urore de Caylus, quả phụ của công tước de Nevers, vợ của hoàng thân de Gonzague ngồi trên một chiếc ghế bành có lưng thẳng, làm bằng gỗ mun, cũng như toàn bộ đồ đạc bên trong nhà thờ riêng của bà. Bà mang đồ tang trên mình và xung quanh mình. Trang phục của bà, giản dị đến thành khắc khổ, thật hợp với vẻ giản dị khô khan nơi bà đến ẩn mình. Đó là một căn phòng có vòm chữ thập mà bốn mặt vòm khuôn lấy một bức chạm đầu người ở giữa do Eustache Lesueur vẽ, theo phong cách khổ hạnh đánh dấu giai đoạn thứ hai trong đời ông. Giữa hai đường giao nhau người ta đặt một ban thờ. Ban thờ phủ khăn tang, như thể buổi kinh nhật tụng gần nhất được tiến hành ở đó là một lễ cầu siêu.

Đối diện với ban thờ là bức chân dung toàn thân công tước Philippe de Nevers ở vào tuổi hai mươi. Bức chân dung ký tên Mignard. Trong tranh công tước mặc quân phục đại tá của đội. vệ binh Thụy Sĩ. Xung quanh khung phủ một băng tang xếp nếp.

Đã mười tám năm nay Aurore de Caylus là vợ của de Gonzague. Có thể nói rằng bà không quen biết gì ông ta, bà không bao giờ muốn nhìn cũng như nghe ông ta. Gonzague đã làm đủ mọi cách để được gặp vợ mình. ông ta nghĩ, chính vì rất tin ở tài hùng biện của mình, một khi vương phi thuận nghe ông ta, ông ta sẽ là người thắng cuộc. Nhưng vương phi, một mực đắm mình trong thất vọng, không muốn được an ủi. Bà đơn độc giữa cuộc đời, và ngay đến cha giáo đạo của bà cũng chỉ được bà thổ lộ duy có các tội lỗi mà thôi. Một tình cảm duy nhất còn sống động trong trái tim hóa đá đó: tình yêu của người mẹ.

Ký ức về Nevers đối với bà giống như một tôn giáo. ý nghĩ về con gái làm cho bà hồi lại và đem đến cho bà những ước mong mơ hồ về tương lai. Vương phi của Gonzague, luôn luôn cô độc bên những người hầu gái cấm được nói với bà, luôn luôn giam mình giữa những bức tranh câm lặng và tang thương, mất dần đi khả năng nhận thức và xúc cảm. Đôi lúc bà nói với đức cha nghe bà xưng tội: "Con là một kẻ chết rồi. " Đúng thế.

Người đàn bà tội nghiệp sống như một bóng ma.

Buổi sáng, khi bà dậy, những người hầu gái lặng lẽ giúp bà mặc một bộ đồ màu xám; sau đó, người hầu chuyên lo việc đọc sách cho bà mở một cuốn sách kinh. Chín giờ, vị linh mục phụ trách nhà thờ riêng đến đọc kinh cầu siêu. Suốt thời gian còn lại trong ngày, bà ngồi một mình, bất động, lạnh lùng. Bà không ra khỏi dinh một lần nào kể từ ngày cưới. Triều đình chỉ còn thiếu nước lập một ban thờ khác tôn vinh Gonzague vì sự tận tâm của ông ta đối với vợ. Quả thật, không bao giờ có lấy một lời phàn nàn thốt ra khỏi miệng Gonzague.

Không bao giờ nàng ngừng tiến hành những cuộc tìm kiếm năng nổ nhất ở Pháp và ở nước ngoài. Gonzague luôn rộng mở hầu bao cho các mong muốn của vợ mình. Chỉ có điều, ông ta thu xếp sao cho tất cả mọi người đều biết được điều bí mật về sự hào hiệp của ông ta.

Vào đầu mùa, đức cha mà vương phi vẫn xưng tội đưa đến cho bà một người phụ nữ trạc tuổi bà, cũng góa bụa như bà và được bà chú ý.

