rong quán cà phê tôi gặp một người thấp nhỏ, nhưng khá đậm. Anh ta là ai, tôi không biết.

Đó là những ngày khó khăn, túng thiếu bởi vì tôi bị thất nghiệp. Vợ chồng chúng tôi phải đem bán những đồ vật không cần lắm để ăn dần, cốt sao sống cho qua ngày đoạn tháng. Chẳng bao lâu sau trong nhà chỉ còn toàn những sách, vài cái giường, mấy cái xoong.

Khi chủ nhà đuổi chúng tôi ra đường vì không có tiền trả, tôi đành thôi.

- Bảo nó đem cái đống của nợ ấy đi, không có tao cho ra tro hết đấy! - Ông nhạc đe doạ. Và chừng nào nó không kiếm nổi tiền nuôi vợ con thì đừng có vác mặt đến nhà này nữa.

Từ hôm đó suốt ngày tôi ngồi ở quán cà phê. Lão béo lùn cũng như tôi, cả hai cũng đến đó từ sáng sớm và ngồi lì cả ngày ở quán.

Một hôm, mãi đến gần tối mới thấy lão đến. Trong tay lão ta cầm cái bộ đèn chùm có năm vòi. Lão ta đặt cái đèn lên bàn và uống một tách cà phê. Từ đó ngày nào lão ta cũng mang theo chiếc đèn chùm đến quán. Đến nơi lão đặt chiếc đèn lên bàn và ngồi đến tận khuya mới về.

Hôm sau tôi thấy một chiếc vòi trên đèn bị gẫy. Sau đó hai cái vòi nữa bị gẫy tiếp và rồi cả một vòi, một bóng đèn. Chỉ còn lại độc cái khung sắt mạ đồng, trông giống như cái giá đựng tách cà phê.

Bây giờ hai vợ chồng chúng tôi phải gặp nhau trong công viên, ngoài phố vắng và đứng nói chuyện. Quyết định của ông nhạc là bất di bất dịch: chừng nào tôi không nuôi nổi con cái thì ông cấm tôi gặp cả con gái ông. Và nếu tôi vẫn tiếp tục không kiếm được việc làm và không có tiền, có thể ông sẽ bắt chúng tôi ly dị nhau.

- Tôi sẵn sàng làm bất cứ việc gì, nhưng đi hỏi khắp nơi không có ai nhận, kể cả cái công việc phu hồ trên công trường xây dựng cũng không tìm nổi, - tôi nói với anh bạn.

Bạn tôi khuyên, với giọng rất thông cảm.

- Đã đến nước cùng này thì anh hãy thử đi buôn nhì nhằng xem sao. Ban đầu bán mấy đôi tất, mấy chiếc khăn mùi xoa chẳng hạn. Trước mắt kiếm đủ nuôi mình đã. Ngày mai anh đến nhà, tôi sẽ cho anh năm trăm lia. Anh bắt tay vào việc ngay đi.

Tôi ghi địa chỉ của anh và chúng tôi chia tay nhau. Tôi chỉ những muốn nhảy cẫng lên mà reo vui sung sướng. Thời buổi này dễ gì tìm được người cho anh năm trăm lia một lúc! Nghĩa là trên đời vẫn còn có những người tốt.

Buổi sáng trước khi đến nhà người bạn, như mọi khi, tôi ghé vào quán cà phê. Một lát sau người đàn ông thấp đậm với cái khung đèn trong tay xuất hiện. Anh ta ngồi xuống gần tôi và đặt chiếc khung đèn lên bàn.

- Cậu khoẻ chứ! - Anh ta chào tôi.

- Cảm ơn, còn anh? - Tôi hỏi, rồi tiện thể, như tình cờ nói tiếp - Xin lỗi vì tò mò, tại sao lúc nào anh cũng mang theo chiếc đèn chùm này thế?

- Đây không phải chiếc đèn chùm mà là một cực hình, một nỗi khổ của tôi đấy.

- Sao thế ạ? - Tôi dài giọng ngạc nhiên.

- Câu chuyện dài lắm - Anh ta tiếp lời tôi.

Một khi tình thế đã sa sút nghiêm trọng thì dễ gì mà xoay chuyển được. Cách đây ít lâu tôi bị mất việc làm. Tiện thể nói luôn, ngay cả khi có việc làm gia đình tôi cũng phải xoay xở chật vật lắm mới đủ sống. Chúng tôi chẳng có đồng nào dự trữ. Hoàn cảnh thật là cùng cực. Tôi có vợ và hai con.

