hông nghi ngờ gì nữa, do lâu ngày tiếp xúc với súng đạn, ông Tru-na-đix nóng nảy như thuốc nổ.

Ông là người tin cẩn của bố Tix-tu. Ông giám sát nhiều nhân viên của nhà máy, sáng nào cũng điểm danh để tin chắc không nhân viên nào vắng mặt; ông ngắm kỹ bên trong nòng các khẩu súng xem thật thẳng chưa; tối đến, ông xem xét kỹ các cánh cửa đã đóng chặt, và thường thức khuya để kiểm tra các dãy số trong các sổ kế toán to đùng. Ông Tru-na-đix là một người thích trật tự.

Vì vậy, bố Tix-tu nghĩ đến ông khi muốn dạy tiếp Tix-tu ngày hôm sau.

- Hôm nay học bài về xã hội và trật tự! - Ông Tru-na-đix đứng trong phòng vex-ti-luyn[i], hét lên như với một đội quân.

Nên nói rõ rằng ông Tru-na-đix đã ở trong quân đội trước khi vào nhà máy chế tạo súng; nếu ông không phát minh ra thuốc súng thì ít nhất ông cũng biết cách sử dụng.

Tix-tu tụt xuống cầu thang theo cái tay vịn. Ông Tru-na-đix liền bảo:

- Hãy lên xuống cầu thang theo các bậc.

Tix-tu vâng lệnh, dù em thấy chẳng cần leo lên rồi đi xuống vì em đã đang ở dưới.

- Cậu đang đội gì trên đầu? - Ông Tru-na-đix hỏi.

- Một cái mũ cát-két vải kẻ ca-rô.

- Vậy hãy đội cho ngay ngắn.

Bạn chớ tưởng rằng ông Tru-na-đix là người ác; chỉ có điều tai ông rất đỏ và để nói “vâng” hay “không”, ông hay cáu kỉnh.

“Mình thích học tiếp với bác Râu-mép-dài” - Tix-tu tự nhủ.

Rồi em cũng đi bên cạnh ông Tru-na-đix. Ông bắt đầu giảng, sau khi đã chuẩn bị kỹ càng.

- Một thành phố như cậu thấy bao gồm phố xá, lâu đài, nhà cửa, và dân cư sống trong những nhà ấy. Theo ý cậu, cái gì quan trọng nhất trong một thành phố?

- Vườn cây! - Tix-tu trả lời.

- Không phải. Cái quan trọng nhất trong một thành phố là trật tự, là kỷ cương. Chúng ta sẽ đi thăm trước nhất một công trình ở đó trật tự được giữ vững. Không có trật tự thì một thành phố, một đất nước, một xã hội chỉ là hư không và không thể tồn tại lâu dài. Trật tự là không thể không có và muốn giữ gìn nó, phải trừng phạt cái mất trật tự!

Tix-tu nghĩ: “Cái chắc là ông Tru-na-đix có lý. Nhưng sao ông ấy cứ la hét? Tiếng ông ấy cứ oang oang như lệnh vỡ. Có cần phải ầm ĩ lên thế vì để giữ gìn trật tự không?”.

Trên các đường phố Mi-rơ-poan, người qua lại ngoái nhìn hai ông cháu, do đó Tix-tu đâm ngượng.

- Tix-tu, đừng lơ đãng. Trật tự là gì? - Ông Tru-na-đix nghiêm khắc hỏi.

- Trật tự ấy à? Đó là khi người ta bằng lòng.

Ông Tru-na-đix “hừm”, tai đỏ ửng lên một cách khác lạ.

- Cháu thấy rằng, - Tix-tu nói tiếp ngay, sợ sẽ e lệ không nói được - con pô-nây Thể thao chẳng hạn, khi được chải chuốt cẩn thận thì tỏ vẻ mãn nguyện, chứ không như lúc mình vấy đầy phân. Cháu cũng biết hễ thấy cây cối được tỉa tót chu đáo, bác Râu-mép-dài lại mỉm cười với chúng. Thưa đấy có phải là trật tự không ạ?

Xem ra câu trả lời đó không vừa ý ông Tru-na-đix vì tai ông lại đỏ tía lên. Ông hỏi:

- Thế đối với những kẻ gieo giắc hỗn loạn thì phải làm gì?

- Họ nhất thiết phải bị trừng phạt. - Tix-tu đáp, bụng nghĩ rằng nói “gieo giắc hỗn loạn”, thì cũng tựa như nói “quăng bừa giày păng-túp trong phòng”, hay “vứt bừa đồ chơi trong vườn”.

- Người ta sẽ tống vào nhà ngục kia. - Ông Tru-na-đix vung tay chỉ một bức tường dài cao ngất, không cửa sổ, xám xịt, một bức tường không bình thường.

- Nhà tù đấy ạ? - Tix-tu hỏi.

- Đúng thế. - Ông Tru-na-đix đáp - Đó là công trình dùng để duy trì trật tự.

Hai ông cháu đi dọc bức tường, đến trước một hàng rào sắt đen sì mũi nhọn đâm lên tua tủa. Tiếp theo hàng rào này, còn thấy những hàng rào khác đen sì như thế, đằng sau hàng rào buồn thảm là những bức tường tua tủa mảnh chai.

- Vì sao bác thợ nề phải cắm mảnh chai lên tường ạ? - Tix-tu hỏi. - Mảnh chai dùng để làm gì ạ?

- Để ngăn bọn tù bỏ trốn.

- Nếu nhà tù đỡ xấu xí đi, có lẽ người tù bớt muốn trốn.

Hai má ông Tru-na-đix đỏ bừng lên như hai tai.

“Thật là một thằng bé kỳ lạ, - ông nghĩ - việc gì cũng phải dạy dỗ nó”.

Rồi ông nói to:

- Cậu phải biết rằng tù nhân là bọn độc ác.

- Cho nên phải giam họ vào kia để chữa bệnh ác cho họ ạ?

- Người ta giam chúng vào đấy để chúng khỏi làm hại người khác.

- Nơi giam họ đỡ xấu thì nhất định họ mau lành bệnh. “A, thằng này bướng!”, ông Tru-na-đix nghĩ.

Tix-tu thấy thấp thoáng sau các hàng rào sắt những tù nhân cúi đầu lầm lũi đi thành vòng tròn. Họ tỏ ra cực kỳ đau khổ, với những cái đầu trọc lốc, quần áo kẻ sọc, giày to đùng.

- Họ làm gì trong ấy ạ? - Em hỏi.

- Nghỉ. - Ông Tru-na-đix đáp.

“Chao, nghỉ mà như thế thì họ phải chán đến đâu! - Tix-tu nghĩ - Nhà tù này buồn quá”.

Em suýt khóc và suốt đường về chẳng nói một câu. Ông Tru-na-đix lại tưởng em im lặng thế là một dấu hiệu tốt, và bài học về trật tự đã có kết quả.

Tuy nhiên ông vẫn ghi vào quyển sổ theo dõi việc học của Tix-tu:

“Cậu bé này phải được giám sát chặt chẽ; cậu lục vấn quá nhiều”.