ới sự nhất trí đáng kể và đáng khích lệ về ý nghĩa của từ ngữ, các cuốn từ điển định nghĩa sự nực cười là tất cả những gì đáng cười và đáng đùa giỡn, mọi chuyện vớ vẩn, lẩn thà lẩn thẩn, mọi thứ có thể gây cười, tất tật mọi chuyện buồn cười. Đối với các cuốn từ điển thì hoàn cảnh hình như không tồn tại, mặc dù bắt buổi phải giải thích nguyên nhân của sự việc ở chỗ nào, các cuốn từ điển gọi đó là trạng thái hoặc đặc tính đi cùng với một sự việc, xin mở ngoặc đơn điều đó rõ ràng khuyên chúng ta không nên tách rời các sự việc với hoàn cảnh của chúng vv không được xem xét sự việc này mà lại lờ sự việc kia. Thế thì cách hành xử của cái ông Cipriano Algor này có lẽ cũng đáng nực cười thật, ông đã vắt kiệt sức vì cẩn thận bê trên tay từng lô đồ gốm đã trở nên vô dụng chầm chậm dò dẫm đi xuống dốc để bỏ vào trong hang mà đáng ra chỉ cần đứng từ trên miệng hang lần lượt quẳng tất cả chúng xuống dưới đáy, biến chúng thành đống mảnh gốm vỡ,như cách gọi mỉa mai của cô con gái, là xong việc. Tuy nhiên, làm gì có giới hạn cho cảnh nực cười. Nếu ngày nào đó, như Marta dự đóan, một chú bé trong làng cứu lô hàng gốm này ra khỏi cảnh âm thầm vô danh và đưa về nhà một chiếc đĩa đã bị rạn nứt, thì chúng ta có thể tin chắc chắn rằng cai vết nứt đó là có từ trong kho, hoặc do những va chạm không thể tránh khỏi giữa các đồ gốm trong quá trình vận chuyển từ Trung tâm về đến hang trên những đoạn đường mấp mô đầy ổ gà. Chỉ cần thấy thái độ quá ư thận trọng của Cipriano Algor trong khi bê lô hàng này xuống tận hang sâu rồi cẩn thận đặt chúng xuống đất, cái nọ sát bên cái kia, thành từng khối thẳng hàng thẳng góc nhất có thể được, chỉ cần nhìn cảnh tượng buồn cười đang diễn ra trước mắt này chúng ta cũng có thể khẳng định chắc chắn rằng ông không hề để xảy ra bất cứ sự rạn nứt hay sứt mẻ nào, chẳng thể có một chiếcđĩa nào bị vỡ, chẳng thể có một chiếc ly nào mất quai, không thể có chiếc ấm nào sứt vòi, lô hàng gốm được xếp ngay ngắn vào một góc trên khu đất đã được lựa chọn kỹ càng và được vây kín xung quanh bằng những thân cây nổi lên giữa đám cây thấp, giống như các tác gia vĩ đại đã từng viết trong sách rằng chỉ nhớ có cách này mà chúng có thể vượt được thời gian rồi chờ đến lúc các di chỉ hồi sinh trở lại. Người ta có thể nói rằng cách hành xử của Cipriano Algor thật nực cười, nhưng cả trong trường hợp cụ thể này chúng ta cũng chớ quên thái độ của Marçal Gacho. Trong những ngày nghỉ về thăm nhà, và thực hiện bình thường cái nghĩa vụ cơ bản là giữ mối đoàn kết gia đình, anh không những đã giúp đỡ bố vợ khuân vác lô hàng lênxe mà cò, không hề tỏ ra kinh ngạc hay phân vân nghi ngại, không hề hỏi trực tiếp hay hỏi bóng gió, chẳng hề có cái nhìn giễu cợt hoặc thương hại, bình thản làm theo làm theo gương bố vợ, đến mức, chủ động uốn lại đường xuống dốc hang cho bớt ngoằn ngoèo, bạt bớt đất cho đỡ dốc