- Thì tôi cũng vậy, - tôi thốt lên buồn bã.

- Anh không hiểu được những nỗi khổ của tôi đâu.

- Tôi không có khác gì anh.

Lúc đầu chúng tôi phải bán đồ đạc để ăn dần. Chúng tôi phân loại chúng thành những thứ tối cần thiết nghĩa là những thứ mà không có nó thì không được, và những thứ hoàn toàn không cần. Chúng tôi bắt đầu bán những đồ đạc không cần. Nhưng chỉ ít lâu sau chúng tôi hiểu ra là chúng tôi chả cần thứ gì hết, và đem bán sạch!

- Thế thì hệt như hoàn cảnh của tôi rồi!

- Tôi cũng bán hết mọi thứ chỉ còn ít sách vở, mấy cái giường, vài ba cái xoong chảo, bát đĩa. Cuối cùng chủ nhà tống cổ chúng tôi ra đường.

- Rồi anh gửi vợ con đến nhà bố vợ phải không?

- Sao anh biết được?

- Thì tôi cũng làm y như vậy mà.

- Vâng, tôi gửi hai mẹ con về nhà bố vợ. Nhưng quan hệ giữa tôi và ông nhạc ngay từ đầu đã không được êm đẹp lắm.

Có cảm tưởng như ông bạn thấp đậm này đang kể về cuộc đời của chính tôi. Tôi nghe anh ta nói, trong lòng hết sức ngạc nhiên. Một đêm anh ta cũng đến nhà bố vợ. Người ra mở cửa cũng chính là ông nhạc, rồi ông ta tắt đèn ngay. Anh béo lùn ngã xuống chồng sách. Mọi chi tiết xảy ra y hệt như chuyện của tôi, sao lạ lùng thế? Hay là anh ta nghe lỏm được chuyện của tôi rồi vận vào mình để nhạo báng tôi?

- Tôi biết rồi, biết rồi, nói ngắn gọn thôi! - Tôi kêu lên. Đừng kể lôi thôi nữa, giờ anh nói về cái đèn chùm của anh đi!

- Để tôi kể... Một hôm tôi gặp anh bạn cũ.

- Và anh bạn cho anh năm trăm lia?

- Phải, nhưng sao anh biết. Tôi chưa kể cho ai nghe mà!

- Chuyện đó cũng xảy ra với tôi.

- Rồi. Thế anh đã nhận năm trăm lia chưa?

- Tôi nhận rồi.

- Còn tôi thì chưa, nhưng cũng sắp đi nhận. Thế sau đó thế nào?

- Khi tôi đến nhà người bạn thì bụng đói lả, hai chân như sắp khuỵu xuống. Hai ngày qua tôi chỉ uống hai cốc nước trà. Người bạn cho tôi vay năm trăm lia. Tôi không muốn dùng hết số tiền đó để đi buôn. Khi đi ngang qua một hiệu ăn nhỏ, ánh mắt tôi dừng lại ở những món ăn bày trong tủ kính.

Hai chân tôi run lên, đứng không vững. Giá như được ăn chút gì nhỉ! Chỉ cần ba lia là có thể được một bữa no căng rồi. Nhưng tôi sợ phá mất đồng tiền to. Chỉ cần đổi ra là chúng sẽ tan biến ngay và anh chẳng còn lại đồng nào hết!

Khi đi ngang quán chả nướng, mùi chả thơm ngập phả vào mũi tôi ngạt ngào.

Không nhịn được, tôi bước, nhưng rồi lại vội vàng bước ra ngay. Trước hết phải làm để kiếm tiền đã, rồi mới ăn sau! Ở quầy bán bánh mì, mùi bánh mới nước làm đầu óc tôi quay cuồng, mê mẩn. Hay là mua lấy một cái? Không, tôi không có quyền.

Tôi dừng lại trước quầy bán bánh mì vòng. Những chiếc bánh của bác chủ trông thật thơm ngon, giòn tan. Hay là mua một cái? "Không! Tôi cần phải làm ra được nhiều tiền và đưa vợ con trở về nhà đã."

Trời hôm ấy nóng bỏng dữ dội. Suýt nữa tôi đã gọi một cốc chanh đá. Nhưng may mà kìm chế được.

"Rồi ông nhạc sẽ thấy, với năm trăm lia này mình sẽ làm được những việc lớn lao như thế nào, lúc ấy ông ta sẽ phải ân hận vì đã đối xử không tốt với mình". - Tôi nghĩ thầm.

Tôi khát khô cả cổ nhưng không dám mua một cốc nước giá có mười xu vì không muốn phá tan đồng tiền chẵn. Tàu điện tôi không dám đi, mà chỉ cuốc bộ.