Người phụ nữ đó tên là Madeleine Giraud. Chị ta hiền lành và tận tụy. Sáng hôm ấy, Madeleine bận tíu tít. Khác với bình thường, nhiều vị khách đến xin được gặp.

Chỉ một người duy nhất được đưa vào, đó là vị Hồng y giáo chủ già de Bissy, do quan Nhiếp chính phái đến. Philippe d’Orléans cho. người đến nói với cô em họ quyền quý rằng ký ức về Nevers luôn sống động trong ông. Tất cả những gì có thể làm vì lợi ích của bà quả phụ Nevers sẽ được làm.

Hồng y giáo chủ cố tìm cách an ủi bà. Bà một mực giữ im lặng. Vị Hồng y giáo chủ ra về với cảm giác rằng ngài vừa gặp một người đàn bà nửa điên nửa tỉnh. Vừa từ biệt ông ta, vương phi lại ngồi bất động và u sầu, theo thói quen của bà. Mắt bà nhìn chòng chọc vô hồn. Madele - ine Giraud đi ngang qua phòng mà bà không để ý. Madeleine lại gần chiếc ghế cầu kinh đặt bên vương phi và để lên đó một cuốn sách kinh mà chị ta giấu dưới áo choàng. Rồi chị ta đến trước chủ, tay khoanh trước ngực, đợi một lời nói hoặc một lệnh truyền. Vương phi ngửng đầu nhìn chị ta và nói: - Chị ở đâu ra vậy, Madeleine... - Từ phòng mình ạ. - Chị ta trả lời.

Vương phi nhắm mắt lại. Bà vừa mới đứng dậy để chào Hồng y giáo chủ. Qua cửa sổ, bà đã thấy Madeleine ở dưới khu vườn trong dinh, giữa đám người nhốn nháo. Thế cũng đủ để đánh thức tất cả nỗi ngờ vực của bà quả phụ Nevers.

Tuy nhiên Madeleine có điều gì muốn nói mà không dám. Đó là một người có tấm lòng, mang trong mình một tình thương chân thành và kính trọng trước nỗi đau lớn lao này.

- Thưa lệnh bà vương phi, - chị ta thì thầm, - lệnh bà cho phép tiện nữ nói chứ ạ... Aurore de Caylus mỉm cười và nghĩ: "Lại một kẻ mà người ta thuê để nói dối ta! ".

- Chị nói đi. - Bà cao giọng bảo.

- Thưa lệnh bà vương phi, - Madeleine nói tiếp, - tiện nữ có một đứa con, đó là cả cuộc đời tiện nữ. Tiện nữ sẵn sàng đem hiến tất cả những gì có trên đời này, trừ con mình, để lệnh bà cũng được là một người mẹ hạnh phúc như tiện nữ.

Bà quả phụ de Nevers không nói gì.

- Tiện nữ nghèo khó, - Madeleine tiếp tục, - trước khi được ân sủng của lệnh bà vương phi, đứa con trai bé bỏng Charlot của tiện nữ luôn đói ăn thiếu mặc. A! Giá như tiện nữ có thể đền đáp lại lệnh bà vương phi tất cả những gì lệnh bà đã làm cho tiện nữ! - Chị cần gì sao, Madeleine... - Không! ồ! Không, - chị ta thốt lên. - Chuyện liên quan đến lệnh bà, chỉ liên quan đến lệnh bà mà thôi. Cái tòa án gia đình này...

- Ta cấm chị nói với ta về chuyện ấy... - Thưa lệnh bà, - chị ta thốt lên, - thưa chủ nhân quý trọng của con, cho dù lệnh bà có định đuổi tiện nữ...

- Ta sẽ đuổi chị, Madeleine.

- Thì tiện nữ cũng phải thực hiện bổn phận của mình, thưa lệnh bà, tiện nữ cũng cần phải nói với người: "Lệnh bà không muốn tìm lại con mình sao... " Vương phi rùng mình và càng tái đi. Bà chống hai tay lên tay ghế bành, hơi nhổm người lên. Động tác đó khiến cho chiếc khăn mùi soa của bà rơi ra. Madeleine nhanh nhẹn cúi xuống nhặt để đưa lại cho bà. Chiếc túi tạp dề của chị ta phát ra một tiếng trong như bạc. Vương phi nhìn xoáy vào chị ta bằng ánh mắt lạnh băng.