thẳng đứng. Chính vì vậy, khi Marta nhắc lại những lời bạc bẽo và giễu cợt vô lối kia trong cuộc nói chuyện với cha thì đương nhiên chồng của cô, với uy quyền không thể bàn cãi của người đã chính mắt mình chứng kiến công việc nọ, liền chấn chỉnh ngay thái độ của vợ. Đó không phải là đống mảnh gốm vỡ đâu. Và nếu cô ấy, vốn là một người luôn đòi được giải thích rõ mọi chuyện, có nhất quyết khẳng định lại rằng, đúng thưa quí ông, đó là một đống gốm vỡ, chin;hiểu là tên mà người ta thường gọi một loại xà bần phế thải để quẳng xuống các hố cho đến khi lấp đầy, trừ các phế thải của con người có tên khác, thì chắc chắn Marçal Gacho sẽ cất giọng nghiêm túc nói với cô ấy, Không phải là đống mảnh gốm vỡ đâu, anh đã ở đó mà. Cũng chẳng có gì nực cười lắm đâu, anh sẽ nói bổ sung thêm, nếu vấn đề được nêu ra.

Khi họ bước vào trong nhà đã thấy có hai túi đồ mới, mỗi túi đựng một thứ. Cuối cùng thì người thợ mộc cũng đã trao các hộp gỗ, và Marta đọc trong sách nói r, trong trường hợp dùng chất hồ loãng để đổ vào khuôn, thì mỗi khuôn chỉ nên dùng đúc không quá bốn mươi mẫu là tốt nhất. Thế có nghĩa là, Cipriano Algor nói, chúng ta phải cần tối thiểu là ba mươi khuôn, năm khuôn cho mỗi lô hàng hai trăm con búp bê, sẽ rất nihều việc trước và sau đấy và bố không tin là với tình cảnh thiếu kinh nghiệm như chúng ta hiện nay, tất cả các khuôn đều hoàn thiện cả đâu, Thế bố tính bao giờ thì làm xong việc chuyển hết số hàng gốm tồn kho ra khỏi Trung tâm, Marta hỏi, Bố chắc là không phải cần hết toàn bộ tuần thứ hai đâu, có lẽ chỉ hai hoặc ba ngày là đủ, Tuần thứ hai chính là tuần này cơ mà, Marçal chữa lại, Ừ, tuần thứ hai trong số bốn tuần, nhưng là tuần đầu tiên vận chuyển hàng tồn kho, tuần thứ ba sẽ là tuần thứ hai cho việc sản xuất, Marta giải thích, Với cách tính tuần lễ hỗn độn như vậy, anh không hề ngạc nhiên thấy em và bố cứ rối tinh cả lên là phải rồi, Mỗi người có lý do riêng, ví dụ, như em chẳng hạn, em đang có mang và em vẫn chưa quen với ý nghĩ này, Thế bố thì sao, Bố sẽ tự nói ra, nếu muốn, Bố không thấy rối rắm gì hơn ngoài chuyện phải sản xuất một ngàn hai trăm con búp be6 bằng gốm vv chẳng biết liệu mình có làm được không, Cipriano Algor nói. Ở trên bàn trong xưởng gốm đang được xếp thành hàng sáu hình mẫu, sáu đồ vật vô nghĩa, có những cái trông kỳ dị hơn những cái khác do nghề nghiệp của loài người mà chúng đại diện, nhưng tất cả đều giống nhau ở nỗi ám ảnh vô tích sự. Để cho chồng có thể nhìn rõ, Marta đã cất những chiếc khăn ướt vốn phủ lên các bức tượng nhỏ đó, nhưng ngay lập tức cô đã cảm thấy hối hận vì trót làm việc đó, cứ như những con rối nặn sù sì thô ráp kia không xứng với công sức của cô đã phải bỏ ra, cái việc làm xong rồi làm lại, cái chuyện muốn mà không được đó, rồi việc thí nghiệm và sửa chữa kia nữa chứ, đúng là không chỉ có các tác phẩm nghệ thuật vĩ đại mới làm