rọng có cảm giác đã nghe thấy giọng nói của người nọ một lần, ở đâu đó rồi. Trong những âm thanh xô bồ của cuộc sống, những thanh âm ấy chỉ vang lên bên tai anh có một lần thôi, trong một lúc rất ngắn ngủi thôi, vậy mà sao nó lại để lại cho anh một ấn tượng lâu bền đến thế. Đó là một giọng nói sôi nổi nhưng đằm thắm vô cùng và có một sự thống thiết kỳ lạ giữa nội dung lời nói với âm lượng, âm sắc cùng ngữ điệu. Nam có nhiều bạn bè, nhưng Trọng chưa được biết người bạn nào có giọng nói như thế này.

Do vậy, đáng lẽ bước vào phòng bệnh nhân thăm Nam thì Trọng dừng lại ở cửa, lắng nghe cuộc đối thoại của người bạn nọ với Nam và anh tự nhủ, có lẽ suốt đời anh sẽ không quên những câu nói của họ ở giây phút này.

- Cậu nói cho mình nghe đi – Giọng Nam thều thào, đầy cố gắng và thiết tha – Mình không có báo đọc, không có đài nghe. Mình gần như bị tách ra khỏi đời sống. Sao họ lại muốn mình chết trước khi chết thật nhỉ?

Một giây im lặng hết sức cảm động ngay sau khi Nam vừa dứt lời. Và sau đó, người nọ hình như hơi cúi xuống làm một động tác gì đó như là kéo chăn cho Nam chẳng hạn và giọng anh hỏi có phần xao xác:

- Ông muốn nghe cái gì nào, Nam ơi?

- Những chuyện vui... Không, không... Những chuyện có thật. à, có biết việc khai thác dầu hoả, việc xây dựng công trình thuỷ điện sông Đà không? Thành phố mình đã làm thêm được những điều kỳ diệu gì nữa rồi?

- Nam ơi, nếu một sớm mai cậu khoẻ lại, cậu nhảy lên xe đạp, cậu đạp vòng quanh thành phố, ra vùng ngoại ô, chắc chắn cậu sẽ vui lên, khoẻ thêm rất nhiều. Lúa mùa sớm đang gặt. Hàng chục nhà máy đang xây... à mà thôi, không nên nói cụ thể. Cụ thể không có ích gì cả. Lúc này phải toàn cục.

- Toàn cục? – Giọng Nam thoáng hơi cười.

- Toàn cục chứ – Người nọ dằn mạnh – Nghĩa là dân mình vẫn đang còn đói, đang còn khổ sở trăm bề, tiêu cực còn nhan nhản ngoài đời, nhưng vẫn đang say sưa làm những chuyện kinh thiên động địa. Cũng nên lưu ý, nhìn đời cho biện chứng. Xã hội hiện nay như một chậu nước bị khuấy lên. Theo cùng một mô-men lực, tất cả đều quay tròn. ở trung tâm vòng xoay, tức là ở thành phố, vòng quay so với vòng ngoài xoay tít hơn và lắng nhiều cặn hơn, nên dễ bị lừa rằng: ở đây lắm cặn bã ghê gớm quá. Đừng nên nhìn nhận sự việc một cách cảm tính như thế!

- Cậu vẫn lãng mạn!

- Không đúng. Mình có con mắt hiện thực nghiêm ngặt. Vẫn nhìn rất rõ từng cái vòi bạch tuộc trong đời sống. Có thể kể cho cậu nghe từng vụ việc công an bắt bọn phe phẩy, trộm cắp. Có thể lên danh sách bọn quan nha thoái hoá biến chất. Còn biết bao điều phi lý trong cuộc sống và lý thuyết của chúng ta. Nhưng, cậu hãy cứ khẳng định hộ tớ rằng, cậu đang nằm giữa cái biển sôi động của cuộc sống, của cách mạng đấy.

- Cậu vẫn làm thơ đấy à?

