áng sớm hôm sau, trước khi mặt trời mọc, bà giúp việc đã thức dậy. Bà lau nhà, quét bụi và cọ rửa cho đến khi những chiếc chiếu óng ánh màu bạc cũ và sàn gỗ thì long lanh màu vàng nhạt. Rồi bà vội vã ra chợ mua một cành hoa để cắm vào chiếc bình mà bà đã mua lại từ tối hôm trước nhờ số tiền trả đợt đầu của nhà sư. Trong khi đó chàng họa sĩ cẩn thận mặc bộ quần áo đẹp mà chàng đế dành cho những dịp lễ hội, chải tóc cho đến khi nó óng lên như màu sơn mài, và sau đó đến cầu nguyện trưóc bàn thờ Phật. May đã ngồi sẵn ở đó, trông rất thành khẩn, nhưng cô mèo ngồi dịch qua một bên ngay khi thấy cậu chủ của mình. Cả hai cùng ngồi trước bức ảnh Phật, thỉnh thoảng chàng họa sĩ khẽ giơ tay lên và vỗ nhẹ để tập trung sự chú ý vào lời cầu nguyện của chàng. Sau đó, chàng cúi thấp đầu để kết thúc trước khi bước sang phòng bên ngồi chỉnh tề trên chiếu. Chưa bao giờ chàng có cảm giác hân hoan và hạnh phúc trong đời như bây giờ.

Hôm nay chàng sẽ bắt đầu vẽ bức tranh Đức Phật tạ thế để nó được treo trong ngôi chùa của làng và có lẽ để con cháu chàng nhiều đời sau được chiêm ngưỡng. Niềm vinh dự này khiến chàng gần như bị choáng ngợp. Nhưng chàng ngồi thẳng người, không biểu lộ cảm xúc, mắt nhìn thẳng về trước như một võ sĩ samurai đang nhận sứ mệnh từ chủ nhân. Xung quanh chàng không có giấy lụa vẽ, không có hộp mực với trang trí hoa văn trên nắp, không có cọ vẽ hay bình nước suối. Chàng cần phải cố gắng hiểu được Đức Phật trước khi có thể vẽ chân dung ngài.

Đầu tiên chàng nghĩ về Đức Phật khi là hoàng tử trẻ tuổi Ấn Độ Siddhartha. Và chàng tưởng tượng căn phòng nhỏ tồi tàn của mình là một căn phòng lớn với những cây cột gỗ dát vàng nâng đỡ trần nhà cao trên đầu. Chàng tưởng tượng mình đang nghe tiếng nước róc rách từ những đài phun nước đầy hương thơm gần đó. Chàng tưởng tượng một nhóm những chiến binh trẻ tuổi đang đứng quanh chàng, những chàng trai vui tính và dí dỏm đang cùng chàng thưởng thức tiếng đàn của một cung nữ qua một nhạc cụ có hình dáng như một con công với một nhúm lông đuôi nhỏ. Chàng tưởng tượng những bụi tú cầu mộc mạc ngoài vườn là một khu rừng đầy cây ăn trái, với hàng cây cọ dẫn xuống một hồ nước đầy hoa sen trắng, hồng, và những chú chim sẻ quen thuộc là những con thiên nga trắng đang bay ngang qua bầu trời.

Nghe tiếng hí của một con ngựa của một người nông dân đi ngang qua, chàng tưởng tượng đến tiếng hí của những con chiến mã trong chuồng và tiếng rống của một con voi, và lát nữa chàng sẽ ra bên ngoài thi tài cùng những hoàng tử khác để giành lấy công chúa làm vợ. Chàng sẽ kéo được cây cung mà không người đàn ông nào có thể kéo, cưỡi được con ngựa mà không người đàn ông nào có thể cưỡi, chặt ngã hai gốc cây bằng thanh gươm của mình trong khi những người khác chỉ chặt được có một, và nhờ vậy giành được công chúa Yosadhara trước sụ vui mừng của cả thế giới.