cho tâm hồn các nghệ sĩ quằn quại trong đau đớn và ngờ vực, mà cả những thân hình đơn giản vv thậm chí một chi tiết nhỏ như, một bộ phận bằng đất sét cũng không chịu nghe theo những ngón tay của người đang nặn ra chúng nữa, không thèm để ý đến những cặp mắt đang nhìn chúng dò hỏi, đi ngược lại nguyện vọng ý chí của những người yêu cầu chúng phải theo. Trong những dịp khác, có lẽ anh đã xin nghỉ phép để giúp dem chút đỉnh rồi đấy, Marçal nói. Dù câu nói đã rõ ràng là trọn ý, nhưng vẫn như là sự kéo dài cái vấn đề mà không cần nêu ra nhưng Cipriano Algor cũng đã tự nhận thức được. Điều mà Marçal muốn nói, mà không cần nói ra lời thì cũng đã được ẩn ý nói ra cho mọi người hiểu chính là trong lúc chờ đợi được vào biên chế bảo vệ chính thức, thì những vị cấp trên của anh chẳng thể hài lòng nếu anh vắng mặt ở những thời điểm quan trọng như lúc này, cứ như tin tức công khai về việc thăng cấp trong sự nghiệp của anh không phải là chuyện tào lao hàng ngày, mà là một sự kiện quan trọng vậy. Tuy nhiên, ẩn ý trong câu nói là khá rõ ràng và cũng không đến nỗi gay cấn như những lần khác. Vấn đề chủ yếu, vô tình ẩn trong lời nói của Marçal vẫn là nỗi lo lắng cho tương lai của xưởng gốm, cho công việc vv những người đang làm việc này vv những người cho đến hiện nay vẫn sống, tốt hay khổ ải, vì chính cái nghề đó. Sáu con búp bê như sáu điểm cật vấn một cách nực cười và lì lợm, mỗi điểm lại muốn Cipriano Algor cho biết xem ông có thật sự tin tưởng và trong thời gian bao nhiêu lâu, ông già thân yêu ơi, rằng ông có đủ lực lượng cần thiết để cai quản xưởng gốm nữa hay không khi mà cô con gái và anh con rể sẽ chuyển đến sống ở Trung tâm, rằng ông có ngây thơ đến mức tự mình có thể chăm sóc việc thực hiện một cách bình thường các đơn đặt hàng tiếp theo, trong trường hợp may mắn được chấp thuận, và cuối cùng thì từ nay trở đi các mối quan hệ giữa ông với Trung tâm và với viên trường phòng cung ứng, trên lĩnh vực thương mại cũng như trên phương diện cá nhân sẽ mãi mãi toàn màu hồng, hay chỉ là áp lực khó chịu thường xuyên và đầy bi quan cay đắng như tượng người Eskimo hỏi, Liệu ông có tin rằng người ta sẽ yêu mến tôi mãi không nào. Vào lúc này khi mà ký ức về Isaura Madruga đang vụt qua đầu óc thì Cipriano Algor liền nghĩ ngay đến chuyện cô ấy sẽ giúp mình như một nhân viên trong công việc làm gốm, ngồi ghế bên cạnh trên xe đi cùng mình lên Trung tâm, nghĩ đến cô ấy trong vô số chuyện khác nữa và trong những tình huống mỗi lúc lại càng thêm thân mật và thêm êm đềm, ăn trưa với nhau trên cùng bàn, tâm sự với nhau trên cùng chiếc ghế đá, cùng cho con Achado ăn, cùng thu hoạch dâu, cùng thắp ngọn đèn bão để treo trước cửa, vuốt thẳng các nếp nhăn trên chiếc khăn trải giường, rõ ràng là biết bao nhiêu ý nghĩ trong đầu và hơi quá mức mạo hiểm nữa đối với một người mà thậm chí chưa dám đụng đến món bánh