ăm hôm liền, tôi nằm bẹp ở nhà Sẩu. Đời tôi, trong khoảng thời gian ấy, có thể ví như một giấc mơ.

Thực vậy, tôi không còn tiếp xúc với hoàn cảnh nữa. Tôi làm các việc hàng ngày như một cái máy. Ăn, tôi không biết vị mặn nhạt đắng cay. Thức, tôi không biết quanh mình tôi người ta nói và làm những gì. Ngủ, tôi chiêm bao thấy toàn những cái không liên tiếp, không mạch lạc gì cả.

Thế rồi, một sớm, tôi vụt được tin nàng chết.

Phải, nàng đã chết!

Nàng chết âm thầm như một bông hoa héo rũ trong cái vắng lạnh của rừng.

Nàng chết trên cái võng dây tôi nằm xem sách. Không ai biết cả. Mãi khi thấy nàng vắng mặt lâu quá, người ta mới xôn xao tìm kiếm, và chính đàn quạ đen kêu rầm rĩ ở dòng ngòi đã chỉ chỗ cho những người đương nhớn nhác tìm nàng.

Không một lời từ biệt!

Không một dòng chữ trối trăng.

Nàng nằm trên võng; và cạnh nàng, người ta chỉ thấy một cái bát còn sót lại lá ngón, một thứ thuốc độc rất mạnh.

Thôi, thế là xong!

Cái mộng đẹp của tôi thế là đã tàn. Cuộc đời nhất định từ chối, không cho tôi được hưởng dù đến một cái hạnh phúc nho nhỏ.

Sẩu biết rõ đời tôi lắm, nên anh rất phàn nàn cho tôi. Anh còn cố ý không để tôi thấy mặt nàng, trước khi khâm liệm. Nhưng tôi nhất định không nghe. Tôi đòi tới xem cho bằng được, cốt nhìn dung nhan người yêu của tôi một lần cuối cùng nữa.

Tội nghiệp, nàng chết không cho ai biết thành thử lúc người ta tìm thấy nàng thì thi thể nàng đã đổi khác cả rồi!

Gương mặt trái xoan kia, vừa hôm nào thắm tươi như một bóng phù dung. Vậy mà nay chỉ còn là cái nạ bằng đá, nom rất ghê sợ. Cặp mắt trong màu hổ phách nó đã từng cho tôi thoáng thấy cái vô cùng, giờ trợn ngược lên trắng như hai múi nhãn. Cái miệng ngon như một quả dâu tây chín há hốc ra, tím bầm lại, và trở nên một cái hốc tanh đầy những ruồi xanh chui ra chui vào.

Tôi đã nhìn thấy cái chết nhiều lần.

Nhưng chưa lần nào nó khiến tôi hãi hùng, ghê tởm và đau đớn bằng lần này. Tôi chán đời một cách sâu xa thấm thía như một tín đồ của đạo Phật. Cái nhận thức về sự hão huyền của mọi thú vui phù thế làm cho tôi có một cảm giác giống như sự ngã lòng. Toàn thân tôi rã rời; sinh lực và ý chí tôi tiêu tan đâu mất cả, chẳng khác mấy giọt dầu xăng. Tôi ngại ngùng tưởng đến những ngày, những tháng, có thể hàng mấy chục năm sẽ tới đây. Người ta chỉ vui cuộc sống khi lòng người ta ham say một sự gì. Tôi, tôi không còn thiết tha gì cả. Ẻn là cái hy vọng cuối cùng của tôi, là cái vui cuối cùng của tôi. Nay Ẻn chết. Cái hy vọng kia tàn, cái vui kia mất; tôi có thể nói đã không còn chút liên lạc nào với trần thế nữa. Nói đến nghĩa vụ ư? Ấy cõ lẽ chỉ là một danh từ đã bị đem đánh đĩ nhiều quá. Sự hoạt động của con người rút lại không ngoài hai hiệu quả: bóc lột kẻ khác hoặc bị kẻ khác bóc lột!

Đến đây, ngay sự sống cũng chẳng còn nghĩa lý gì. Nó hẳn là một cái vô nghĩa cũng như cái chết mà thôi. Và người chỉ là những cái máy, cử động theo một ý định tối tăm mù quáng nào đó!

Sẩu chừng đoán biết tâm sự tôi. Anh nhìn tôi và khẽ hỏi:

- Giờ anh tính thế nào?

Tôi bỡ ngỡ không hiểu nổi rằng anh định nói gì.

- Anh hỏi tôi tính gì?

- Tôi muốn biết, sau cái chết của Ẻn, anh sẽ còn lưu lại đây chơi với tôi hay là anh sẽ đi ngay.

- Tôi thực chưa có định ý!

- Anh cũng đừng nên buồn nhiều quá. Tử biệt sinh ly, kiếp người ai tránh khỏi những đau đớn ấy...

- Tôi cũng như anh. Có điều tôi ân hận ấy là tôi không hiểu đích xác vì sao Ẻn tự tử. Nếu cái chết này mà vì tôi thì suốt đời tôi, tôi sẽ ân hận biết chừng nào!

- Ân hận cũng chẳng ích gì. Tuy thế, tôi tin không phải hoàn toàn tại anh. Tôi tưởng anh nên ở chơi đây với tôi ít lâu đã rồi có đi đâu hãy đi.

Tôi nín lặng không đáp.

Ngụm rượu tôi uống vào miệng tự nhiên đắng cay đến không nuốt được.

Sẩu gặng:

- Ở đây nhé. Đi làm gì vội!...

- Đi thì tôi cũng chẳng biết đi vào đâu...

- Thế thì ở chứ còn gì nữa!

- Ở cũng khó nghĩ lắm...

- Sao lại khó nghĩ?

- Là vì, đêm đêm, nằm nghe tiếng suối đàn lơ lửng trong sương, lòng tôi khỏi sao thương nhớ não nùng, thương nhớ người mà tôi ước ao không được! Đấy, anh thử lắng nghe xem:

"Tang á ta... ang tình"

Khúc đàn gây hận, phảng phất như ngụ cái niềm oan của người trinh nữ rừng xanh.

In lại nguyên bản Suối Đàn. NXB Cộng Lực, 1941.