Cuối cùng tôi đến khu chợ có mái che. Khi đi qua khu bán các loại đá quý, vũ khí và đồ cổ tôi thấy một đám đông người tụ tập. Hoá ra đang có phiên bán đấu giá. Lúc ấy trời đã ngả về chiều. Sáng mai, tôi nghĩ bụng, mình sẽ mua một ít đá, lê đem về đây bán. Lúc này tôi chưa có việc gì làm. Tất nhiên có thể rẽ vào quán cà phê, nhưng vào đấy lại mất tiền trà, cà phê nên chẳng vào nữa. Tốt hơn cả là đứng đây xem họ mua bán kiểu gì để giết thời gian. Hơn nữa tôi cũng chưa đến khu này bao giờ.

Tôi bước vào một gian phòng rộng. Có nhiều người ngồi trên những bậc thang. Tôi cũng ngồi xuống cùng họ. Người chủ trì phiên bán rút từ trong cái túi to ra một chiếc máy ảnh và xướng to:

- Đây là chiếc máy ảnh mác "rô-lây-phơ-lếch", ống kính hai phẩy rưỡi, đang làm việc tốt, gần như còn mới nguyên. Trị giá ba trăm lia! Ai muốn? Ba trăm...

- Ba trăm mười! - Có ai đó từ dưới kêu to.

- Ngài kia đã trả ba trăm mười... Ba trăm mười, ba trăm mười... - Người chủ trì tuyên bố.

- Ba trăm mười lăm! - Có tiếng ai đó hô to.

Từ bốn phía vang lên những tiếng hô:

- Tôi trả ba trăm hai mươi!

- Bốn trăm năm mươi!

Im lặng. Người chủ trì tuyên bố:

Máy ảnh "Rô-lây-phơ-lếch" có ống kính phụ, và giá đã ba chân đã được bán với giá bốn trăm năm mươi lia.

Một khách mua hàng đến gặp người chủ trì.

- Cho phép tôi xem cái máy ảnh.

Người chủ trì đưa cho ông ta cái máy ảnh. Người này ngắm kỹ bốn phía, rồi nói:

- Bốn trăm sáu mươi!

- Bốn trăm sáu mươi hai!

- Bốn trăm sáu mươi hai!... Có ai trả hơn không?... Đã được bán. Đã được b-á-á-n!

Người chủ trì gõ một tiếng búa. Nhân viên giúp việc đưa chiếc máy ảnh, tờ hoá đơn cho chủ nhân mới của nó, ghi tên họ ông ta rồi nhận tiền.

Người chủ trì đặt chiếc máy chữ lên bàn, trước mặt mình rồi nói.

- Máy chữ nhãn hiệu "Rơ-minh-tông" còn tốt.

- Giá đặt sáu trăm lia! Sáu trăm lia!

- Sáu trăm mười!

- Sáu trăm năm mươi!

Trong đời chưa bao giờ tôi được chứng kiến một cảnh tượng nào hồi hộp hơn thế! Giá càng được trả cao lên bao nhiêu thì không khí càng căng thẳng lên bấy nhiêu.

- Sáu trăm lăm mươi nhăm!

- Sáu trăm tám mươi!

Tôi không ngồi yên được nữa, thỉnh thoảng lại nhấp nhổm đứng lên.

- Sáu trăm chín mươi!

- Bảy trăm!

- Bảy trăm mười!

Tôi bị cuốn hút vào cuộc, và vì bị quá kích động, quên hết mọi chuyện, hét to:

- Bảy trăm năm mươi!

Tiếng hét của tôi to quá, khiến cả gian phòng bỗng đột ngột lặng đi một lát.

Người chủ trì nhìn tôi, tuyên bố:

- Bảy trăm năm mươi! Ai trả hơn không? Đã bán với giá bảy trăm năm mươi!

Bỗng giọng ai đó vang lên:

- Bảy trăm năm mươi mốt.

Tôi thở phào!

Nếu không có người trả hơn, tôi biết làm thế nào? Trong người tôi cả thảy chỉ có năm trăm lia!

Cuối cùng chiếc máy chữ được bán với giá bảy trăm tám mươi lia.

Sau đó người chủ trì đặt lên bàn chiếc máy khâu quay tay. Nó được đặt giá năm trăm lia. Bị lây cái không khí kích động của đám đông, tôi phải hết sức cố gắng mới kìm mình lại được.

- Năm trăm mười!

- Năm trăm hai mươi!