được tặng kia. Đương nhiên những lời nói của Marçal chẳng đáng để đáp lại, chỉ là khẳng định lại một chuyện mà ai cũng đã biết, cung giống như đơn giản chỉ cần nói, con cũng muốn giúp hai người nhưng không thể được, tuy nhiên Cipriano Algor vẫn tin rằng cần phải giải thích một phần những ý nghĩ của mình trong khoảng khắc giữ im lặng dau khi Marçal nói, không phải là những ý nghi thân mật thầm kín vẫn được cất giấu cẩn thận trong tủ sắt của niềm tự trọng của người già, mà chính là ý nghĩ chung của những người sống dở trong căn nhà này, dù họ có nói ra hay không, và có thể được tóm tắt chỉ trong hơn nửa tá từ ngữ mà thôi, điều gì sẽ đến với chúng ta ngày mai đây, Ông nói, Cứ giống hệt như chúng ta đang đi trong bóng tối, bước tiếp theo có thể làm cho ta tiến lên cũng có thể làm ta ngã gục, chúng ta chỉ bắt đầu biết được chuyện gì sẽ chờ đợi mình sau khi lô hàng đầu tiên đã được bày bán, từ lúc đó chúng ta mới có thể tính toán được thời gian mà mình cần, nhiều hay ít, hay là không cần nữa, sẽ như bói rứt cánh hoa để cuối cùng tìm ra câu trả lời ấy, Cuốc sống không khác thế bao nhiêu đâu bố ạ, Marta nhận xét, Không phải vậy đâu con ạ, nhưng điều mà chúng ta vật lộn trong suốt bao nhiêu năm qua thì nay lại đang dồn lại trong mấy tuần lễ hoặc trong có mấy ngày, bỗng nhiên tương lai như bị co lại, và nếu bố không làm thì bố vừa nói điều gì tương tự như vậy thì phải. Cipriano Algor ngừng lại một tí, rồi nhún vai nói tiếp, Sự thật sẽ minh chứng cho chuyện này, Ở đây chỉ có hai con đường, Marta nói, hoặc là làm việc như chúng ta đã làm cho đến lúc này, chỉ nghĩ đến những gì cần thiết để hoàn thành tốt tác phẩm, hoặc đình lại tất cả, thông báo cho Trung tâm biết rằng chúng ta huỷ bỏ đơn đặt hàng của họ và ngồi chờ đợi, Chờ đợi cái gì, Marçal hỏi, Chờ anh được lên chức, vào biên chế chính thức, rồi chúng ta chuyển đến sống ở Trung tâm, chờ cho bố quyết định lần cuối cùng xem muốn ở lại hay đi cùng chúng ta, điều mà chúng ta không được làm là tiếp tục cái trạng thái lập lờ co như không đã kéo dài mấy tuần nay rồi, Nói cách khác, Cipriano Algor ngắt lời, là hoặc bố chết hoặc chúng ta cùng húp canh suông, Con xin lỗi bố vì những gì vừa nói bởi vì con biết rõ những gì bố đang nghĩ trong đầu, Xin bố và em đừng cáu gắt với nhau, Marçal năn nỉ, con đã khổ tâm lắm rồi vì phải chịu đựng những gì xảy ra ở nhà rồi, Yên tâm đi, đừng lo lắng gì con ạ, Cipriano Algor nói, mặc dù trước mắt người khác có thể khác nhưng thực ra giữa vợ con vv bố không bao giờ có chuyện giận hờn nhau thực sự đâu, Đúng là không bao giờ có chuyện đó thật, nhưng cũng có lúc con muốn đánh bố đấy, Marta vừa mỉm cười vừa đe doạ, vv hai người nhìn này, từ nay trở đi tình hình càng trở nên tồi tệ hơn nữa đấy, hai người phải hết sức cẩn thận với con, theo như mọi người nói với con, những người phụ nữ mang thai thường có những