Thậm chí trong giây phút chiến thắng đó, chàng họa sĩ biết trong lòng hoàng tử Siddhartha không mảy may có một chút ác ý nào vói những đối thủ của mình. Lòng hoàng tử chỉ tràn đầy lửa nhiệt tình và sự hòa nhã. Một nụ cười nở trên môi chàng. Chàng ngẩng cao đầu như một chú hươu kiêu hãnh bước đi trên cánh đồng cỏ đẫm sương. Chàng nhìn những người bạn đồng hành tưởng tượng xung quanh. Tất cả đều trẻ trung và tráng kiện. Chỉ cần họ ngỏ lời xin hoàng tử ban cho ân huệ là trái tim Siddhartha sẵn sàng chấp thuận trước khi họ mở miệng. Bầy thiên nga bay qua khu vườn của hoàng tử mà chẳng sợ trúng phải tên bắn. Bầy nai giương mắt đứng nhìn không chút sợ sệt bên cạnh những bụi hoa trong vườn.

Chàng họa sĩ ngồi trên chiếc gối mỏng trong bộ quần áo cũ sờn của mình và tưởng tượng da thịt chàng đang tiếp xúc với lớp quần áo bằng tơ lụa. Tai chàng trĩu nặng vì đeo một đôi bông tai lớn. Quanh cổ chàng là một vòng ngọc trai. Khi bà lão giúp việc dọn lên bữa ăn trưa đơn sơ, chàng họa sĩ tưởng tượng như một đoàn người hầu vừa bước vào, mang trên tay những khay vàng chất đầy những thức ăn ngon và quý hiếm nhất. Khi May bước vào phòng, thận trọng để một chân lên phía trước, chàng tưởng tượng như một vũ nữ, trong đôi hài vàng, vừa xuất hiện để múa vui giúp chàng tiêu khiển.

“Hoan nghênh, vô cùng hoan nghênh!” chàng la lớn cảm kích. Nhưng rõ ràng May không nghĩ rằng trong căn phòng còn có một ai khác vì vậy nó giật bắn người khi nghe chàng lên tiếng, và cong chiếc đuôi trắng bỏ chạy ra khỏi phòng.

“Mày quấy rầy cậu chủ là thật hư nhé!” bà giúp việc quở trách nó. Nhưng chàng họa sĩ không hề bị quấy rầy. Chàng vẫn đang còn là hoàng tử Siddhartha và vẫn đang tự hỏi liệu toàn thể nhân loại có thể hạnh phúc như những người đang sống trong cung điện hoa lệ mà vua cha đã ban cho chàng hay không.

Ngày thứ hai bắt đầu cũng như ngày thứ nhất. Bà giúp việc thức dậy trước khi mặt trời mọc và mặc dù không có một vết dơ hay một hạt bụi ở bất cứ nơi đâu trong nhà, bà vẫn quét bụi, lau chùi, cọ rửa và đánh bóng cho căn nhà như trước. Sau đó bà vội vã đi chợ sớm để mua một cành hoa mới. Chàng họa sĩ cũng thức dậy sớm, tắm rửa sạch sẽ và ăn mặc tươm tất để suy tư về Đức Phật. Và mộc lần nữa khi chàng đến trước bàn thờ Phật để cầu nguyện, May đã có mặt ớ đó, nó yên lặng ngồi truớc bàn thờ Phật, trông sáng rực như mộc bông hoa thủy tiên, đốm lông vàng trông như tim hoa, và đốm lông đen trông như một chú bọ cánh cứng đậu trên cánh hoa. Vừa thấy chàng họa sĩ, cô mèo đã đứng dậy, cúi thấp đầu chào và nhích sang một bên để nhường chỗ cho chủ. Cả hai ngồi im thiền định như trước, thỉnh thoảng chàng họa sĩ lại vỗ nhẹ tay, còn cô mèo thì ngồi yên ngay ngắn vói hai chân trước chụm vào nhau.

Kế đó chàng họa sĩ đi vào căn phòng nằm cạnh những bụi tú cầu. Hôm nay chàng suy tưởng về việc hoảng tử Siddhartha dứt bỏ cuộc sống trần tục. Một lần nữa chàng là hoàng tử, nhưng giờ đây chàng ra lệnh chuẩn bị xe ngựa để vi hành. Trên đường đi, chàng nhìn thấy một ông lão già nua, một người bị bệnh đang lên cơn sốt, và một người chết. Chàng nhìn những chiếc vòng đeo tay của mình, nhưng vàng chẳng thể giúp được gì cho những người này. Chàng, hoàng tử của vương quốc, cuối cùng nhận ra mình bất lực và vô dụng.