- Chị có vàng. - Bà khẽ nói.

Rồi bằng động tác của một người phụ nữ nghi ngờ muốn biết bằng mọi giá, bà thọc tay vào túi Madeleine. Chị ta chắp tay khóc. Vương phi lôi ra một nắm vàng: mươi mười hai đồng cađrup Tây Ban Nha.

- Ngài de Gonzague từ Tây Ban Nha về! - Bà lại nói nhỏ.

Madeleine sụp xuống chân bà.

- Thưa lệnh bà, thưa lệnh bà, - chị ta khóc nức lên. - Con trai Charlot bé bỏng của tiện nữ sẽ được học, nhờ số vàng này. Người cho tiện nữ vàng cũng từ Tây Ban Nha về. Nhân danh Chúa, xin lệnh bà đừng đuổi tiện nữ trước khi nghe tiện nữ nói đã.

- Đi đi! - Vương phi ra lệnh.

Madeleine còn muốn khẩn cầu. Vương phi dứt khoát chỉ tay ra cửa và nhắc lại: - Đi đi! Khi chị ta đã tuân theo, bà thả người ngồi lại xuống ghế bành.

- Ta đã tin yêu người phụ nữ này! - Bà rùng mình thì thầm với một cảm giác hãi hùng. - ôi! - Bà nói tiếp, gương mặt thể hiện một nỗi kinh hoàng sâu sắc của sự cô độc. - Không có ai, không có ai! Cầu Chúa, xin hãy rủ lòng thương vì con không còn tin ai nữa! Bà cứ ngồi thế một lúc, hai tay che mặt, ngực bà thổn thức. Rồi bà ngước nhìn cây thánh giá trên ban thờ: - Chúa ơi! Con đã không đủ đau khổ rồi sao... Con còn phải chịu đựng sự hy sinh này bao lâu nữa... Trong cuốn sách kinh Madeleine Giraud vừa để lên góc chiếc ghế cầu kinh có một trang mà. cuốn sách tự mở ra, do nó thường được mở đến thành nếp ở gáy sách. Trang sách đó in bản dịch ra tiếng Pháp của bài thánh thi Miserere mei, domine. Vương phi Gonzague thường đọc lại bài thánh thi nhiều lần trong ngày. Khoảng mười lăm phút sau, bà với tay lấy quyển kinh. Cuốn sách tự mở ra ở trang có bài thánh thi. Trong giây lát, cặp mắt mệt mỏi của vương phi nhìn mà không thấy. Nhưng bỗng nhiên bà rùng mình và thốt kêu lên. Bà giụi mắt, bà đưa mắt nhìn xung quanh để tin chắc rằng mình không mơ.

- Cuốn sách đã không rời khỏi đây mà. - Bà lẩm bẩm.

Vì bà tin vào một phép màu. Bà quỳ xuống trước chiếc ghế cầu kinh. Cuốn sách để mở trước mắt bà. Bà đọc đến lần thứ mười, những dòng chữ to ở bên lề trang sách, được viết bởi một bàn tay không quen và làm thành câu trả lời cho đoạn đầu tiên nói rằng: "Chúa ơi, xin hãy rủ lòng thương". Nét chữ lạ trả lời: "Chúa sẽ rủ lòng thương, nếu như bà có niềm tin. Hãy can đảm để bảo vệ con mình. Hãy đến tòa án gia đình, dù bà có ốm đau hay hấp hối... và hãy nhớ tới dấu hiệu trước đây bà và Nevers đã ước định với nhau".