thay đổi đột ngột về tâm trạng đấy nhé, hay trở tính trở nết, gàn gàn dở dở, thích được chiều chuộng vuốt ve, hay khóc, hay nhõng nhẽo, hay bực bội thất thường, bố vv anh phải chuẩn bị sẵn để đối phó đấy nhé, Anh đã quen chịu đựng rồi, Marçal nói, và quay sang phía Cipriano Algor, Thế còn bố thì sao ạ, Bố đã quen chịu đựng từ bao năm nay rồimùi từ khi nó ra đời cơ mà, Tóm lại, hãy run và hãy sợ đi nào, Marta nói to. Lần này thì ông thợ gốm không hưởng ứng với giọng vui vẻ của cô con gái, mới đây thôi ông đã nói rất nghiêm túc và tỉnh táo cứ như từng lời nói đều được suy đi tính lại cẩn thận, chứ không phải là được nhặt nhạnh đâu đó, Công việc sẽ được tiến hành bình thường, ông nói, bố sẽ thực hiện tốt nhất trong khả năng có thể tất cả những cam kết của chúng ta, thôi đừng than thở và phản đối gì nữa nhé và khi Marçal được lên chức, vào biên chế chính thức thì bố sẽ xem xét cân nhắc tình hình xem sao, Bố tự xem xét tình hình ư, Marçal hỏi lại, cái đó có nghĩa là sao hả bố, Vì không có khả năng duy trì hoạt động của xưởng gốm, bố sẽ đóng cửa nó vv bố sẽ không còn là người cung ứng hàng cho Trung tâm nữa, Tốt quá rồi, sau đó bố sẽ sống bằng gì, ở đâu, như thế nào, với ai, Marta hỏi dồn dập, Bố sẽ đi cùng con gái và con rể đến sống ở Trung tâm nếu hai đứa đó còn mong muốn như vậy. Lời tuyên bố bất ngờ và dứt khoát của Cipriano Algor có hiệu ứng khác nhau đối với cô con gái và chàng rể. Marçal kêu to, Hay quá, và ôm chặt lấy bố vợ, Bố không thể hình dung nổi niềm vui mà bố vừa đem đến chocon lớn đến mức nào đâu, anh nói, cứ như vừa gỡ được một cái gai ra khỏi lòng mình đấy bố ạ. Marta nhìn bố, đầu tiên với vẻ bi quan nghi ngờ, như vẫn chưa tin hẳn điều mình vừa nghe thấy là đúng, nhưng dần dần mi mặt của cô ngời sáng lên niềm thông cảm, đó là nhờ ký ức vụt đến gợi nhớ những câu tục ngữ dân gian thông thường, những câu nói được nhớ lại qua việc đọc các tác phẩm cổ điển, nhớ lại những hình ảnh ở địa phương, đúng là cô không kịp nhớ lại được tất cả những gì cần phải nhớ, ví dụ như câu tục ngữ, đốt thuyền, cắt cầu, cắt quyền, cắt dây trói, cắt đến tận rễ, thất bại mười cũng như thất bại cả trăm, người thất bại thì cần gì lời khuyên nữa, từ bo?cuộc chơi trước khi về đến đích, quả còn xanh thì chẳng dùng làm gì, một con chim trong tay còn hơn trăm con đang bay, nhiều và nhiều câu châm ngôn khác nữa và tất cả chỉ để nói lên một điều duy nhất, Cái mà ta không muốn chính là cái mà ta không thể có, cái mà ta không thể chính là cái mà ta không muốn. Marta đến gần cha, đưa tay âu yếm vuốt nhẹ lên mặt ông, một cử chỉ gần như của người mẹ, Tốt quá rồi, nếu bố thực sự mong muốn như vậy, cô nói thì thầm, không tỏ ra hài lòng hơn ngoài mấy lời nghèo nàn đó, mấy từ thật rắn như sỏi đá, những từ ngữ hầu như không thông tin được điều gì, nhưng cô vẫn tin là bố hiểu là cô không lạnh nhạt trước sự kiện