ải, sau đêm gặp được Trâm, thấy lòng dịu dịu đi một chút. Chàng thấy một sự dễ chịu gần như là một sự tự phụ và hôm nay chàng đợi Trâm ở Bách Thú. Chàng khoác tay nàng đi chơi vùng Hồ Tây và ước ao có một người bạn của chàng trông thấy thế.

Trâm ơi, anh yêu em có thể chết đi được.

Trâm nở một nụ cười đĩ thõa, cái nụ cười, cười với tất cả những người trả tiền nàng. Nàng đáp:

Thực chứ?

Buổi chiều xuống chầm chậm và nhẹ nhàng như một người bạn thân. Không khí chuyển động. Gió reo vào lá, lá reo lên trời, và trời rơi xuống nước trong xanh. Người ta thấy yêu tất cả những gì ở chung quanh người. Hồ Tây, hồ Trúc Bạch, trời cao và xe cộ chiếu sáng một cách êm đềm. Con đường Cổ Ngư, với những cây cối rườm rà, với những bãi cỏ xanh mát, hình như là một con đường thần tiên để người ta đi chơi ở đấy mà cũng để người ta trốn tránh cuộc đời ở đấy.

Hải khoác tay Trâm đi và Hải nghĩ rằng họ có vẻ là một đôi bạn tình. Người đàn bà trẻ và đẹp kia thực y như những người đàn bà khác mà ta đã gặp đi ở phố phường với những người đàn ông lấy tay quàng vào lưng họ. Khi nào trời tối lại mà có những người đàn bà như thế ở chung quanh ta, cuộc đời có một cái thú vị mông mênh. Trời ơi! Đức tối cao ơi! Xin ngài ra tâm ban cho chúng tôi hôn hít, để cho cái tuổi hai mươi của họ thêm vào những cái hôn của chúng tôi. Hải lúc ấy không còn nghĩ rằng mình là một người đi làm công nhật, mỗi ngày được chín hào bạc lương. Tâm hồn chàng yên ổn như cuộc đời mà cuộc đời thì trong sáng và yên ổn như khí trời và nước. Nước chảy đều đều, lướt qua những ánh sáng và theo con đường của nó mà đi.

Hồ trông đẹp quá, Trâm ơi!

Hải lại nói:

Trâm sát vào người Hải và trả lời:

Anh nói nghe sao mà hay thế. Em, em yêu anh lắm.

Hải thấy sướng tê tái cả người. Chàng đi bên cạnh nàng với một tâm hồn đầy đủ. Chàng nói:

Em ạ, hay là ta đi ra phía Hàng Đậu, tìm một cái cao lâu nào, vào ăn đi.

Trâm và Hải vào một cái cao lầu rẻ tiền. Người ta ăn uống một cách rộn rịp. Trâm và Hải cùng uống rượu. Thời khắc êm đềm và thú quá. Họ ngồi ở một góc phòng; hai tay họ để trên mặt bàn; họ xa hẳn những người làm ầm ĩ và họ có thể nói được nhiều chuyện lắm. Chuyện đủ các thứ. Hải nói:

Anh ngồi đây mà nhớ đến cái tỉnh Hải Dương nhỏ bé khi xưa...

Hải không nói thực, nhưng chàng ngồi ở cạnh một người đàn bà và muốn cho người đàn bà ấy, biết hết cả tâm sự mình để cho người ấy nghĩ: A! Anh chàng trẻ tuổi này có một trái tim tốt lắm và nguyên là sinh đẻ ở một tỉnh chứa chan tình ái và bóng mát. Chàng muốn đem tâm sự mình để chiếm tấm lòng của Trâm:

Anh ngồi đây mà lại nhớ đến cái tỉnh Hải Dương nhỏ bé khi xưa. Nhà anh ở Thanh Miện và chung quanh nhà anh có vườn. Ở Hà nội, em không thể tưởng tượng được những cái vườn như thế. Có cây cỏ, có suối reo. Cây cỏ thì xanh, suối thì mát. Em ơi! Trâm ơi! Ước gì chúng ta được về ở với nhau ở đấy nhỉ. Chúng ta sẽ ngồi ở bờ suối, dưới bóng cây và chúng ta cùng cười.

Trâm nói:

Em không biết nhà quê. Thầy mẹ em mang em ra Hà Nội từ năm em lên bốn. Em chỉ ở Hà Nội từ đó và em không có dịp nào về quê nữa.

Hải nói:

Anh xem em hôm nay có vẻ không được vui. Nhưng anh thì anh vui lắm. Rồi em xem: Em với anh biết nhau lâu hơn một chút nữa thì em mới biết rằng đối với đàn bà, anh có thể làm tất cả những việc tốt mà người ta có thể làm được... Mẹ anh cũng nhân đức lắm, thấy anh làm như thế thì chính mẹ anh cũng bằng lòng.

Đến tận lúc ấy, Hải mới biết cái đời của Trâm.

Trâm nói như thế này:

Anh ơi, anh thì anh có mẹ, mà em, thì mẹ em chết từ khi em lọt lòng. Em không biết mặt mẹ em một ngày nào. Vậy em không khóc mẹ em. Em ở với thầy em. Thầy em nghiện rượu và cho em đi hát. Em đã hát ở Gia Quất và Ngã Tư một độ. Nhưng bởi vì chủ nhà xử với em khắc nghiệt quá, em bỏ chốn đi và em về ở với chị em, mở một ngôi hàng xén để sống cho qua ngày đoạn tháng. Và em đã lấy chồng.

Em không biết rằng chồng em có yêu em không: nó ác lắm, nó nghiện và đánh bạc. Khi nào không có thuốc cho nó hút hay không có tiền để nó đi đánh bạc, nó đánh em thừa sống thiếu chết và nó dọa bỏ em.