- Câu châm ngôn của chàng! - Aurore de Cay - lus lập bập nói: "Có ta đây! " Con ta! - Bà lại tiếp, nước mắt lưng tròng: - Con gái ta. Rồi bà cười phá lên: can đảm để bảo vệ con mình! Ta sẽ can đảm và ta sẽ bảo vệ con ta! Vào giờ này, đại sảnh dinh Lorraine dường như chứng kiến sự hiển hách cuối cùng và chói lọi của mình. Chưa bao giờ, chắc chắn thế, ngay cả dưới thời các công tước vĩ đại de Guise, lại có sự tụ hội dưới mái vòm của nó những tên tuổi nổi tiếng hơn thế. Gonzague đã có lý do khi muốn rằng buổi lễ phải được hoàn toàn long trọng uy nghi.

Các gương mặt đáng kính đó tự nhiên chia thành hai phe: những người Gonzague đã nắm được và những người độc lập. Trong số những người thuộc phe đầu có một công tước và một hoàng thân, nhiều hầu tước, một số lớn bá tước và gần như cả một đám những người có tước vị loàng xoàng. Gonzague hy vọng vào lời nói và quyền chính đáng của mình để thuyết phục những người còn lại. Trong lúc cuộc họp còn chưa bắt đầu, mọi người đều nói chuyện thân mật. Không ai biết đích xác vì sao lại có cuộc triệu tập này.

Nhiều người nghĩ rằng đó là một cuộc phân xử. giữa hoàng thân và vương phi về tài sản của Nevers. Gonzague có những người ủng hộ hăng hái. Vương phi được vài vị lão thần chính trực và một số hiệp sĩ trẻ tuổi bảo vệ. Nhưng sau khi Hồng y giáo chủ xuất hiện thì lại xuất hiện một ý kiến khác. Những gì mà vị giáo chức thuật lại về trạng thái tinh thần hiện nay của vương phi làm nảy sinh ý nghĩ rằng cuộc họp là để bàn về một sự cấm đoán. Hồng y giáo chủ không hề lựa lời, nói: - Bà ta điên đến ba phần tư rồi! Sau tuyên bố đó, mọi người nói chung đều tin rằng vương phi sẽ không thể đến dự phiên tòa. Tuy nhiên người ta chờ đợi điều này như một lẽ thường. Còn Gonzague thì yêu cầu đợi thêm với một vẻ cao thượng mà mọi người phải lấy làm biết ơn ông ta. Đến hai rưỡi, ngài chủ tọa de Lamoignon ngồi vào ghế của mình; các vị hội thẩm của ông ta gồm có Hồng y giáo chủ, phó chưởng ấn, các ông de Villeroy và Clermont - Tonnerre.

Chánh lục sự nghị viện Paris cầm bút với cương vị thư ký tòa, bốn công chứng viên của nhà vua phụ tá cho ông ta với tư cách kiểm soát viên - lục sự. Cả năm người tuyên thệ nhận nhiệm vụ. Jacques Thallement, chánh lục sự, được yêu cầu đọc giấy triệu tập.

Văn bản nói rằng Philippe de France, công tước Orléans, quan Nhiếp chính có ý định đích thân chủ trì cuộc họp gia đình này, vừa vì tình bạn của ngài với hoàng thân de Gonzague, vừa vì tình huynh đệ mà ngài từng gắn bó với công tước de Nevers quá cố, nhưng do công việc trị vì mà ngài không thể rời xa hoàng hậu và thái hậu dù chỉ một ngày, vì một mối quan tâm đặc biệt, nên đã giữ ngài lại Hoàng Cung. Thay mặt Điện hạ là các ủy viên được bổ nhiệm và thẩm phán của triều đình, các ngài Lamoignon, Villeron và Arenson. Đức Hồng y sẽ phục vụ vương phi với tư cách là người quản lý tài sản hoàng gia. Hội đồng được lập tại tòa án tối cao, có thể tùy ý quyết định dứt khoát và cuối cùng tất cả các vấn đề liên quan đến việc thừa kế tài sản của công tước de Nevers đã quá cố, có thể giải quyết nhất là tất cả các vấn đề Nhà nước, có thể thậm chí định đoạt, khi cần, vì lợi ích của người đương nhiên được hưởng quyền sở hữu vĩnh viễn các tài sản của Nevers. Gonzague đã tự tay soạn thảo văn bản này mà lời lẽ chỉ có thể thuận lợi cho ông ta đến thế là cùng.