Chàng họa sĩ cúi đầu nặng nề trước ngực. Chảng tưởng mình ngửi thấy mùi hoa thơm, nhưng hương thơm của hoa chỉ làm chàng thêm phiền muộn. Rồi chàng nhận được tin báo hoàng phi mới sinh hạ một quý tử, nhưng tâm trí chàng chỉ nghĩ đến sự phiền não đứa bé sẽ gặp phải trong cuộc đời. Khi bà giúp việc mang cơm vào, chàng cho bà lui ra mà không đụng đến thức ăn, và khi May lang thang đi vào phòng nhìn chàng với đôi mắt có vẻ chăm chú, chàng nói với nó rằng chàng không có tâm trạng nào để tiêu khiển. Màn đêm buông xuống, nhưng chàng họa sĩ vẫn ngồi yên không nhúc nhích. Bà giúp việc bước vào phòng nhìn, nhưng rồi lại bỏ đi ra. May kêu meo meo một cách lo lắng, nhưng chàng họa sĩ không nghe thấy tiếng kêu của nó.

Trong lúc này chàng họa sĩ tưởng tượng cảnh hoàng tử Siddhartha bí mật cho gọi người đánh xe và con bạch mã Kanthaka đến. Chàng chăm chú đứng nhìn người vợ đang ngủ say và đứa con nhỏ nàng ôm trong tay một hồi lâu. Giờ thì chàng đang đứng trong bóng tối bên ngoài khu vườn; chàng đang lặng lẽ cưỡi ngựa băng qua thành phố đang chìm trong giấc ngủ; rồi chàng phi nước đại dọc theo những con đường dài phản chiếu ánh sáng mờ nhạt trong đêm tối; và giờ đây chàng đang ở trong rừng và đã đến tận cùng vương quốc của vua cha. Siddhartha xuống tóc và cởi bỏ áo bào. Chàng treo gươm lên yên ngựa. Hãy để Channa mang chúng quay về cung điện. Chúng không thể giúp chàng giải thoát thế giới khỏi trầm luân đau khổ.

Chàng họa sĩ đã trải nghiệm nỗi đau của hoàng tử trong giờ phút từ bỏ tất cả thế giới xa hoa và đẹp đẽ của tuổi thanh xuân một cách mãnh liệt đến nỗi sáng hôm sau khi thức dậy, chàng cảm thấy rất, rất mệt mỏi. Nhưng khi chàng nghe tiếng bà giúp việc lau chùi, đánh bóng, quét nhà, và cọ rửa, thì chàng cũng đứng dậy và mặc bộ quần áo đẹp nhất mà chàng có và ngồi bên cạnh May, trước bức ảnh Phật để cầu nguyện.

Kế đó chàng bước vào căn phòng trông ra những bụi tú cầu với những con chim sẻ và ngồi xuống chiếu. Chàng lại tưởng tượng mình là Siddhartha. Nhưng giờ thì chàng tưởng tượng trong nhiều năm ròng ngài đã đi lang thang khắp nơi, xin bố thí thức ăn và tìm kiếm sự thông thái. Cuối cùng ngài ngồi trong rừng dưới một cây bồ đề và ma quỷ xuất hiện. Chúng tìm cách cám dỗ ngài bằng những hình ảnh kinh sợ và những hình ảnh quyến rũ để ngài bỏ cuộc. Nhưng trước khi rạng sáng, ngài đã đạt được tuệ giác và thấu hiểu tại sao con người đau khổ và bằng cách nào qua nhiều kiếp họ có thể giải thoát bản thân khỏi khổ đau. Và ngài trở thành đấng Giác Ngộ, tức Đức Phật.

