HIẾN TRANH CÓ TỪ LÂU, nhưng chỉ thực sự đem tang tóc đến từ đêm quan Pháp bắn đại bác vào làng. Một vài nhà bị sập, vài gia đình có người chết. Cả làng nhốn nháo hoảng sợ. Không khí an vui chợt biến mất, nét âu lo hiện rõ trên nét mặt mọi người. Rồi, lần đầu tiên quân Pháp kéo về làng. Mọi người khủng khiếp.

Một buổi sáng, không biết ai là kẻ đầu tiên trông thấy quân Pháp kéo về. Tin “Tây càn” (càn quét) làm mọi người nhốn nháo. Một vài người đưa ý kiến tập trung vào một chỗ để nương tựa nhau. Thế là tự động có những người khỏe mạnh chạy đi từng nhà báo động và dặn tập trung tại sân nhà ông Chánh Trầm. Đàn bà trẻ con vừa chạy vừa khóc như ri. Tuy chưa gặp Tây nhưng lời đồn về chúng ai cũng biết. Giết người như ngóe, cướp của và hãm hiếp có tiếng. Các cô con gái mười ba mười bốn trở lên, các bà còn trẻ lo sợ mặt xám ngoẹt, lấy bùn đất bôi lên mặt, mặc quần áo dơ bẩn rách rưới vào mình và núp sau lưng các ông già bà cả. Mọi người ngồi im thin thít. Trong sân chứa hàng trăm người mà không một tiếng động lớn. Mỗi phút qua lâu cơ hồ thời gian ngừng hẳn lại.

Rồi tiếng súng lác đác nổ, tiếng máy xe rú lên, tiếng người xì xồ vang lên đâu đó. Mọi người sợ run bắn lên. Và bất ngờ từ ngõ vào sân, những người cao lớn mũi lõ mắt xanh hiện ra. Cái hình ảnh khủng khiếp mà thường ngày trẻ con thường nghêu ngao hát chơi:

“Tây lai ăn khoai cả vỏ, ăn chó cả lông, ăn hồng cả hột”.

Bây giờ hiện thành sự thật, không phải Tây lai mà là Tây thực thụ. Bọn lính Tây ào ào kéo vào sân, súng ống lăm lăm chĩa vào đám người đang rúc vào nhau sợ thất thần. Chúng xì xồ với nhau, không ai hiểu gì nhưng cứ nhìn cặp mắt trắng dã của bọn da đen gạch mặt hay xanh biếc của bọn da trắng cũng biết chúng đang mưu tính chuyện chẳng lành.

Bỗng nhiên bọn tây đen cười hô hố, len lỏi vào giữa đám người, báng súng đập lên đầu lên lưng những thanh niên khỏe mạnh và kéo họ ra một góc sân. Những người tập trung rú lên sợ hãi, vái lạy xì xụp, nhưng đàn ông vẫn bị lôi ra tập trung riêng một chỗ, và đàn bà bị bọn gạch mặt nắm tay lôi đi như con nhái. Minh sợ xám xanh cả mặt. Thầy ngồi lặng yên bên vách nhà, chị Ánh ôm chặt lấy tay Thầy nhìn những người lớn đang bị hành hạ. Các cô gái, các bà vợ trẻ gào lên lạc giọng:

- Ma lách, ối ông Tây ơi, tôi ma lách! (Malade: ốm, bệnh)

Mặc, bọn Tây đen Tây trắng vẫn cười hề hề kéo họ đi. Minh chợt nhìn thấy cô Tính bị một tên Tây trắng lôi xềnh xệch. Cô Tính gào thét, vùng vẫy dữ dội. Tên lính Tây bế bổng cô Tính lên cùng những tên khác đi vào các căn nhà cạnh đó, giờ đã bỏ không. Tiếng khóc, tiếng gào la vang dội. Các ông bà già cay đắng nhìn theo những đứa con trai bị đánh, con gái bị lôi đi hãm hiếp.

Đám thanh niên bị trói thành từng nhóm. Một vài tên lính Tây dắt họ đi. Một lát, họ trở lại trên người đeo đầy chim bồ câu, gà vịt, ngan ngỗng chết. Bọn lính Pháp bắt họ đi bắt gia súc nuôi ở các nhà trong làng. Minh thầm nghĩ đàn bồ câu gần trăm con nhà chú Giáo và mấy chục con gà lớn nhỏ nhà Minh chắc đã bị giết hết.

