một làng nhỏ tại nước Nhật Bản xa xôi ngày xưa có một cặp vợ chồng nọ. Họ đã hưởng những năm tháng sung sướng và hạnh phúc nhưng rồi giai đoạn khó khăn cũng đến, cuối cùng của cải của họ cũng đội nón ra đi, họ chỉ còn lại mỗi cô con gái đẹp như một buổi bình minh. Hàng xóm láng giềng đều là những người tốt sẵn lòng làm bất cứ việc gì có thể làm được để giúp đỡ, nhưng hai vợ chồng già cảm thấy rằng một khi vận hạn thay đổi thì tốt nhất họ nên từ bỏ quê hương. Thế là một ngày kia họ khăn gói lên đường lánh đến sống ở một vùng quê mới cùng với người con gái.

Hai mẹ con lúc này có nhiều việc phải làm như giữ gìn nhà cửa sạch sẽ và chăm sóc vườn tược, còn người cha thì suốt ngày chỉ ngồi ngây người nhìn trân trân về phía trước nhớ lại cái thời hoàng kim đã qua. Càng ngày ông càng thấy nuối tiếc, cho đến một hôm ông ngã bệnh rồi qua đời.

Mẹ và con gái cay đắng khóc thầm trước mất mát này và phải mất nhiều tháng trời họ mới có thể thấy lại niềm vui. Một buổi sáng, người mẹ chợt dừng mắt lại ở người con gái, nhận thấy càng lớn lên nàng càng xinh đẹp hơn. Đã có những lúc bà cảm thấy thật sung sướng khi ngắm nhìn gương mặt xinh xắn của con, nhưng bây giờ chỉ còn mẹ góa con côi bà sợ rằng nhan sắc của con chỉ mang lại điều dữ. Vì thế, như một người mẹ hiền biết lo xa, bà dạy cho con tất cả những gì mà mình biết, kiếm việc để cho con gái lúc nào cũng bận rộn, không có thời gian nghĩ đến bản thân nữa. Đó là một cô gái nết na và nàng học nằm lòng những bài học của mẹ. Cứ như thế nhiều năm trôi qua.

Cuối cùng vào một mùa xuân tiết trời ẩm ướt, người mẹ nhuốm bệnh nhưng thoạt đầu bà không quan tâm đến bệnh tình lắm và càng ngày bà càng yếu dần. Bà tự biết mình sẽ không còn sống được bao nhiêu ngày nữa. Thế là bà gọi con gái đến bên giường bảo rằng chẳng bao lâu nữa sẽ chỉ còn một mình nàng trên đời và nàng phải học cách tự chăm lo cho bản thân vì nàng chẳng có nơi nào nương tựa. Và bởi vì đối với một người đẹp, tránh được sự chú ý của người đời là một việc khó khăn hơn những người khác nên bà mẹ gần đất xa trời bảo con gái mang đến cho bà chiếc mũ bằng gỗ để ở phòng bên. Bà cầm lấy, run run đặt lên đầu con gái, ấn xuống thật thấp cho đến tận lông mày, thế là gần như cả khuôn mặt nàng khuất trong cái bóng của nó. Nàng không hề phản đối khi thấy gương mặt xinh đẹp, mái tóc dài óng ả của mình bị chiếc mũ gỗ kì quái giấu kín. Như thế, nàng có đi qua bất cứ đám đông nào cũng không có ai liếc nhìn nàng đến lần thứ hai. Và như vậy, trái tim mệt mỏi của người mẹ có thể yên nghỉ, bà ngả người xuống giường trút hơi thở cuối cùng.

Người con gái khóc thương mẹ trong nhiều ngày trời, nhưng dần dần nàng cảm thấy rằng chỉ còn trơ trọi một mình trên đời nàng phải thôi than khóc mà bắt tay vào làm việc vì giờ đây nàng chỉ còn biết trông cậy vào chính mình. Mẹ chết rồi, ở nhà một mình cũng chẳng ích gì, thế là nàng gói quần áo vào một tay nải, đi qua nhiều ngọn đồi cho đến khi tới nhà một phú ông, chủ nhân của tất cả những cánh đồng trong vùng. Nàng xin vào làm ruộng trong nhà phú ông. Không quản sớm khuya, nàng làm việc rất chăm chỉ và đêm đêm nàng lên giường ngủ với tấm lòng thanh thản bởi vì nàng đã không quên cái điều mình đã hứa với mẹ lúc lâm chung. Dù trời có nóng nực đến mấy nàng cũng không bao giờ bỏ chiếc mũ gỗ ra khỏi đầu nên người ta đặt cho nàng biệt hiệu là “cô gái Mũ Gỗ.”

Nhưng mặc cho những cố gắng ấy, tiếng đồn về sắc đẹp đặc biệt của nàng vẫn lan khắp vùng. Người ta thấy nhiều chàng trai táo tợn tìm đến nhìn trộm nàng lúc nàng làm việc ngoài đồng và cố gỡ chiếc mũ gỗ ra. Nhưng cô gái chẳng có gì để nói với họ cả, nàng chỉ lẳng lặng xua họ đi, dù họ tìm đủ cách để bắt chuyện, nàng vẫn không đáp lời, tiếp tục chăm chỉ làm việc dẫu công xá có thấp và ăn uống kham khổ đến đâu chăng nữa.