Lúc này chàng họa sĩ cảm thấy vô cùng tĩnh tại, và một tình thương vô bờ bến cho hết thảy vạn vật trên thế gian, cho dù đó là những hạt cát nhỏ nhất trên những bãi biển xa xôi nhất. Cảm giác yêu thương mà chàng dành cho vợ và con trai nhỏ của mình, giờ đây chàng dành cho tất cả vạn vật sự sống, và thậm chí cho cây cỏ và rong rêu, đất đá và sóng biển. Những vật vô tri này, chàng tin rằng, một ngày nào đó sẽ hóa kiếp thành người và sẽ trải qua đau khổ và hạnh phúc như con người.

Khi bà giúp việc và May mang đồ ăn cho chàng, chàng họa sĩ nghĩ đến những đệ tử đầu tiên của Đức Phật đã tìm đến ngài, và ngài đã giảng giải cho họ về con đường Đạo mà họ nên theo. Chàng có cảm giác như chính mình đã già đi cùng Đức Phật qua bao năm tháng đi thuyết giảng và đem lại hạnh phúc cho người dân trên khắp nước. Khi ngài thọ tám mươi tuổi, ngài biết mình sắp ra đi, và ngài nhìn thấy bầu trời mở ra và tất cả các vị thần Ấn Độ giáo trên trời, và các vị thần rừng, núi, cùng với các đệ tử của mình, và muôn loài thú vật trên trái đất, đến để tiễn biệt ngài.

“Nhưng con mèo đâu không thấy?” họa sĩ thầm nghĩ, bởi vì ngay cả khi đang tưởng tượng cảnh này chàng vẫn nhớ rằng trong tất cả những bức tranh vẽ cảnh Đức Phật tạ thế mà chàng đã từng thấy, không bức nào có hình con mèo đứng cùng những con vật khác.

“À, con mèo không chịu tỏ lòng tôn kính với Đức Phật,” chàng nhớ ra, “và chính vì hành vi cố chấp này mà cánh cửa Niết bàn đã đóng lại đối với loài mèo.”

Khi nghĩ về May nhỏ bé, chàng họa sĩ có một cảm giác buồn bã trước khi chàng lần nữa rơi vào trạng thái đắm chìm trong thế giới bình yên của Đức Phật. Nhưng tội nghiệp cho chàng trai, chàng đã mệt rã người. Trong ba ngày liền chàng đã cố gắng tái hiện cuộc đời phi thường của Đức Phật trong tâm trí. Nhưng giờ đây ít nhất thì chàng cũng hiểu được rằng Đức Phật mà chàng vẽ cần phải có khuôn mặt của một người đã được nuôi dạy trong yêu thương và mọi lời nói của ngài đều nhất nhất được tuân theo (mà chàng biết được trong ngày đầu); đó là khuôn mặt của một người đã chịu nhiều đau khổ và đã hy sinh cuộc đời mình (mà chàng biết được trong ngày thứ hai); và là khuôn mặt của một người đã tìm thấy sự bình an và đem nó đến cho những người khác (mà chàng biết được trong ngày cuối củng).

Cuối cùng, sau khi đã biết được Đức Phật cần phải có diện mạo ra sao, chàng họa sĩ lăn ra ngủ như chết suốt hai mươi bốn tiếng đồng hồ, trong khi bà giúp việc không dám thở mạnh khi làm việc và cô mèo nhỏ thì rón rén đi lại trên đầu móng chân. Hết hai mươi bốn tiếng đồng hồ, chàng họa sĩ thức dậy, và vội vã cho gọi mang đến cọ vẽ, mực, nước suối, và một cuộn vải lụa lớn, ở một đầu tranh chàng vẽ hình Đức Phật vĩ đại nằm trên một chiếc tràng kỷ, khuôn mặt ngài tràn ngập sự bình yên. Chàng họa sĩ vẽ như thể chàng nhìn thấy toàn bộ quang cảnh trước mắt mình. Chàng đã mất ba ngày để biết Đức Phật có diện mạo ra sao, nhưng chàng mất không đầy ba tiếng đồng hồ để vẽ chân dung ngài, từng chi tiết một bao gồm cả những nếp gấp trên áo, trong khi bà giúp việc và May đứng nhìn với tất cả lòng kính trọng và thán phục.