: cậu Giang từ Anh quốc đến, nhờ ta đưa đi săn voi. Dân Ăng lê chính cống đó, nghe!

Giang tiến đến bắt tay San. Ông Mặc Lâm cười, tiếp:

- Chưa giới thiệu xong mà, còn đây là Hoàng Đình San, con trai của nhà bác học lừng danh và cũng là bạn thân của ta…

Giang ngắt lời:

- Thưa ông, cháu đã biết tiếng ông ấy, thực hân hạnh gặp con trai ông ở đây, ngày hôm nay…

- Cậu thua tôi chỗ đó đó nghe: tôi, tôi hân hạnh biết nó từ hồi nó mới vào tuổi 15 kia, và nó còn có nhiều tên khác: Hà, Dio… tôi biết nó từ hồi… tôi còn đi vững bằng hai chân chớ không có nhờ cái kiệu chết bầm này lận kia.

Sau vài câu xã giao, Giang đi tắm. Ông già kêu lên:

- Giúp ta một chút, Dio! Ta rất mừng gặp con. Nào! Con ở lại với ta lâu mau? Đố con biết rõ ta từ đâu về? Đoán coi nào?

- Từ Tankon. Bác hướng dẫn người ta săn voi, con biết mà!

- Đúng đó, Dio! Con biết không: thằng Giang nó muốn hạ voi, mà nó ngu quá, cứ bắn tràn. Lại một nhà đi săn tài tử! Nhưng bổn phận bác là phải làm cho khách hàng vui lòng và tự tin, phải làm sao cho tiếng súng mình nhắm cùng nổ lên một lượt với tiếng súng họ, để họ lầm mà hãnh diện rằng chính tay họ hạ được mồi.

Ông cười khanh khách, ròn rã. San hỏi đến Yago, ông ỡm ờ:

- Thong thả, con sẽ gặp nó, nôn gì? Ở đây với bác một đêm coi! Mày đến đây mục đích vì tao hay chỉ vì nó thôi?

- Ủa, vậy ra Yago không ở với bác nữa sao?

- Chớ cháu muốn nó ở đâu? Nhưng nó lớn rồi, phải để nó bay nhảy chớ! (Vừa nói ông vừa đưa tay cho San dìu ông tiến vào nhà). Bữa nay nó đi công tác ở Comoé. Nó dự tính hồi xưa với cháu, cháu nhớ không? (San gật đầu chăm chú nghe). Mới đầu thì nó được thu nhận như một tên công nhân xoàng, đến nay nó đã leo nhanh và có chức vụ quan trọng trong các tổ chức bảo vệ và huấn luyện voi…

San “à” to lên, lòng tràn ngập niềm vui. Mặc Lâm sáng ngời mắt:

- Hiện nó lo về những đoàn trừ bị.

- Chắc Yago thành công, bác nhỉ?

- Con đoán đúng. Nó thành công mạnh đi chớ! Nếu con muốn thấy, hãy đi với ta con sẽ thấy vườn nuôi thú của nó. Nó có ba con voi cái rất thành thạo công việc và hai voi con đang trong thời kỳ luyện tập. Ui chào! Bầy voi đã làm khổ nó không ít, nhưng nó thích lắm. Nó đã vời được một tay huấn luyện giỏi nhất từ ngoại quốc về, nhờ vậy nó làm việc có phương pháp và chế ngự được bầy voi.

- Còn con Tio của tụi này thì sao, thưa bác?

- Tio? Em của tụi bay ấy ư? Còn phải nói… Ngày mai con sẽ gặp Tio và Yago một lần. Bây giờ để bác hướng dẫn đi thăm bầy voi của nó trước, chịu chưa?

Một già một trẻ sóng bước cạnh nhau. Quá nôn nả được thấy chúng, San quên là ông già yếu hai chân, ông kêu lên:

- Trời ơi! Chậm chậm một chút đi, Dio! Mày đi như voi đuổi vậy đó hả?

- Xin lỗi bác.

San lùi lại tươi cười nói và hai bác cháu chầm chậm băng ngả sau, ra vườn thú của Yago. Vừa lúc đó, hai con voi cái đi làm việc trong rừng về: chúng chở gỗ cung cấp cho một trại thợ mộc.

Cây cầu nhỏ bắc ngang sông đã được thay bằng một cái cầu mới khá vững vàng.

- Thưa bác, còn vàng?

- Vàng? Con muốn hỏi…

- Thưa bác, vàng hồi tụi cháu gieo đó…

- Ạ! Có gieo thì có gặt chớ, nhưng ít quá, ít hơn bác tưởng. Buồn cười hết sức: ta cho tìm mua những dụng cụ đãi vàng tốn tiền bộn đi, mà đãi chả được bao nhiêu. Nhưng nhờ vậy mà dân chúng hết tin dị đoan, không còn thờ hà mã như thờ thần sống.