Buổi trưa. Đám phụ nữ bị kéo đi đã được thả về, người rũ rượi. Có cô phải khiêng. Bọn Tây bắt đám thanh niên làm đầu bếp, làm thịt đống gia súc. Cánh, đầu, cổ, chân và bộ lòng được nấu riêng cho dân làng, còn phần mình chúng ăn cả. Mọi người vừa đói, vừa sợ nhưng không ai dám ăn một chút, cứ chúi vào nhau.

Sau bữa ăn, bọn lính Tây mở những hộp đồ hộp ra lấy kẹo, bánh và thuốc. Chúng nhìn đám dân làng bằng cặp mắt dọa nạt.

Bỗng có tiếng la lớn, và bọn Tây nhốn nháo hẳn lên. Một lúc, chúng dắt từ mé sông – bên hông nhà ông Chánh Trầm – lên bốn thanh niên quần áo ướt như chuột. Bốn người này nhân lúc rửa chén bát đã nhẩy xuống nước, toan lặn trốn đi. Lính tây lái ca nô rượt theo bắt lại hết.

Tên Sĩ Quan chỉ huy quát lên, giọng lơ lớ:

- Việt Minh, Việt Minh!

Cả bốn người run rẩy, xua tay lia lịa:

- Nông, nông. Không phải Việt Minh.

Tên Sĩ Quan quay qua nói xí xô với mấy tên lính đứng cạnh. Bọn này bắt đám thanh niên đi lấy hai cái hòm (rương) đựng đầy đá rồi bắt bốn người chia hai toán khiêng lên vai. Sau đó tên Sĩ Quan ra lệnh bọn lính Pháp đứng rải rác chung quanh sân, và bắt bốn người kia khiêng hòm đá chạy quanh. Mỗi tên lính Pháp cầm một khúc cây, khi họ chạy ngang, chúng dơ khúc cây thẳng cánh phang vào đầu, vào vai hai người khiêng. Bốn người dần dần loạng choạng, chân chạy chậm dần. Máu từ đầu chảy xối xả, ướt đẫm cả mặt và quần áo họ. Một lúc, hai người ngã quỵ, lăn ra bất tỉnh. Rồi hai người còn lại cũng ngã xuống ở góc sân đằng kia. Bọn lính Pháp ào tới đánh đập, đấm đá tơi bời. Bốn người lăn lộn dưới trận mưa đòn. Minh ôm chặt lấy Thầy, sợ hãi nhìn cảnh tượng dã man đó.

Tên Sĩ Quan ra lệnh dọn dẹp hai hòn đá và khiêng bốn người bị thương đi. Bọn “Việt Gian Thông Ngôn” được lệnh dò hỏi mọi người về nơi ẩn núp của Việt Minh, nhưng ai cũng lắc đầu trả lời không biết.

Trời đã về chiều. Mọi người đang lo sợ không biết mọi chuyện sẽ ra sao thì bất ngờ bọn lính tây sửa soạn rút. Chúng bắn chỉ thiên loạn xạ, rồi kéo nhau đi, dắt theo đám tù binh. Chờ đến khi biết chắc chúng đã đi xa, mọi người mới dám giải tán về nhà, vừa đi vừa sụt sịt khóc.

Về tới nhà, Thầy và Minh đứng nhìn cảnh tượng tan hoang của ngôi nhà. Chị Ánh vừa khóc vừa thu dọn đồ đạc. Minh tiếc nhất chuồng gà, không còn một con gà mẹ, không còn một quả trứng con. Đám gà con kêu chít chiu dưới gầm chuồng. Trong nhà các tủ kính bị đập vỡ toang, tủ gỗ bị bắn nát ổ khóa. Những tư trang, quần áo quý bị lấy mất hết. Thầy thở dài, bỏ vào buồng nằm.

Từ đó, cứ độ mấy tuần, Tây lại về làng càn quét một lần để tìm Việt Minh.

Từ đó, thanh niên trong làng bỏ quê nhà theo bộ đội vào chiến khu.

Vài cũng từ đó, nhiều phụ nữ trong làng sinh ra một đàn con Tây lai. Cô Tính cũng sinh một bé con Tây trắng. Có người bỏ làng đi biệt tích, có người can đảm nuôi con, có người dấu diếm đem bỏ đâu đó.