ao nói, giọng trầm vang:

- Thằng Tây thua chạy rồi. Nhưng mưu mô còn hiểm độc. Nó còn cắm gai, cắm chông đường ta đi. Nọc độc của nó vẫn còn. Trời đã yên, đất đã vững. Nhưng chưa thật yên, chưa thật vững. Hôm nọ, ông Sếnh có kể tôi nghe chuyện Nước Sung Sướng. Muốn đến đó phải qua hẻm núi có đao phủ gác, phải chịu đầu rơi máu chảy. Phải đánh nhau với thuồng luồng, rắn lớn. Đó là cổ tích. Chuyện đời chắc còn gian nan hơn.

Đó là câu mở đầu của Pao ở cuộc họp. Cuộc họp ở căn nhà ông Giàng Súng hôm nào còn là lý trưởng, hôm nay đã là phó chủ tịch. Mới, cũ còn chưa thật tỏ tường. Cũng như cuộc họp. Bảo là họp toàn dân, nhưng mỗi hộ chỉ có một người đến, y như họp nào tsồng (ăn ước hàng năm để bàn định việc chung của làng xóm) hàng năm. Cũng như cách họp. Họp mà người ngồi người đứng. Lại có cả cái bàn đèn đốt thuốc phiện ro ro. Và Pao nói thì cứ nói. Mọi người cứ bàn bạc, trò chuyện riêng với nhau.

Thành ra, căn gác cứ ồn ào.

Nó ồn ào rằng: chủ tịch Pao nói đúng. Không đánh nhau nữa thì làm ăn thôi. Mùa màng tới rồi, đừng mang cái tết ra ăn hết. Đoàn kết là phải. Vì từ khi người Hmông đặt chân đến đây, lưng đi trước, mặt ngoảnh sau, chân đi, tay đánh giặc, đã có bài học ấy. Vệ sinh sạch sẽ là cái lý đúng. Trồng ngô tháng ba chống đói cũng là cái lý phải nữa.

Nó ồn ào rằng: chủ tịch Pao nói sai. Thuốc phiện giảm bớt sao được. Thuốc phiện là hồn nàng ả Phiền. Nàng đẹp. Có đứa không lấy được nàng vu nàng có ma chài. Nàng héo hắt mà chết. Trước khi chết, nàng nguyền: Ta sẽ làm mọi người chết mê chết mẩn với ta. Mộ nàng mọc lên cây hoa tím. Hồn nàng nhập vào đó. ấy là cây thuốc phiện. Mà nghiệm ra không như chủ tịch Pao nói đâu. Thuốc phiện bổ kém gì tam thất. Thuốc phiện lại vui nữa. Không có nó thức đêm sao được. Mời thầy cúng, mời khách, không có nó, mời bằng gì? Bà goá càng cần thuốc này. Có thuốc phiện, có tất. Mà thuốc phiện một cục, một nắm, giắt đâu chẳng được, thật tiện. Một nén là mười lạng. Một lạng là mười đồng cân. Một đồng cân giờ những năm đồng bạc.

Căn gác cứ ồn ồn ào ào. Nhất là quanh cái bàn đèn. Cứ như không phải ở cuộc họp, không ai coi Pao ra cái gì. Lão Sếnh nâng bọc tẩu, bô bô:

- Mời cụ phó chủ tịch ạ. Bỏ thuốc phiện thì con mèo, con gián, con mối nhà tôi nó cũng phản đối đấy.

Giàng Súng lắc đầu, thở dài: "Chết con Triệu Tử Long mất thôi. Nó cũng ăn thuốc phiện. Hừ, cái chính phủ này hại ta rồi".

Thầy cúng A Đa cười cợt:

- Ông sợ mất chức phó chủ tịch nên không dám hút. Nhưng thế không hợp mệnh trời đâu, ông Giàng Súng à.

- Làm gì có trời!

- Người xưa có câu: Hạc minh vu cử cao thanh vang vu thiên. Trời không có sao nghe được tiếng hạc? Lại nói: Thiên bộ gian nan. Trời không có sao có chân đi?

- Thế trời có họ không?

- Có chứ! Họ Giàng là con trời đấy!

Lão Sếnh nghệt mặt. Giàng Súng nghiêng xuống bàn đèn:

- A Đa à, tôi sợ đi vào cái cầu gãy mất thôi.

- Ông muốn đi cái cầu khác à?

- Cầu nào nhỉ?

- Người Phăng-ki đi rồi. Nhưng bài hát hết rồi lại không hết.

- Này, tôi thấy mặt na nủ rồi - Lão Sếnh chen vào - Ngài khác người thường…

- Gấu ăn phải củ ráy dại hay sao mà nói nhiều thế!

Giàng Súng gạt lão già nghiện, lim dim mắt: "A Đa nói thế là nó hiểu rồi. Nó là người thế nào? Không phải người của ông tư…".

Khói thuốc phiện bay mờ mờ. Có một bóng ma đang lởn vởn trong khói thuốc. Có một hồn ma dật dờ rồi đậu xuống bàn đèn, nhập vào những người đang nằm bẹp như những cái bao tải rỗng quanh đó. Khói thuốc bay ra tận chỗ Pao ngồi, cạnh đám trai trẻ. Pao hắt hơi mấy cái liền, ngẩng lên:

- Các cụ bàn gì thế? Nói to lên nào! Bàn xây dựng đấy nhé!

Cái bàn đèn im phăng phắc. Cuộc họp rời rạc thế nào. Người biết nói đều bị hút vào cái bàn đèn. Đó là các cụ có máu mặt, có miệng ăn miệng nói và những người đi dõng mới trở về.

Người khác, nghĩ được điều tốt lại không biết nói. Hố pẩu ngồi cạnh bà Doa mải nghĩ về Lử. Bà Doa còn mải xe lanh. Pao gõ bàn cộp cộp:

- Mời các cụ, các ông, các bà bàn vào việc nào. Thứ nhất là đảm bảo đoàn kết, cả làng ta một lòng một dạ. Thứ hai là việc làm ăn, làm mặc. Mùa làm nương tới rồi. Việc bỏ dần thuốc phiện để lại, thôi không bàn nữa.

A Sinh hít một hơi thuốc lào, hào hứng:

- Ý kiến nhé: dân quân du kích phải bảo vệ xóm làng, chống cướp, như hội chống cướp ở làng hồi xưa chứ!

Câu nói của Sinh cũng như của Pao lọt thỏm vào khoảng không mênh mông. Pao cười, thoáng nét buồn. Có gì vượt được thời gian. Chính Pao cũng như đang đứng trước một cái cửa chưa biết cánh mở thế nào. Lúc ấy, bất giác Pao nhìn xuống cái sân trăng đêm mờ mờ.

Gái gầu phàng nhà ông Súng vẫn qua lại cái sân, vẫn đang say ngô, thái chuối lợn, ngâm chàm. Pao không biết, Seo Cả đang đun bếp lò ở tầng dưới, mỗi bận anh nói, chị lại lắng nghe.