này, mà ngược lại rất tôn trọng quyết định của ông, Cipriano Algor để tay lên vai con gái, kéo cô về phía mình, hôn lên trán cô và, hạ thấp giọng, ông nói mấy từ ngắn gọn mà con gái muốn nghe và đã đọc qua ánh mắt của cha, Cám ơn. Marçal không hỏi, Tại sao lại cảm ơn ạ, từ lâu anh đã hiểu rằng lãnh địa của người cha và cô con gái này không chỉ có tình thân thiết gia đình mà trên một phương diện nào đó còn là thiêng liêng và khép kín không để ai thâm nhập được vào. Anh không hề có lòng ghen ghét về việc đó mà chỉ cảm thấy nỗi ưu tư của kẻ biết mình mãi mãi bị bỏ ra ngoài lãnh địa này, vĩnh viễn không thể thuộc về lãnh địa đó được, mà chỉ có thể thuộc về một lãnh địa khác trong đó cũng có cả hai cha con họ hoặc một dịp nào đó anh có thể cùng ở đó với họ thì có lẽ anh sẽ gặp và thừa nhận như cha và mẹ của chính mình. Anh tự nghĩ vì bố vợ đã quyết định đến sinh sống ở Trung tâm, nên ý tưởng của cha mẹ mình định bán nhà rồi chuyển đến sống cùng hai vợ chồng anh là không thể thực hiện được nữa rồi, dù song thân anh có đau khổ và phản ứng quyết liệt đến đâu cũng đành chịu thôi, trước hết vì nguyên tắc bất di bất dịch của Trung tâm, do cấu trúc bên trong nhà ở, là không thể chấp nhận đón tiếp những gia đình đông đảo thành viên, thứ đến là vì giữa hai gia đình này chưa bao giờ có mối quan hệ thông cảm với nhau, thế cho nên cũng dễ hình dung ra viễn cảnh địa ngục nếu họ cùng sống trong một không gian quá chật hẹp. Trong một vài hoàn cảnh và đôi lúc bực bội người ta có thể có ý kiến khác về anh, nhưng Marçal không đáng được coi là đứa con bất hiếu, tình cảm xa lánh, lối sống không hoà hợp trong gia đình không phải là lỗi của riêng anh, và điều đó một lần nữa đã chứng tỏ tâm hồn con người giống như chiếc giếng nhiễm đầy mâu thuẫn, anh vui vì không phải sống dưới một mái nhà với những người đã sinh thành ra mình. Bây giờ khi mà Marta đang mang thai, anh chỉ biết cầu trời không để số phận bất nghĩa ứng vào cuộc đời cô vv không ứng với câu nói khắc nghiệt, cha nào con nấy, gieo gió gặp bão. Đúng là, bằng cách này hay cách khác, theo một định hướng tự nhiên những người con đi tìm những người cha mẹ thay thế nếu vì lý do chính đáng hay không chính đáng, vì động cơ tốt hay xấu mà những người con không thể, không muốn hoặc không biết thừa nhận những bậc sinh thành của chính mình. Cũng đúng là, mặc dù có rất nhiều thiếu sót nhưng cuộc sống luôn yêu mến sự cân bằng, nếu cuộc đời đòi hỏi thì màu vàng sẽ luôn luôn ở trên màu xanh, nếu cuộc sống yêu cầu thì tất cả chỗ lõm sẽ phải cong lên, nếu không đến thì làm gì có chia tay, các suy tưởng này cứ luẩn quẩn trong đầu, Marçal Gacho lại làm nảy sinh một ý tưởng mà anh vội trình bày với bố vợ với niềm vui khôn tả của đứa con, Có thể lấy hết số hàng gốm tồn kho còn lại chỉ trong một lần duy nhất nữa thôi, bố ạ, anh nói dõng dạc, Thậm chí bố còn chưa