- Năm trăm năm mươi!

- Năm trăm tám mươi!

- Sáu trăm!

Người cuối cùng kêu thật to ấy là tôi. Mọi người ngoái lại nhìn tôi. Tôi có cảm giác như tôi có hơi nước sôi phả vào người. Ôi, rõ thật ma đưa lối, quỷ dẫn đường tôi chui vào đây làm gì nhỉ! Một người lạ mặt ngồi bên cạnh tôi, bảo:

- Cái đấy không đáng giá sáu trăm đâu!

- Việc gì nhà ông? Tôi trả tiền chứ ông trả à! Tôi cắt lời ông ta.

- Tôi là thợ máy, tôi biết. - Ông ta đáp.

- Tôi cũng là người hiểu biết máy móc.

Bỗng ông ta gào lên.

- Sáu trăm linh một!

Lần thứ hai tôi lại thoát nạn.

Tiếp đến một cái lọ hoa được đưa ra. Cứ mỗi lần nghe con số mới, tôi lại nhảy cẫng lên, và để ngăn mình không được phá giá, tôi phải lấy cả hai tay bịt mồm lại.

Sau lọ hoa là bức tranh sơn dầu, rồi đến máy hút bụi.

Cuối cùng người chủ trì giơ cao cái đèn chùm, nói:

- Đèn chùm năm vòi còn tốt!.... Giá đặt bốn trăm mười lia!... Ai trả cao hơn bốn mươi lia?

- Bốn mươi mốt!

Ai đó bên trái kêu:

- Bốn mươi hai!

Ai đó bên phải kêu:

- Bốn mươi nhăm!

Người ngồi trước tôi:

- Bốn mươi tám!

Người ngồi sau tôi:

- Năm mươi!

Tôi không kìm được nữa, hét tướng lên:

- Năm mốt!

Không khí trong phòng đã nóng bỏng đến độ tôi không thể làm chủ được mình nữa.

Người bên phải.

- Năm mươi ba!

Người bên trái:

- Năm mươi nhăm!

Đến lượt tôi:

- Sáu mươi!

Trời đất, quỷ thần ơi, tôi đã cố hết sức ghìm mình lại, nhưng chịu thua cái không khí ganh đua quyết liệt này.

- Bảy mươi!

- Bảy mươi mốt!

- Bảy mươi nhăm!

Mọi người đã bị kích động quá mức, bản thân tôi cũng không còn nhớ mình là ai nữa, kêu phứa lên:

- Tám mươi!

- Một trăm!

- Một trăm mười!

Bên trái:

- Một trăm năm mươi!

Tôi:

- Hai trăm!

Bên trái:

- Hai trăm năm mươi!

Lúc thì tôi lúc thì hắn, hai người thi nhau kêu. Hắn cứ trả cao hơn ít một, tôi trả cao lên nhiều hơn.

- Hai trăm năm mươi mốt!

- Hai trăm sáu mươi!

- Hai trăm sáu mươi mốt!

- Hai trăm bảy mươi!

- Hai trăm bảy mươi mốt!

Cứ sau mỗi giá mới tôi lại khấn thầm: "Lậy chúa trời, cầu cho hắn trả cao hơn, để cho tôi cái đèn chùm về tay hắn!".

- Hai trăm chín mốt!

Tôi quên khuấy mất dự định vừa rồi, kêu đại:

- Ba trăm!

Giá cứ tăng dần lên, đến tận con số quá bốn trăm.

Gã cạnh tranh với tôi hét to:

- Bốn trăm linh một!

Tôi:

- Năm trăm.

Lúc ấy dường như không phải tôi, mà là ai khác đó đã kêu lên... Nếu hắn nói: "Năm trăm linh một" tôi sẽ im ngay. Vì tôi không có hơn con số đó một xu nào. Và bạn có biết không, thật trớ trêu, cứ như là gã ấy biết trong túi tôi có bao nhiêu tiền ấy.

- Thôi, bác hãy lấy đi cho may mắn! - Hắn nói.

Gian phòng im phăng phắc. Người chủ trì nói.

- Đèn chùm năm vòi!... Giá năm trăm lia! Ai trả hơn không?

Khi anh ta nói "Ai trả hơn không" - tôi nhìn khắp mọi người. Không hề có lấy một người cao thượng nào lên tiếng cứu giúp tôi. Chỉ thấy có một người hơi mấp máy môi, hay là có thể tôi chỉ tưởng tượng ra thế thôi? Tôi khuyến khích ông ta:

- Thưa ngài, hình như ngài muốn nói gì?

