húng tôi ngự ở sân nuôi gà vịt.

Con gà mái lớn, trắng như một miếng pho mát phết kem, nằm ấp trong đáy rổ cạnh cái lều đóng kín trong đó chủ nhà đang loay hoay sục sạo. Những con gà mái đen thì đi lại lăng xăng. Nó gồng lên và rụt lại từng cơn cái cổ chun dãn, bước từng bước dài kiểu cách. Người ta thấy cái hình nghiêng của nó lấp lánh như một mẩu rơm, và tiếng nó như phát ra bởi một lò xo máy. Nó đi, lóng lánh những vằn đen và loáng như mớ tóc một ả vũ nữ “Gitan”, và vừa đi, nó vừa tỏa lê thê trên sân một đàn gà con.

Những nắm tròn nhỏ nhắn nhẹ nhàng có màu vàng hoe, do bản năng thúc đẩy và lôi cuốn đi, hối hả chạy theo chân mẹ từng bước ngắn và lẹ, và mổ ăn. Đàn gà còn để sót lại: hai con gà con đứng im và nghĩ ngợi, không để ý đến những tiếng túc túc của gà mẹ.

Paradi nói:

- Điềm không hay. Gà con mà nghĩ ngợi là gà mắc bệnh.

Rồi Paradi hết gỡ chân ra lại vắt chân vào với nhau. Cạnh đó, trên chiếc ghế dài, lão Blerơ thì lại duỗi chân ra, ngáp một cái thật to mà lão khoan khoái kéo dài. Rồi lão lại quay ra nhìn. Hơn ai hết, lão thích quan sát gà vịt trong cái cuộc đời ngắn ngủi chỉ biết lo ăn cho mau của chúng.

Và cả bọn cùng ngắm đàn gà, ngắm cả con gà trống trần trụi, già lụ khụ; sau lớp lông xơ xác, cặp giò trông như cao su lộ liễu, đen như miếng sườn nóng. Con này lại gần con gà mái trắng đang ấp. Ả gà mái khi thì ngoảnh mặt đi, ra ý dứt khoát cự tuyệt, kêu to mấy tiếng oang oác, khi lại nhìn trộm nó bằng đôi tròng mắt nhỏ, xanh và như tráng men.

Bacơ nói:

- Dễ chịu lắm.

Blerơ trả lời:

- Nhìn bầy vịt nhỏ kia…

Một đàn vịt con non choẹt đi qua – hầu như còn là những quả trứng có chân – cái đầu to to kéo rất nhanh cái thân yếu đuối, què quặt nhờ cái cổ mỏng như sợi dây. Con chó lớn nằm ở góc đằng xa cũng nhìn theo bằng cắp mắt thật thà, đen láy. Mặt trời chiếu vào thân con chó thành từng dải, làm hiện lên một vòng tròn đẹp màu hung.

Bên kia sân nuôi gà vịt, qua lỗ hổng của bức tường thấp, thấy rõ vườn cây ăn quả, lá cây xanh tốt, ướt và dày phủ lên mặt đất bóng mềm, rồi đến một màn lá xanh điểm hoa, có bông trắng như những pho tượng nhỏ, có bông mượt và nhiều màu như núi cà-vạt. Xa hơn là đồng cỏ có bóng bạch dương trải những nét vằn xanh đen và xanh vàng. Xa hơn nữa, là một ô vuông cây “hublông” đứng tăm tắp rồi đến một ô bắp cải xếp thành hàng dưới đất. Trong ánh nắng ở không trung và ở mặt đất, có tiếng bầy ong đang vang ca trong lao động đúng như lời thơ nói, và tiếng hát của con dế mèn chẳng khiêm tốn chút nào, bất chấp những bài ngụ ngôn, một mình kêu inh cả một vùng.

Đằng kia, từ ngọn cây bạch dương, một chú chim khách sà xuống quay lông lốc, thân nửa đen, nửa trắng giống hệt mẩu giấy báo cháy dở.

Những chú lính vươn vai một cách thú vị trên chiếc ghế đá dài, mắt lim dim phơi mình ngoài ánh nắng đang sưởi nóng không khí trong cái khu sân rộng.