Một hôm, phú ông tình cờ đi qua cánh đồng nơi nàng đang làm việc, ông kinh ngạc khi thấy nàng lao động cật lực như thể làm cho chính nhà mình nên đã dừng lại quan sát. Một lúc sau ông hỏi nàng đôi ba câu, đoạn đưa nàng về nhà nói rằng từ nay nhiệm vụ duy nhất của nàng là chăm sóc bà chủ đau ốm. Kể từ đấy cô gái cảm thấy rằng những khó khăn của nàng đã chấm dứt nhưng thật ra thử thách gay go nhất vẫn còn chưa đến.

Mũ Gỗ trở thành người hầu gái không được bao lâu thì cậu chủ trở về nhà từ Kioto – nơi chàng đến để học hỏi tất cả những gì mà một người đàn ông lịch lãm cần biết. Chàng đâm chán sự hào nhoáng của đô thành cùng những thú vui của nó và cảm thấy sung sướng được đắm mình trong không khí thanh bình của một vùng quê xanh biếc, giữa những cây anh đào rực nở và các loài hoa ngát hương khác. Một sáng kia chàng thoáng thấy một cô gái đội cái mũ gỗ kì cục trên đầu và chàng tìm đến bên bà mẹ hỏi xem nàng là ai, từ đâu đến, cớ sao lại đội một vật xấu xí như thế.

Người mẹ đáp đó là nét lập dị của cô hầu gái và không người nào có thể thuyết phục nàng bỏ cái mũ ra. Nghe thế chàng trai cất tiếng cười và giữ những ý nghĩ cho riêng mình.

Tuy nhiên vào một trưa hè nóng nực, trên đường đi về nhà chàng thoáng thấy cô hầu gái của mẹ chàng đang cúi lom khom bên một dòng suối nhỏ chảy qua vườn. Nàng đang khoát nước lên mặt. Cái mũ gỗ để sang một bên và cậu chủ – đứng nấp sau một gốc cây – đã được dịp thoáng thấy khuôn mặt tuyệt đẹp của nàng. Chàng quyết định nàng sẽ là vợ mình chứ không phải ai khác. Nhưng khi chàng thông báo với gia đình về ý định đó thì mọi người đều lấy làm giận dữ, họ bịa đặt ra không biết bao nhiêu mẩu chuyện độc địa về nàng. Tuy vậy, họ chỉ tự chuốc rắc rối vào thân bởi vì chàng biết rõ đấy chỉ là những điều đơm đặt. “Chỉ cần mình kiên định trước sau như một,” chàng nghĩ, “cuối cùng mọi người cũng phải nhượng bộ thôi.”

Với một người chồng lí tưởng như thế không ai nghĩ là có một cô gái nào dám khước từ, nhưng sự thật lại không như thế. Mũ Gỗ cảm thấy thật không phải nếu vì mình mà có chuyện bất hòa trong gia đình và mặc dầu vẫn âm thầm nhỏ những giọt lệ cay đắng, nàng kiên quyết từ chối lời cầu hôn. Cuối cùng vào một đêm nọ, người mẹ hiện về trong giấc mơ, khuyên nhủ nàng hãy chấp nhận lời cầu hôn của cậu chủ. Thế là sáng hôm sau, khi chàng lại ngỏ lời – như hầu như ngày nào chàng cũng làm thế – thì chàng rất đỗi ngạc nhiên, sung sướng vì được nàng ưng thuận. Bậc cha mẹ thấy rằng họ nên làm điều tốt nhất cho đôi trẻ nếu không thể ngăn cản được. Thế là họ tổ chức một đám cưới linh đình xứng đáng với gia thế của họ. Tất nhiên trong vùng lan tràn những lời đồn độc ác về cái mũ gỗ nhưng chú rể quá hạnh phúc để quan tâm đến những chuyện ngớ ngẩn ấy, chỉ cười vào mũi họ.

Khi tiệc cưới đã sẵn sàng và cô dâu đã mặc bộ đồ thêu đẹp nhất có thể tìm thấy trên toàn nước Nhật Bản, các cô hầu gái nhấc cái mũ gỗ ra khỏi đầu cô dâu để họ có thể chải tóc cho cô theo kiểu mới nhất. Nhưng chiếc mũ gỗ không nhúc nhích và họ càng kéo mạnh bao nhiêu nó càng bám chắc bấy nhiêu cho đến khi cô dâu đáng thương kêu thét lên vì đau đớn. Nghe tiếng khóc của nàng, chú rể lao vào phòng, an ủi nàng và tuyên bố rằng nàng sẽ làm đám cưới trong cái mũ gỗ như nàng không thể thành vợ chàng mà không có nó. Thế là thủ tục thành hôn bắt đầu, cô dâu, chú rể ngồi bên nhau, li rượu hợp cẩn được mang đến cho hai người và họ cùng uống cạn. Khi cả hai đã uống đến giọt cuối cùng, một điều kì diệu đã xảy ra. Cái mũ gỗ bỗng kêu rắc một tiếng rồi vỡ thành từng mảnh rơi xuống đất và khi tất cả khách mời quay lại nhìn, họ thấy trên sàn rải đầy những viên kim cương rơi ra từ cái mũ gỗ. Nhưng vẻ đẹp lấp lánh của những viên kim cương không làm cho họ kinh ngạc bằng sắc đẹp hiếm có của cô dâu, một vẻ đẹp vượt quá những điều họ đã nhìn hoặc nghe nói tới. Đêm tân hôn trôi qua trong tiếng đàn hát và những điệu múa. Sau đó cô dâu chú rể trở về nhà riêng, nơi họ sống hạnh phúc cho đến lúc chết, con cháu đầy nhà, và đều nổi tiếng trên toàn nước Nhật về vẻ đẹp và lòng nhân hậu.