Mọi người lặng lẽ nghe đọc trong bầu không khí trang nghiêm, rồi đức Hồng y nói với ngài chủ tọa Lamoignon:. - Vương phi de Gonzague có người đại diện nào không... Ngài chủ tọa cất cao giọng nhắc lại câu hỏi.

Khi Gonzague định tự mình trả lời để yêu cầu tòa mặc nhiên cử cho một người và chuyển sang việc khác, hai cánh cửa lớn mở ra và các môn lại bước vào mà không có sự báo trước. Ai nấy đứng dậy, quả nhiên vương phi de Gonzague xuất hiện trên ngưỡng cửa, bà vẫn mặc đồ tang như mọi khi, nhưng kiêu hãnh và đẹp đến mức những tiếng thì thầm thán phục kéo dài từ hàng này sang hàng khác khi bà bước qua.

- Thế nào, ngài nghĩ sao, ông anh họ của tôi... - Mortemart khẽ rỉ tai de Bissy.

- Thế đấy! - vị giáo chức đáp, - ta đáng bị ném đá đến chết! Ta đã phạm tội báng bổ. Trong chuyện này có phép màu chi đây.

Từ ngưỡng cửa, vương phi nói bằng một giọng điềm tĩnh và dõng dạc: - Thưa các ngài, không việc gì phải cần đến người đại diện. Tôi đây rồi! Gonzague vội vàng rời chỗ ngồi và tiến đến trước mặt vợ. ông ta đưa tay ra cho bà với một cung cách lịch duyệt đầy kính trọng. Vương phi không từ chối, nhưng mọi người thấy bà rùng mình khi chạm tay hoàng thân, và hai gò má tái nhợt của bà biến sắc. Dưới chân bục là "nhà" Navailles, Gironne, Montaubert, Nocé, Oriol...

Họ là những người đầu tiên tránh ra để làm thành một lối rộng cho hai vợ chồng. Có một chiếc ghế bành được chuẩn bị sẵn cho vương phi. Chiếc ghế này được đặt ở phía cuối bục mé bên phải, gần chiếc ghế ngăn của Hồng y giáo chủ. Sát ngay bên phải vương phi là tấm rèm che cánh cửa riêng của đài bán nguyệt. Cửa đóng và buông rèm. Vị chủ tọa cho đọc một lần thứ hai giấy triệu tập, rồi nói: - Hoàng thân de Gonzague muốn trình bày với chúng ta những gì ông thấy thuộc phận sự và quyền hạn của mình, chúng ta chờ đợi mong muốn của ông.

Gonzague đứng ngay dậy. ông ta cúi rạp người trước hết chào vợ, tiếp đến các vị thẩm phán của nhà vua, rồi đến những người còn lại.

- Không ai ở đây nghĩ rằng tôi có thể triệu tập một cuộc họp như thế này để thông báo một mối quan tâm thông thường, tuy nhiên, trước khi bắt đầu một chủ đề rất quan trọng, tôi cảm thấy cần phải bày tỏ mối lo ngại có trong tôi, một mối lo ngại gần như là trẻ con. Khi tôi nghĩ rằng tôi sẽ nói trước bấy nhiêu con người có đầu óc. lỗi lạc và danh giá, sự yếu đuối làm tôi hoảng sợ, và vấn đề không phải chỉ ở thói quen nói năng này, cách phát âm các từ mà một người con của nước ý không bao giờ có thể rũ bỏ được, vấn đề không phải chỉ ở giọng nói vốn là một trở ngại của tôi. Thực vậy, lẽ ra tôi đã lùi bước trước nhiệm vụ của mình, nếu như không nghĩ rằng kẻ mạnh thường độ lượng, và sự ưu việt của các ngài chính là một sự cứu giúp chắc chắn đối với tôi.

Với đoạn mở đầu quá ư kinh viện này, Gon - zague nhận thấy có một số trong đám người tinh hoa mỉm cười, nhưng ông ta không làm điều gì dại dột.