- Thế là ở đây mười bảy ngày rồi! Trước cứ tưởng như ngày một ngày hai là đi!

Paradi lắc đầu và tặc lưỡi:

- Biết thế quái nào được!

Qua cửa thấp của cái sân trông ra ngoài đường thấy một tốp lính dạo chơi, mũi nghếch lên trời, ngốn nắng, rồi đến Tenluyruyrơ đi một mình: ở giữa phố, gã lắc lư cái bụng phồn thịnh mà gã là chủ nhân ông, hai chân vòng kiềng như hai quai đỏ và khạc nhổ khắp xung quanh mình thật nhiều, bừa bãi.

- Trước cứ tưởng ở đây cũng khổ như những nơi trú quân khác. Chính lần này mới thực sự là nghỉ ngơi vì vừa được nghỉ lâu, vừa được nghỉ thật.

- Vừa ít phải đi tập, ít phải đi phụ dịch.

- Thế rồi thỉnh thoảng anh em đến đây hưởng thong dong.

Cái lão già đương ngồi co rúm đầu ghế dài – chẳng ai xa lạ, chính là cãi lão tìm của chôn gặp hôm mới đến – lại gần, giơ ngón tay lên.

Lão lắc lư đầu, cả quyết:

- Khi lão còn trẻ, lão rất được gái thích. Lão đã chơi bao nhiêu là cô gái tơ.

Chúng tôi chỉ ừ ào vì ngoài câu chuyện lẩm cẩm của lão, chúng tôi đang hết sức chú ý vào tiếng động hữu ích của cái xe bò đang qua, chất đầy và đi vất vả.

Lão lại tiếp:

- Giờ thì lão chỉ nghĩ đến tiền thôi.

- À phải, đống của chìm mà bố đương tìm chứ gì.

Lão cảm thấy chung quanh không ai tin lão.

Lão gõ ngón tay trỏ vào đầu rồi trở về phía nhà:

- Này, cái con vật kia… – Lão chỉ vào một con vật bé tí màu đen đang chạy trên trần nhà bằng thạch cao, nói tiếp. – Có biết nó bảo gì không? Nó nói: Tôi là con nhện giăng sợi tơ của Đức mẹ Đồng trinh[31].

Và cái lão cổ lỗ ấy nói thêm:

- Không nên bao giờ xét đoán việc người ta làm vì không thể bao giờ biết đươc rồi sẽ xảy ra những gì.

Paradi lễ phép trả lời:

- Cụ nói đúng đấy.

Mexnin Anđrê vừa tìm cái gương trong túi để ngắm bộ mặt tươi tỉnh vì trời đẹp, vừa lầu bầu trong miệng:

- Cái lão này kỳ quặc thật.

Bacơ, mặt ngây ra vì khoái, thì thào:

- Lão dở hơi.

Lão già băn khoăn, nóng nảy đứng lên:

- Chào các anh, tôi đi đây.

Lão đứng lên để lại đi tìm của chôn. Lão vào trong căn nhà mà chúng tôi đương tựa lưng; lão để cửa mở và do đó, thấy được phía trong buồng, dưới chân một lò sưởi khổng lồ, một con bé đang chơi búp-bê nghiêm túc đến nỗi khiến Blerơ suy nghĩ và nói:

- Con bé thế mà phải đấy.

Những trò chơi của trẻ em là những công việc nghiêm trọng. Chỉ có những người lớn mới chơi nghịch.

Ngắm chán những súc vật và người qua lại, chúng tôi lại nhìn thời gian trôi qua, nhìn hết thảy.

Chúng tôi quan sát đời sống của mọi sự vật, chứng kiến thiên nhiên đang hòa mình vào thời tiết, vào trời, biến sắc theo mùa. Trong đời sống luôn luôn lang thang, chúng tôi ngẫu nhiên đã gắn bó với cái vùng xa xôi này, lâu hơn và yên ổn hơn các nơi khác, và sự gắn bó này làm chúng tôi nhạy cảm với mọi sự đổi thay rất nhỏ ở đây. Tháng chín, do vị trí của nó từ tháng tám chuyển qua và chưa bước sang tháng mười, là tháng dễ xúc cảm nhất, những ngày nắng ấm đã điểm vài nét báo hiệu mong manh.