Nó hơi điên thì phải. Một hôm nó quăng cả đống bát vào đầu em, và hình như chưa thấy thế làm thỏa, nó lại lấy dao thái thịt dọa đâm em nữa. Mọi người can nó. Nó không đâm em được, nhưng nó đánh, đánh, đánh đến nỗi chị em bạn phải đưa em vào nhà thương. Em hãy còn tật ở tay đây. Nhưng nó thì nó phải vào nhà pha rồi, ba năm nữa mới được ra, bởi vì nó can vào một vụ đi lừa ô- tô của một người Tây làm báo.

Hải nghe chuyện mà rầu rĩ cả tấm lòng. Chàng thấy tất cả những chuyện ấy vào tuổi ba mươi và gục đầu xuống bàn như Đức Phật khi thấy cõi đời là bể khổ. Đức tối cao tối đại ơi! Ở đời này nhiều tội lỗi thái quá, ở đời này nhiều sự làm nẫu lòng người quá. Ở dưới mắt ngài, có những người đàn bà là tôi con của ngài. Ngài sinh ra họ và ngài đặt ở bên cạnh chúng tôi như một món ăn ngon. Họ trông đẹp quá, mong manh quá đến nỗi chúng tôi không dám mó tay vào. Đức đại từ đại bi ơi! Ở dưới mắt ngài là có những người đàn bà khác suốt đời không được một tình thương, một tình yêu nào cả, Đức đại từ đại bi ơi, ví dụ như Trâm chẳng hạn: một người đàn ông cưỡi lên cổ nàng, đè lên vai nàng. Người đàn ông có nanh vuốt và đâm những nanh vuốt ấy vào người nàng để cho nàng không thoát đi đâu được. Nó bắt nàng đi. Nó ép nàng khóc. Nó đọa đầy nàng. Với tất cả sức lực của một đứa phàm phu, nó dìm đầu nàng xuống đất để cho kiệt sức như một con vật, để cho người đàn bà không ngửng lên được, không nhìn thấy giờ nữa, không nghe thấy tiếng nói của ngài nữa. Đức đại từ đại bi ơi! Đức đại từ đại bi ơi!

Hải nhìn Trâm bằng đôi mắt chứa chan thương xót. Chàng không nói gì cả. Chàng cầm lấy tay nàng và nắm chặt lấy những ngón tay nàng như để truyền một tấm lòng thương bao la sang cho nàng, để mang ít an ủi cho nàng, để mang ít an ủi cho tâm hồn nàng.

Đoạn hai người đau khổ ấy đứng dậy trả tiền, rồi cùng đi. Ở ngoài phố, Hải giữa lấy tay Trâm, không cho ai đụng đến. Chàng cúi mặt xuống với Trâm và nói hai câu tha thiết để tỏ cho nàng biết rằng, chàng yêu nàng một cách xót xa.

Em Trâm của anh ơi! Em Trâm của anh ơi!

Trâm đi bên cạnh Hải và không nói gì.

Hải lại nói:

Anh yêu em đời đời. Em ơi, em sẽ sung sướng với anh. Em cứ để cho anh xử dần dần: thể nào đôi đứa mình cũng phải sum họp với nhau, em ạ. Anh sẽ có tiền, anh sẽ thuê nhà ở với nhau, chúng ta sẽ có con và anh sẽ về nói với mẹ cái cảnh tình của chúng ta và mọi người sẽ nhận em làm con dâu. Em ơi, em có biết rằng hiện bây giờ có lắm lúc anh thấy trái tim cô quạnh như muốn vỡ, tuy đã có hình ảnh của em. Chúng mình vẫn chưa được sum họp hẳn với nhau thì chúng mình còn khổ. Em phải biết một người đàn ông và một người đàn bà mà lại cùng chịu đau khổ với nhau thì sẽ sướng như thế nào!

Hải nói thế và nhớ lại lúc ngồi ở trong sở, những cái đầu quen thuộc hình như nói ở trên tai chàng: “ Có một người đàn bà ở bên cạnh vẫn thú hơn, Hải ạ.”

Hải nghĩ như thế và chia tay với Trâm ở đầu phố, đi một mình về nhà.

Chàng đi như hy vọng đi. Mấy người đàn bà trẻ tuổi nhìn chàng cười. Để ý làm gì! Hải bây giờ đã có Trâm rồi, chàng sẽ xây hạnh phúc với Trâm.

Chàng đi như hy vọng đi. Trâm sẽ có con, chàng sẽ được tăng lương. Chàng sẽ có một cuộc sống đầy đủ.

Chàng đi như hy vọng đi, đi mãi cho đến lúc không còn hy vọng nữa. Ôi! Chàng đã hứa thuê nhà cho Trâm ở, chàng đã nói với Trâm rồi sẽ có tiền cưu mang nàng. Chàng biết bói đâu ra tiền ấy- chàng, một người thư ký kiếm chín hào một ngày?

Hải sầu rũ người ra. Chàng muốn ăn cắp, chàng muốn ở tù, chàng muốn chết, chứ không muốn nói dối một người đàn bà, đau đớn như một vị thần đó. Chàng kêu lên:

Tôi biết phải làm thế nào đây, hở Trời!

Hải ơi, ông bạn già của Hải chẳng đã bảo với Hải câu này hôm ăn phở tái rồi sao?

“ Trời mưa rồi trời lại nắng. Trời chẳng phụ riêng ai hay hậu đãi riêng ai bao giờ.”

Quả thế thật.

Đêm hôm ấy, Hải về nhà thì đã thấy rộn rịp về việc bà cô chàng chết để chúc thư lại cho riêng phần chàng nghìn rưởi bạc.