- Tôi xin được phép trước hết, - ông ta tiếp tục, - cám ơn tất cả những ai, nhân dịp này, đã vui lòng đến dự làm vinh hạnh cho gia đình chúng tôi. Quan Nhiếp chính nguyên thủ, quan Nhiếp chính mà chúng ta có thể nói về ngài một cách cởi mở, bởi vì ngài không có mặt giữa chúng ta, nhà quý tộc này, vị hoàng thân tuyệt vời này, bao giờ cũng đi đầu khi cần đến một hành động xứng đáng và tốt đẹp...

Trong đám cử tọa xuất hiện những dấu hiệu tán đồng không có vẻ gì là lưỡng lự.

- Người thứ hai, - Gonzague nói tiếp, - đó là vương phi, mặc dù sức khỏe héo hắt và ý thích ẩn cư, vẫn vui lòng gắng gượng rời bỏ nơi đang sống thanh cao hạ mình xuống ngang tầm các lợi ích trần tục thảm hại của chúng ta. Thứ ba, đó là các vị triều thần quyền cao chức trọng của một ngai vàng đẹp nhất thế giới; hai vị chánh án của tòa án tôn nghiêm này, những người đem lại công lý đồng thời giải quyết các số phận của Nhà nước; một vị đại úy quang vinh, một trong những người lính khổng lồ mà chiến thắng có thể đem dùng làm chủ đề cho các Plutarque tương lai; một vị giáo sĩ cao cấp; và tất cả các vị công khanh của vương quốc này, những người mới xứng đáng làm sao ngồi hai bên ngai vàng. Và cuối cùng, tất cả các vị, thưa các ngài, dù các vị có phẩm hàm như thế nào. Tôi cũng vô cùng lấy làm biết ơn, và sự tạ ơn của tôi tuy có vụng về, nhưng ít nhất cũng xuất phát tự đáy lòng.

Tất cả những lời lẽ đó được phát ra với một liều lượng hoàn hảo, bằng một chất giọng quyến rũ và âm vang vốn là đặc quyền của người bắc ý. ông ta đã đi đến phần kết. Gonzague làm như tĩnh tâm lại. Trán ông ta cúi thấp và mắt nhìn xuống.

- Philippe de Lorraine, công tước de Nevers, - ông ta nói tiếp bằng một giọng trầm đục, - là anh họ tôi theo huyết thống, anh ruột tôi theo tâm can. Chúng tôi đã cùng chung sống những ngày thơ ấu. Tôi có thể nói rằng hai tâm hồn chúng tôi chỉ là một. Đó là một vị hoàng thân hào hiệp, và có Chúa biết vinh quang nào lẽ ra đã được dành cho anh ấy khi đến tuổi chín muồi! Nevers đã chết khi chưa tròn hai mươi lăm tuổi.

Trong cuộc đời nghiệt ngã và thường xuyên đau khổ của mình, tôi chưa từng phải nhận cú đòn nào ác độc đến thế. Mười tám năm đã trôi qua kể từ cái đêm định mệnh ấy, nhưng thời gian không hề làm dịu bớt nỗi đắng cay trong sự tiếc nuối của chúng ta... Ký ức về anh ấy còn đó! - ông ta cắt ngang và đặt tay lên ngực, giọng rung lên, - cũng như những đồ tang của người phụ nữ quý tộc, người đã không chê mang tên tôi sau tên của Nevers! Mọi cặp mắt đổ dồn về phía vương phi. Bà đỏ mặt. Một nỗi xúc động khủng khiếp làm biến đổi khuôn mặt bà.

- Đừng có nói đến chuyện đó! - Bà nói giữa hai hàm răng xiết chặt. - Đã mười tám năm nay tôi sống náu mình trong nước mắt.

Những người có mặt để phán xử một cách nghiêm túc, các quan tòa, hoàng thân và công khanh của nước Pháp, dỏng tai lên nghe lời nói đó. Những người mà chúng ta đã thấy tụ tập trong phòng Gonzague xì xào ầm lên. Hồng y giáo chủ de Bissy đứng dậy.