biết rõ nó còn lại bao nhiêu nữa, bố nghĩ chắc cần phải vài chuyến xe nữa đấy, Cipriano Algor phản bác lại, Con không nói đến chiếc xe hòm của bố, con muốn nói là số hàng tồn kho có thể chứa trên một chuyến xe tải bình thường được mà, Thế chúng ta lấy đâu ra chiếc xe tải quý báu đó, Marta hỏi, Chúng ta sẽ đi thuê, Đắt lắm đấy, bố chẳng có đủ tiền đâu, ông thợ gốm nói, nhưng niềm hy vọng đã làm cho giọng nói của ông hơi run run, Chỉ một ngày là xong việc thôi mà, nếu ta hùn tiền lại, tiền của hai chúng con và tiền của bố, thì con chắc chắn là chúng ta sẽ giải quyết được chuyện này, và ngoài ra, là bảo vệ nội bộ, có lẽ concũng có thể được ứng trước tiền lương, ta chả mất gì nếu thử làm xem sao, Một mình bốc lên rồi xếp xuống, bố không biết có làm nổi hay không, tay chân bố không chịu nổi mất rồi, Bố đâu có phải làm một mình, con sẽ đi cùng với bố, Marçal nói, Không được, người ta có thể nhận ra con, chuyện đó chẳng tốt đẹp gì cho con đâu, Con thấy chẳng có gì nguy hiểm cả, con chỉ mới đến phòng cung ứng có một lần duy nhất, nếu bây giờ con đến đó với đôi kính râm và chiếc mũ sùm sụp trên đầu thì chẳng khác gì một người lạ bất kỳ nào khác mà thôi, Ý tưởng hat đấy, rất tốt, Marta nói, chúng ta có thể bắt đầu lao vào việc sản xuất các con búp bê gốm được rồi, Đó chính là điều anh đang nghĩ đến đấy, Marçal nói, Bố cũng vậy, Cipriano Algor thừa nhận. Họ nhìn nhau, im lặng, cười tươi, cho đến khi ông thợ gốm hỏi, Bao giờ, Ngay ngày mai, Marçal trả lời, chúng ta sẽ tận dụng những ngày nghỉ của con, sẽ không có dịp khác trong suốt mười ngày sắp tới nữa đâu, và lần khác thì đâu cần thiết nữa, Ngay ngày mai, Cipriano Algor nhắclại, thế có nghĩa là chúng ta đã có thể bắt đầu làm việc cật lực rồi, Đúng thế ạ, Marçal nói, và tranh thủ hoàn thành sớm trước được hai tuần, Con đã truyền cho bố một khí thế mới đấy, ông thợ gốm nói, rồi hỏi tiếp, Chúng ta sẽ làm sao đây, bố thấy ở thị trấn này chẳng có xe tải để thuê đâu, Chúng ta sẽ thuê ở trên phải, ta sẽ ra đi vào buổi sớm để có đủ thời gian chọn lựa giá cả thuê phù hợp nhất, Dù biết như thế là hợp lý, Marta nói, nhưng em thấy anh nên ăn trưa với bố mẹ anh đã nhé, lần trước anh đã không ăn trưa với hai ông bà rồi, chắc là các cụ giận lắm đấy. Marçal nhăn mặt. Anh không thèm, và hơn nữa, anh quay sang bố vợ, Thế bố phải có mặt ở kho hàng vào lúc mấy giờ, Lúc bốn giờ, Thấy chưa, ăn trưa với bố mẹ anh, sau đó mới đi lên thành phố, thời gian đi đường, tìm thuê xe tải và phải có mặt vào lúc bốn giờ để bốc hàng, không thể kịp được đâu, Anh nói với bố mẹ là cần phải ăn sớm hơn, Kể cả như vậy vẫn không thể kịp được, và hơn nữa anh cũng chẳng thích thú gì chuyện ăn uống cả, lần nghỉ tới anh sẽ đi thăm và ăn trưa với bố mẹ là được, Thì điều ra anh cũng phải gọi điện cho mẹ chứ, Anh sẽ gọi điện cho mẹ, nhưng em đừng ngạc nhiên nếu thấy ông bà lại hỏi