Chúng tôi đã hiểu ý nghĩa những lá úa kia đang chạy như bầy chim sẻ trên những viên đá vẹt. Nói thực ra, ở đây, cảnh vật và chúng tôi đã làm quen với nhau. Sau bao nhiêu lần di động, chúng tôi đến bắt rễ ở đây và ngay cả những khi nói đến chuyện ra đi, chúng tôi thực cũng không nghĩ đến chuyện phải đi.

Blerơ nói:

- Sư đoàn 11 đã nghỉ hẳn hoi một tháng rưỡi.

Bacơ tiếp, như đinh đóng cột:

- Và trung đoàn 375, chín tuần lễ.

- Theo tớ thì chúng ta ở lại ít ra cũng như vậy, ít ra, tớ bảo thế.

- Có thể ta kết thúc chiến tranh ở đây, chưa biết chừng. Bacơ thấy mềm lòng và nghe chừng cũng tin là như thế:

- Thì thể nào chẳng có ngày kết thúc.

Những anh em khác, nhắc theo:

- Thế nào chả có ngày!...

Paradi nói:

- Lẽ tất nhiên, chưa biết chừng…

Gã nói một cách yếu ớt, không tin tưởng lắm. Tuy nhiên, đó là một câu nói không ai cãi được. Người ta dịu dàng nhắc lại, để nói ru lòng như một bài hát cổ.

Facfađê đã đến gặp mặt chúng tôi được một lúc. Gã đứng gần chúng tôi, vẫn hơi cách một tí, và ngồi xuống, tay chống cằm trên một thùng gỗ lật úp.

Gã sung sướng một cách vững chắc hơn anh em. Ai cũng biết thế; chính gã cũng biết thế: gã ngẩng đầu, đôi mắt xa xăm lần lượt nhìn lưng lão già đang lùng của chôn cũng như nhìn bọn chúng tôi đương bàn chuyện ở lì không đi đâu nữa! Trên khuôn mặt anh bạn thanh nhã và giàu tình cảm ấy, sáng lên một thứ vinh quang vị kỷ, khiến gã thành một nhân vật riêng biệt, tô điểm cho gã và cách biệt gã với chúng tôi, ngoài ý muốn của gã, như những tấm lon mà từ trời rơi xuống với gã.

Tình duyên của gã với Ơđôxi đã tiếp tục ở đây. Chúng tôi đã có chứng cớ, và chính gã một lần cũng đã nói ra miệng.

Cô ta ở không xa, và hai anh chị gần gũi nhau lắm. Chiều hôm nọ, tôi đã chẳng trông thấy cô là gì? Cô dọc theo tường nhà mục sư, khăn chùm không kín tóc, rõ ràng là đến chỗ hẹn hò – Cô đi vội vã, người nghiêng nghiêng, miệng bắt đầu mỉm cười. Tôi đã chẳng trông thấy là gì?... Tuy giữa hai người có lẽ mới chỉ có những lời hứa hẹn và thề thốt, cô đã là của gã và gã là người sẽ ôm cô trong tay.

Vả lại, gã sắp xa chúng tôi: gã sắp được gọi về hậu phương, ở Bộ tư lệnh Lữ đoàn, ở đấy cần một anh khẳng khiu biết đánh máy chữ. Tin này chính thức rồi, có văn bản rồi. Thế là gã thoát: cái tương lai mịt mù mà những anh em khác không thể trông thấy được, đối với gã thì đã rõ ràng, chắc chắn.

Gã nhìn cửa sổ mở của một căn buồng tối om nào ở đằng kia, gã lóa mắt vì thứ bóng tối buồng the đó, gã hy vọng, gã sống gấp đôi. Gã sung sướng: vì cái hạnh phúc nay mai, dầu chưa tới, là cái hạnh phúc duy nhất có thực ở cõi đời này.

Vì vậy, một không khí thèm thuồng tội nghiệp đã nảy nở quanh gã.

Paradi lại lầm bầm nói:

- Chưa biết chừng!

Tuy nói vậy, gã cũng chẳng tin tưởng gì hơn những lần trước, gã đã từng nói những lời quá mức ấy trong cái chật hẹp của khung cảnh hiện tại của chúng tôi.