- Tôi yêu cầu, - ông nói, - ngài chủ tọa buộc mọi người yên lặng. Lời nói của vương phi ở đây cần phải được lắng nghe cũng ngang như lời của ngài de Gonzague.

- Yên lặng, - ngài de Lamoigon ra lệnh, mắt nhìn nghiêm khắc khiến tất cả đám bạn bè trâng tráo của Gonzague phải nhìn xuống.

Gonzague đáp lại nhận xét của Hồng y giáo chủ: - Không, không phải cũng ngang như, thưa đức Hồng y, nếu ngài cho phép tôi nói khác ý ngài, mà là còn hơn thế, bởi vì vương phi chẳng là vợ và quả phụ của Nevers ư... Tôi sẽ rất ngạc nhiên nếu như trong chúng ta đây có ai đó quên, dù chỉ trong chốc lát, sự kính trọng sâu sắc dành cho vương phi của de Gonzague.

Trật tự đã được lập lại. ông ta ngẩng cao đầu và nói tiếp bằng một giọng cương quyết: - Philippe de Nevers đã chết do một sự trả thù hay bội phản. Tôi cần phải lướt rất nhanh. qua những bí ẩn của cái đêm bi thảm ấy. Ngài de Caylus, cha của vương phi, đã mất từ lâu, và sự kính trọng buộc tôi phải im miệng.

Khi thấy vương phi ngồi không yên trên ghế, như sắp ngất đi, ông ta đoán rằng một sự thách thức mới sẽ chẳng có phản hồi. Vì thế ông ta ngừng lại giữa chừng và nói bằng một giọng phong nhã tử tế và khoan hậu: - Nếu như ở đây vương phi có điều gì cần truyền đạt, tôi xin sẵn sàng nhường lời cho bà.

Aurore de Caylus cố gắng nói, nhưng cổ họng bà tắc nghẹn không thốt được một lời. Gonzague đợi vài giây rồi lại tiếp tục: - Thưa các ngài, giờ tôi nói tới những sự việc đã dẫn đến việc triệu tập các ngài. Khi lấy tôi, vương phi đã cho biết về cuộc hôn nhân bí mật, nhưng hợp pháp của bà với công tước de Nevers quá cố. Khi lấy tôi bà đã ghi nhận một cách hợp pháp sự tồn tại của một người con gái được sinh ra từ sự kết hợp này. Nhưng các chứng cứ thành văn thì lại thiếu: cuốn sổ của nhà thờ xứ bị xé ở hai chỗ không chứa đựng bất cứ sự ghi nhận nào, và tôi buộc phải nói thêm rằng ngài de Cay - lus là người duy nhất trên đời có thể giúp chúng ta làm sáng tỏ đôi chút sự việc này. Nhưng ngài de Caylus khi còn sống đã luôn giữ im lặng. Còn hiện giờ, không ai có thể hỏi gì nấm mồ ngài.

Để có thể chứng thực những lời tuyên bố của vương phi, đành phải cần đến lời chứng trịnh trọng của dom Bernard, linh mục nhà thờ riêng Caylus, người đã ghi nhận cuộc hôn phối đầu tiên và chứng sinh cho tiểu thư de Nevers ở bên lề tờ giấy đứng tên bà quả phụ de Nevers. Tôi rất mong vương phi vui lòng xác nhận cho những điều tôi vừa nói.

Aurore de Caylus giữ im lặng. Nhưng Hồng y giáo chủ de Bissy đang ghé sang bà, đứng dậy nói: - Vương phi không có điều gì tranh cãi.

Gonzague nghiêng mình và tiếp tục: - Đứa trẻ biến mất ngay trong đêm xảy ra vụ ám hại. Các vị đều biết, thưa các ngài, trái tim các bà mẹ được bao bọc bởi một kho báu vô hạn lòng nhẫn nại và tình thương yêu như thế nào. Suốt mười tám năm qua, mối bận tâm duy nhất của vương phi là tìm kiếm con gái mình.