bao giờ chúng ta chuyển nhà đấy nhé. Cipriano Algor để cho con gái và con rể bàn cãi với nhau về vấn đề khá nghiêm trọng xung quanh chuyện bữa ăn trưa của gia đình nhà Gacho còn ông thì đến bên bàn nơi đang đặt sáu hình mẫu các con búp bê gốm. Ông thận trọng nhấc tấm khăn ướt đang phủ sáu hình mẫu lên, chăm chú quan sát, từng cái một chỉ cần chỉnh sửa lại chút ít ở đầu và ở mặt một phần trên thân hình, vốn nhỏ chỉ cao hơn một gang tay nên khó tránh khỏi bị ảnh hưởng do sức ép của chiếc khăn ướt. Marta sẽ chịu trách nhiệm sửa lại như mới sau khi đã bỏ khăn ra cho chúng ở ngoài không khí thoáng để hong khô trước khi cho vào lò nung. Thân thể đau nhừ cô Cipriano Algor chợt rung lên sung sướng ngất ngây, ông cảm thấy như đang được bắt đầu một công việc khó khăn và tinh tế bậc nhất của cuộc đời người thợ gốm, được tiến hành mẻ nung đầy mạo hiểm của một sản phẩm có giá trị thẩm mỹ rất cao do nhà nghệ sĩ vĩ đại nặn ra. Người nghệ sĩ đó đã chịu hạ cố đưa tài năng của mình đến một nơi tầm thường với những điều kiện hết sức nghèo nàn này bất chấp những hậu quả có thể xảy ra do thay đổi về nhiệt độ quá mức hay những thiếu sót khác. Về công việc thực tế ở đây, chẳng có gì vĩ đại cũng chẳng có gì bi đát, chẳng qua là chỉ đưa vào lò và nấu chín nửa tá hình người nhỏ nhoi để sản sinh ra, mỗi hình người kia, haitrăm bản sao nhỏ nhoi khác, sẽ có người nói rằng tất cả chúng ta sinh ra theo một số phận đã được vạch sẵn, nhưng rõ ràng là chỉ có một số ít người sinh ra trên thế gian này để làm công việc biến đất sét thành những ông Adam và những bà Eva hoặc nhân lên gấp nhiều lần bánh mì và những con cá. Marta và Marçal đã ra khỏi xưởng gốm, cô thì đi chuẩn bị bữa tối, còn anh thì đi củng cố thêm quan hệ thân mật với Achado, con chó tuy vẫn chưa hoàn toàn chấp nhận sự có mặt của người mặc đồng phục ở trong gia đình, nhưng hình như đã chọn lập trường chiến thuật nể nang với điều kiện là người mặc đồng phục kia khi về đến nhà phải thay ngay trang phục bằng bất cứ loại quần áo dân sự nào khác, hiện đại hay cổ đại, mới hay cũ, sạch sẽ hay bẩn thỉu gì gì cũng được. Còn lại Cipriano Algor một mình trong xưởng gốm, ông thử độ chắc chắn của những chiếc hộp gỗ, chuyển đi chỗ khác, dù chẳng cần thiết phải làm, một bao thạchcao, và, dường như chính sự ngẫu hứng chứ không phải là ý chí nguyện vọng, đang dẫn dắt bước đi của ông đến trước các hình người đàn ông, đàn bà, được chính cha con ông nặn ra. Trong mấy giây đồng hồ, người đàn ông đã biến thành một khối đất sét có hình thù. Có lẽ người đàn bà đã có thể sống sót nếu trong tai của Cipriano Algor không văng vẳng câu hỏi sáng nay của Marta, Tại sao, tại sao là đàn ông mà không phải là đàn bà, tại sao chỉ là một mà không phải là cả hai người. Nắm đất của người đàn bà đã được nhào vào nắm đất sét của người đàn ông, một lần nữa chỉ duy nhất một thứ đất sét.