- Dạ còn ruộng?

- Ờ, còn ruộng thì kết quả tốt. Bây giờ họ đã phá thêm hàng chục dặm ven sông, mà đất chỗ đó mầu mỡ lắm.

San dự một bữa tiệc nhỏ do ông Mặc Lâm khoản đãi và ngủ lại đêm trong phòng mà ngày trước cả một đại gia đình dã thú ở lẫn với người. A Ta đi vắng, còn báo Baou và Niki đều đã già và cũng nhận ra bạn cũ, rất mừng.

Trên kệ sách, cuốn Mô Ly còn đó, xếp hàng đầy bụi cùng với mấy cuốn sách khác, loại mạo hiểm đường rừng và loại huấn luyện voi.

San nằm thấp thỏm cố dỗ giấc ngủ và mong cho mau sáng. Uống vội cốc cà phê, từ chối bữa điểm tâm thịnh soạn, San từ biệt ông Mặc Lâm đi đến ngay chỗ Yago làm việc để gặp bạn mình. Thằng bé da đen kêu giật sau lưng:

- Dio! Ông Dio! Cụ chủ bảo phải có bản đồ, cụ đưa ông đây nè!

San đón tập bản đồ trên tay thằng bé, cảm ơn nó và cười bảo:

- Về thưa ông cụ là không có bản đồ, ta cũng tìm ra chỗ Yago được, nghe không?

° ° °

Buổi chiều ngập nắng, cánh đồng cỏ như bốc khói, không khí oi bức làm thành một vầng hào quang xanh nhạt, chập chờn trên ngọn cỏ cao. San ngừng lại ở lối vào rừng. Giòng sông Comoé chảy xiết gần đó, bầy hà mã nhào lộn láo nháo ở cái vũng cạn. Sừng sững trước mặt San, ba cái cây già cỗi xám xịt bóng láng, cây trong cùng vẫn còn ghi tên hai đứa do Yago khắc sâu khi họ dạo chơi. San hồi hộp, sẽ sàng từng bước một, định bụng dành cho Yago một ngạc nhiên. Từ trong xa có tiếng hát vọng lại, giọng của những người da đen. Bỗng trước mặt San, bụi rậm rẽ đôi, San không kịp trở tay (khẩu cát bin đã dựng dưới gốc cây có khắc tên San và bạn). San định kêu mà không thành tiếng, chỉ vừa kịp thấy cái đầu tròn to lớn húc đến liền quay đầu chạy.

- Tio! Tio!

San khấp khởi mừng vì nhận ra tiếng Yago, ngẩng đầu lên. Thì ra Yago chơi nghịch, trèo lên cây để mình Tio ra đón bạn. Một tràng tiếng cười ròn rã nổi lên và từ trên cây, Yago phóc xuống đúng trên lưng voi rồi tuột xuống, chân đặt lên đầu gối con Tio vừa co lên:

- Hai bên không nhận ra cố tri sao? Tồi quá! Tio, mày không nhận ra anh hai của mày, Dio đó mà!

- Yago!

San kêu to vui vẻ trong lúc Tio cũng vừa dùng cái vòi hít hít tìm cái mùi quen thuộc của anh hai, rồi nó quấn vòi quanh vai San biểu lộ sự mừng rỡ. Và sau cùng, nó rống lên.

- Tio đã nhận ra cậu đó!

San tiến lại, hai người nắm tay nhau, im lặng giây lâu.

- Sao không đánh điện cho tớ đi đón cậu?

- Tôi muốn dành cho Yago một bất ngờ.

- Hãy khoan, Tio! Đưa Dio lên trước đi, coi!

Yago ra lệnh, San chưa kịp chuẩn bị thì đã bị cái vòi của Tio cuộn chặt, nhấc bổng lên và đặt trên lưng nó, rồi nó cũng làm vậy với Yago. Hai người ngồi bên nhau, ngất ngưởng, sung sướng và cùng cảm thấy như bé nhỏ hẳn lại sau bao năm tháng xa nhau.

- Khoan nói gì hết, đi tắm một cái cho mát, rồi về trại sẽ hàn huyên.

San ngoan ngoãn làm theo lời bạn. Tio cũng chạy theo. Bộ ba ngụp lặn dưới giòng sông ngầu đục thỏa thuê, vui vẻ như ba đứa trẻ, mặt trời gần lặn mới mò lên. San có súng săn hai nòng và Yago có súng cát bin do Mặc Lâm tặng song họ không đụng tới thứ khí giới đó. Hai bạn sóng vai nhau dùng cung tên hạ vịt trời đang bay để làm món ăn tối.

Bên đống lửa, sau bữa ăn, họ thi nhau kể chuyện không biết mỏi.

