ây giờ đã đến lúc tôi kể về bạn Ô-lép của tôi.

Tôi và Ô-lép quen nhau từ năm lớp một. Đến năm lớp ba chúng tôi ngồi cùng một bàn và từ đó đến nay vẫn ngồi như vậy.

Dựa vào những quan sát của bản thân, tôi đi đến kết luận rằng cơ sở của tình bạn là những sở thích chung. Tôi và Ô-lép đúng như vậy: hai chúng tôi cùng sưu tập tem, thích đọc sách, say mê thể thao và chơi cờ. Tôi chơi cờ giỏi hơn Ô-lép, nhưng kỷ lục nhảy dài của Ô-lép lại hơn tôi chín cen-ti-mét. Ngoài ra, mỗi chúng tôi lại có những sở thích riêng. Điều đó là tất nhiên, vì không thể có hai con người khác nhau lại giống nhau hoàn toàn về sở thích. Thậm chí đó còn là điều hay với ý nghĩa bạn bè bổ sung cho nhau.

Ô-lép đặc biệt say mê môn kỹ thuật. Cậu ta đọc các loại sách kỹ thuật và dự định rằng khi nào có đủ linh kiện sẽ tự lắp lấy một chiếc máy thu thanh.

Tôi thì ngược lại, tôi say mê tự nhiên học. Tôi đặc biệt thích các dạng tự nhiên sống như chim, thú. Tôi đã nhiều lần quan sát đời sống của chúng. Nhưng tiêu bản thực vật tôi có rất nhiều.

Vậy mà nghĩ lại thật xấu hổ, chả hiểu ngớ ngẩn thế nào mà trước hôm về quê, tôi và Ô-lép đã xích mích với nhau.

Chuyện xảy ra thế này.

Hai đứa chúng tôi rủ nhau đánh năm ván cờ để xem đứa nào là quán quân.

Ván thứ nhất tôi điều khiển quân trắng đã phá tan tuyến bảo vệ vua, bức Ô-lép phải đầu hàng. Ván thứ hai với lối chơi tài tình, tôi đã phong được hai quân tốt thành hai quân hậu, thế là buộc đối phương phải thua. Nhưng đến ván thứ ba thì có biến đổi. Tôi dẫn quân trắng đi nước cờ trước tiên một cách thụ động để quân đen giành mất thế chủ động. Trên bàn cờ diễn ra một tình huống nan giải. Ô-lép tính toán rất lâu. Tôi thấy mệt và bắt đầu khó chịu. Bất ngờ Ô-ép đi quân mã. Tôi đi ngay một nước khác, nhưng kịp nhận ra rằng như thế là muộn rồi. Vì cái con mã chết tiệt ấy mà tôi đã bực lại càng bực thêm. Tôi đi bừa phứa không tính toán gì nữa do đó thí mạng hai con tốt và thua luôn cả ván.

Suốt thời gian chơi ván thứ tư tôi không sao lấy lại được tinh thần sau ván thua vừa rồi. Hóa ra chỉ vì một sơ xuất nhỏ, tôi đã bỏ lỡ mất thế cờ, buộc phải thí mạng hai con tốt. Ô-lép chơi chính xác, có tính toán lợi thế.

Ván thứ năm là ván quyết định.

Thần kinh cả hai đứa chúng tôi đều căng thẳng.

Cả hai chơi thận trọng.

Cuối cùng trên bàn cờ xuất hiện tình huống khó xử: để thoát khỏi tình huống khó khăn đó Ô-lép cần phải đổi chỗ quân vua và quân xe, dồn tôi vào tình thế khốn đốn.

Ô-lép suy nghĩ và... cuối cùng đã làm như thế.

Nhưng nó đi quân xe trước rồi mới đi quân vua sau.

- Để quân vua đấy, tôi nói khô khốc, - Chỉ được tính quân xe thôi.

Ô-lép nhìn tôi không hiểu.

Tôi rời khỏi bàn, bước đến bên giá sách, rút cuốn dạy chơi cờ của Ven-đen-man rồi đứng nguyên tại chỗ đọc to:

“Nếu muốn đổi chỗ vua và xe mà lại đi quân xe trước thì đấu thủ có quyền coi việc đi quân xe là nước đi thực sự và không cho đi tiếp quân vua nữa”. [8]

Bộ mặt Ô-lép tỏ ra kinh ngạc thực sự. Nó nói:

- Tớ thậm chí không có khái niệm gì về cái đó.

- Rất đáng tiếc, tôi tiếp tục nói một cách không thương xót, - ở đây đã nói rằng: “Pa-u-lơ Smít đã không biết luật đổi chỗ quân vua và quân xe trong trận đấu cờ giành danh hiệu quán quân E-xtô-ni-a năm 1933. Theo yêu cầu của đấu thủ, việc đi quân xe được coi là nước đi thực sự, do đó Smít đã thua cờ, bị kém một điểm và không trở thành quán quân”.

Đến đấy, đáng nhẽ ngừng trích đọc sách Ven-đen-man được rồi, thì thâm tâm tôi lại nghĩ rằng bây giờ vẫn cần phải đưa thêm một sở cứ nửa, do đó tôi tiếp tục nói to:

- Nếu bây giờ tớ không yêu cầu như vậy thì chả hóa ra tớ cố tình thua. Nhưng cậu nghe đây, Ven-đen-man đã nói về bàn thua cố ý như thế này: “Dù bạn chơi với ai, dù là với “sếp” [9], hay với một người đàn bà đẹp thì bạn cũng phải chơi hết sức mình. Không có lẽ bạn cố ý chịu bó tay. Chơi cờ chứ đâu phải chơi bài, mà bạn có thể vì lịch sự mà thua một người đàn bà hay là “sếp”. Nếu đấu thủ của bạn non kém, sau khi chơi với bạn - một tay cờ lão luyện - mà lại cảm thấy bị xúc phạm, thì có nghĩa là đấu thủ ấy không đáng để bạn chơi, bởi vì chơi với một người như vậy, bạn sẽ hạ thấp giá trị của một thú chơi cao quý”.

Ô-lép đứng ngay dậy và ra về. Hai ngày sau tôi và bà tôi về quê. Suốt mùa hè tôi không hề biết một tin tức gì về Ô-lép,

Bởi vậy độc giả sẽ dễ dàng hiểu tôi vui mừng biết chừng nào khi về đến thành phố nhận ngay được thư của Ô-lép đang mong ngóng tôi. Bức thư hông gửi qua đường bưu điện, mà chỉ đơn giản là bỏ vào hộp thư riêng của gia đình tôi. Ô-lép viết:

“Chào I-u-lô! Tớ nghĩ rằng bây giờ là thời kỳ hết sức nghiêm trọng so với những cãi cọ lặt vặt. Giờ đây phải hết sức gắn bó với nhau. Khi nào cậu về thành phố, thì đến ngay nhà tớ!.

Việc đầu tiên là tôi đến ngay nhà Ô-lép.

Tôi tin rằng hai chúng tòi cùng nghĩ một việc quan trọng: không phải ai trong chúng tôi đã trở thành quán quân, mà là thời kỳ này chúng tôi vẫn là những đứa bạn.