- Thôi rồi. Mình đã đem tặng thư viện toàn bộ số sách văn học mình đã ki cóp. Mình không có tài. Vả lại, phải cho bền chí câu cua, mặc ai câu cá, câu rùa mặc ai.

- Từ nhà thơ đi, đến nhà kỹ thuật. Đời người có chỗ bắt đầu và có nơi đi tới. Đời tớ không được như thế.

- Không, tớ không đi từ đâu đến đâu cả. Cậu cũng vậy. Cậu luân chuyển trong một giới hạn, nhưng đó là một khoảng trời rất đẹp, Nam ạ. Cậu sống vững vàng, khoẻ khoắn. Cậu như cái cột trụ trời. Cậu là thần trụ trời.

- Mình không hay lắm đâu. Mình hơi bị chai đi trước những cái xấu.

- Không đúng đâu, Nam ạ. Cậu chưa phân tích được bản thân cậu. Ngọn cao phong không ngắm nhìn được mình. Tớ nhìn cậu rõ hơn. Vì tớ vừa giống cậu, vừa hơi khác cậu. Cậu là nhà cách mạng ở trong cuộc. Cậu nhận thức được cái tất yếu của thời kỳ này. Và cậu lẳng lặng làm việc, không rên la, để mau chóng chấm dứt nó.

- Còn cậu?

- Hãy khoan, để tớ nói hết. Cậu giác ngộ chân lý từ bản năng rồi nâng lên thành lý tính, do đó cậu vững chãi vô cùng. Còn tớ, tớ bắt đầu từ lý trí.

- Không hẳn thế đâu!

- Thế đấy. Tớ nói cậu nghe. ở cậu, động lực duy nhất không bao giờ suy suyển là lý tưởng, cậu bất cần hiện thực, hiện thực dầu có xấu xa thế nào cũng không mảy may ảnh hưởng đến niềm tin vào chân lý sắt đá của cậu. ở tớ, và những anh em khác, sức mạnh là sự kết hợp cả lý tưởng và hiện thực. Hai lực này càng cách xa nhau bao nhiêu thì hợp lực càng yếu bấy nhiêu. Có kẻ, hai lực đó ngược chiều nhau thì chống đối nhau. Còn ở tớ, tớ phải dùng lý trí để kéo hai lực đó lại, chồng khớp nhau, hay ít ra là gần nhau để tạo nên một hợp lực mạnh.

- Cậu giải thích sức mạnh con người bằng vật lý học lớp sáu.

- Thật thế đấy, Nam à. Vấn đề bây giờ với bọn tớ là cách nhìn hiện thực. Làm thơ, tớ không thành đạt gì cả. Nhưng, nhờ làm thơ mà tớ trở nên thống nhất hơn giữa hiện tại và huyền thoại.

- Tớ sẽ nhớ ý kiến này của cậu và chết xuống âm phủ tớ sẽ nghiền ngẫm thêm.

Người nọ bật một tiếng cười nhỏ. Và sau đó giọng Nam bỗng hạ xuống yếu ớt, run rẩy lạ lùng:

- Cậu... hứa với tớ đi. Di chúc của tớ đấy. Cậu phải về phụ trách công việc thay tớ. Phòng mình, còn vị thành niên lắm, nó cần một người như cậu.

Bàng hoàng, Trọng đẩy cửa bước vào. Anh đã hiểu người nọ là ai rồi. Anh đã không lầm. Người vừa say sưa nói chuyện với Nam chính là người đến tặng sách thư viện thành phố buổi nào anh đã gặp. Nhưng anh ta đã đi ra, né ở cửa, nhường lối cho Trọng vào. Một khuôn mặt dung dị, dễ mến. Đôi mắt kính cận trong sáng, vầng trán cao, hơi phẳng, và một thái độ hết sức khiêm nhường, hơi khép kín, khác hẳn lúc tự nói về mình.