- Cậu nhớ không?... Hôm đó…

Rồi lại:

- Anh còn nhớ chứ, lần đó…

Trên một cái thùng gỗ trống, dùng nắp làm bàn, có cái máy chữ mới tinh khôi. Một người giúp việc theo thói quen của Yago, lo loay hoay đốt đèn cồn và sắp đặt giấy tờ cho Yago làm việc.

Nhưng anh ta ngạc nhiên biết bao, khi nghe chủ bảo:

- Samy! Hãy dẹp đi!

Samy còn ngơ ngác thì Yago giải thích:

- Bữa nay tôi có khách quí đến thăm. Xếp công việc lại, hiểu chưa?

San mơ màng nhìn cái máy chữ, hồi tưởng lại cái máy chữ cà tàng mà Yago và Mặc Lâm cùng âm mưu lừa mình bằng những trang đánh máy mạo thư cha mình từ Châu Mỹ gửi về. San quay nhìn bạn, bắt gặp tia mắt Yago cũng lóe sáng lên tinh nghịch:

- Anh biết không: thật ra tôi không được ông cụ dặn dò chi cả, cũng không cả hai tiếng “im lặng” nữa. Nhưng tự nhiên cảm thấy cần phải phụ với ông…

- Biết mà! Tôi hiểu anh quá rồi mà!

Đôi bạn cùng cười vang. Chợt Yago hỏi:

- Này, cậu ở đây với tớ được mấy ngày? Chúng mình đi Tankon chơi đi! Cậu còn nhớ Tankon chứ?

- Sao lại không? Nhưng anh bận việc mà!

- Sẵn dịp tớ đi kinh lý ở Tankon hai ngày, ta đi chơi. Chịu không?

San gật đầu đồng ý. Yago thích thú cười khanh khách, đoạn giả giọng ông Mặc Lâm, khi ông nói chuyện với bác sĩ Viết hay đồn trưởng Cát, Yago cao giọng:

- Giấy tờ! Luôn luôn bị rầy rà vì giấy tờ. Tôi rất ghét, vì vậy tôi chọn Châu Phi!

- Và vì vậy, tôi phải đánh máy mỗi ngày!

San tiếp. Hai người lại nắm tay nhau, nhìn sâu vào mắt nhau, không nói.

Thật là một cuộc dừng chân đẹp, quá đẹp trong đời, họ được bao bọc trong tình bằng hữu thâm sâu, thắm thiết. Người nọ kể cho người kia nghe những dự tính trong đầu và những gì đã hoàn thành được đôi phần.

- Này Yago! Tớ định sẽ viết lại chuyện chúng ta thành một cuốn sách.

- Ủa, ra cậu toan tính làm nhà văn nữa kia à?

- Không! Tôi không làm nhà văn, tôi không có biệt tài đó, nhưng tôi kể lại chuyện chúng ta, cũng hay đấy chứ? Anh nghĩ sao?

- Còn phải hỏi, tôi tán thành lắm. Nhưng đừng có tô vẽ quá nhiều… Tôi cũng đang tính viết một cuốn…

- Anh viết?

San ngạc nhiên hỏi. Yago cười:

- Phải, nhưng tôi viết chuyện thiết thực hơn anh: về cách săn voi, cách bẫy chúng, cách huấn luyện và tất cả dự định của tôi về cách tổ chức đoàn săn hậu bị. Tôi sẽ đề tặng cậu với câu này: “Tặng Dio, người bạn đã giúp tôi tạo dựng tương lai” chịu không?

San cảm động:

- Sao lại không? Nhưng anh có nói quá không, khi anh cho tôi là người bạn đã giúp anh tạo dựng tương lai? Tôi có giúp anh chi đâu? Anh giúp tôi thì có, anh đã cứu tôi…

- Thôi đi cậu! Cái đó là cái quyền của tôi cũng như nhận xét của tôi, cậu không cản tôi được đâu. Chúng ta đã sống bên nhau một thời gian dài, chúng ta đã tựa vào nhau…

- Tôi cũng sẽ đề tặng anh trên cuốn sách tôi viết…

- Như thế nào? Nói thử xem?

- Như thế này: “Tặng Yago, anh tôi và anh của Tio”!

Yago vỗ tay tán thưởng. Giữa khu rừng quang đãng, chỗ Yago làm việc tại Lobi, xa các trung tâm đô thị và xa cả loài người, đôi bạn cũ gặp nhau, họ không thèm tính đến thời gian. Họ hẹn nhau không xé lịch, để sống bên nhau những ngày thật đẹp bù lại nỗi nhớ nhung.

San sung sướng vì bạn có công tác quan trọng ở Lobi. Trong khi chờ giấc ngủ, San mơ hồ nhớ lại câu Yago thốt năm xưa:

- Dio! Mày sẽ thấy, sau cha nuôi, tao sẽ là người ngon lành đặc biệt ở Kotokro!

Sàigòn 30-6-72

MINH QUÂN – PHƯƠNG BA