- Không, tôi không định nói gì, - ông ta đáp lại.

Thế là hết... Chà chà, lũ người bây giờ! Chẳng ai còn chút lương tâm nào cả! Khi bán những vật khác, gã chủ trì còn cố ý dềnh dàng, nhưng lần này hắn vội vàng tuyên bố ngay:

- Đã bán, đã bán! - Rồi gõ mạnh một tiếng búa.

Rồi hắn chìa ngay cho tôi tờ hoá đơn, ghi tên và địa chỉ của tôi. Tôi chưa kịp phản ứng gì, hắn đã làm xong giấy tờ, túm lấy năm trăm lia và trao cái đèn chùm cho tôi. Thằng cha tranh mua với tôi tiến đến gần tôi.

- Anh đã mua được một vật tốt! - Hắn nói.

- Làm sao anh biết nó là vật tốt? - Tôi hỏi lại hắn.

- Vì tôi là chủ nhân cũ của nó!

- Chắc hẳn anh gặp phải phen túng bí nên mới bán nó đi. Rõ thật tiếc! Nếu anh muốn tôi có thể bán lại cho anh với giá bốn trăm chín mươi lia?

- Anh đã gặp may, tôi không muốn lấy đi của anh đồ vật giá trị như vậy! - Hắn đáp.

- Tôi hoàn toàn không cần cái đèn chùm này, anh hãy đưa tôi bốn trăm lia và cầm lấy nó đi, - tôi bảo hắn.

Nhưng hắn lại nói lần nữa rằng, tôi đã gặp may, rồi lẳng lặng bỏ đi.

- Này, thôi, tôi chỉ lấy ba trăm! - Tôi gọi với theo, nhưng hắn thậm chí không ngoái đầu lại.

Tôi nghĩ, mình đã mua cái đèn không phải đắt lắm, nhưng tôi cần quái gì nó đâu? Tôi mang nó đến dãy hàng bán các loại đèn bàn và đèn chùm.

- Anh định bán nó bao nhiêu? - Những người bán hàng hỏi.

- Chiếc đèn này giá rất đắt, nhưng tôi chỉ lấy sáu trăm thôi.

Đám thợ buồn cười nắc nẻ:

- Với giá ấy chúng tôi bận cho anh luôn mười cái đèn mới tinh y hệt của anh.

Gần tối vợ chồng tôi gặp nhau ở công viên. Cô ta bảo tôi:

- Bố em bảo: "Hoặc chúng mày li dị nhau, hoặc mày đi khỏi đây...". Anh phải tìm việc làm ngay đi.

Tôi đưa cho cô ấy xem chiếc đèn chùm.

- Đừng lo, - tôi an ủi cô ta, - điều đáng sợ nhất đã qua rồi. Anh sẽ thuê một ngôi nhà khiến bố phải kinh ngạc. Anh đã mua sẵn chiếc đèn chùm em xem này, thật tuyệt vời, năm vòi hẳn hoi.

Vợi tôi đang ngồi, bỗng đứng phắt dậy, nhìn trân trân vào mặt tôi, rồi không nói không rằng quay đi bỏ chạy.

Từ hôm đó đi đâu tôi cũng xách theo cái đèn này. Vì chẳng biết cất nó vào đâu. Hơn nữa cũng chẳng có ai thèm hỏi mua nó. Tôi tha nó đi khắp nơi, kính và bóng đèn đã vỡ hết từ lâu, chỉ còn lại độc cái khung sắt. Tôi chỉ hận có một điều, có những năm trăm lia trong túi mà không dám ăn một bữa cho ra hồn! Một cốc nước cũng không dám uống! Giá như đã tiêu được dù chỉ mười xu thôi, thì trong lòng cũng đỡ đau đớn!

Tôi nhìn ông béo lùn với lòng thương xót, đớn đau. Đã đến lúc tôi phải đến gặp người bạn hứa cho tôi năm trăm lia. Tôi bước ra khỏi quán cà phê. Trên đường đi tôi cứ theo đuổi mãi một ý nghĩ. Làm sao mà cái thân phận nhà ông béo lùn này lại giống số kiếp tôi đến thế?

Có thể các bạn cũng tò mò muốn biết điều đó? Vậy thì xin được nói để các bạn biết; cái người thấp nhỏ, hơi béo đã mua đấu giá cái đèn chùm giá năm trăm ấy, không phải ai khác, mà chính là cái thằng tôi. Nhưng để cho mọi người khỏi cười chê sự ngu muội của mình, tôi bịa ra câu chuyện xảy ra với người khác, chứ không phải với tôi.