Nhưng tôi cần phải nói rằng, các nỗ lực tìm kiếm của vương phi cho tới giờ hoàn toàn là vô ích. Không một vết tích, không một dấu hiệu, vương phi đã không tiến được chút nào so với ngày đầu tiên.

Aurore de Caylus ngẩng lên nhìn trời. Trong đôi mắt ướt đầm của bà, Gonzague không tìm. đâu ra vẻ thất vọng mà những lời cuối cùng của ông ta lẽ ra đã phải gây được.

- Bây giờ, - ông ta nói tiếp, - mặc dù rất ngại ngùng tôi cũng buộc phải nói về mình. Sau hôn lễ của tôi, dưới sự trị vì của đức vua đã quá cố, nghị viện Paris, chịu sự xúi giục của vị công tước de Elbeuf đã quá cố, chú của anh họ và người bạn bất hạnh của chúng tôi, đã ra một quyết định trong phiên họp toàn thể, đình chỉ vĩnh viễn (ngoại trừ các giới hạn do luật định) các quyền thừa kế của tôi đối với Nevers. Đó là để bảo vệ các quyền lợi của tiểu thư Aurore de Nevers, nếu như tiểu thư còn sống trên đời này; tôi không hề phàn nàn gì về điều đó. Tuy nhiên, quyết định này, thưa các ngài, không phải là không gây cho tôi nỗi đau khổ sâu sắc và không thể chữa lành.

Gonzague liếc nhanh nhìn Montauber, Gi - ronne và đồng bọn để báo cho chúng biết rằng đây là giây phút quyết định.

- Tôi còn trẻ, - Gonzague tiếp tục, - có vị trí tương đối trong triều, giàu có, rất giàu có là đằng khác. Danh vị quý tộc của tôi thuộc vào hàng không có gì phải bàn cãi. Tôi có vợ là một kho báu của sắc đẹp, trí tuệ và phẩm hạnh. Làm sao có thể, hỡi các ngài, tránh khỏi những cuộc tấn công ngấm ngầm và hèn hạ của sự ghen tuông... Quyết định của nghị viện đã khiến cho tình trạng của tôi bị làm cho sai lạc, nghĩa là đối với một số tâm hồn thấp hèn, dường như là tôi muốn cho con gái Nevers phải chết.

Bọn họ lại thốt lên vừa đủ mức cần thiết.

- A! Thưa các ngài, - Gonzague nói trước khi ngài de Lamoignon kịp yêu cầu những kẻ cắt ngang giữ im lặng, - thế giới được tạo ra như thế đấy! Tôi có mối quan tâm về vật chất, do vậy chắc hẳn tôi phải có thâm ý gì đây. Việc vu khống tôi mới thuận lợi làm sao. Chỉ một trở ngại duy nhất chia cắt tôi với một món của cải thừa kế khổng lồ. Một trở ngại chết người! Người ta nghi ngờ tôi có những ý đồ đồi bại nhất, hèn hạ nhất! Người ta sắp đặt (tôi cần phải nói ra tất cả với hội đồng), người ta sắp đặt sẵn sự ghẻ lạnh, mối ngờ vực, gần như cả sự thù hận nữa giữa vương phi và tôi. Người ta dùng làm bằng chứng cái hình hài để tang này, nó tô điểm cho chốn ẩn cư của một phụ nữ thánh thiện; người ta lấy vị phu quân đã chết để đối lại với người chồng còn sống; người ta khuấy động tổ ấm của tôi.

ông ta nhấn mạnh những từ này.

- Tổ ấm của tôi, các vị nghe cho rõ; cuộc sống nội tâm của tôi, chốn nghỉ ngơi của tôi, gia. đình tôi, tâm hồn tôi! Và đây, tôi xin khẳng định với các ngài điều này bằng danh dự và sự cứu rỗi của mình, tôi thề đấy! Tôi sẵn sàng đánh đổi tên tuổi của mình, tôi sẵn sàng đánh đổi của cải của mình để được hạnh phúc như những người thấp kém nhưng có một tổ ấm, nghĩa là có một người vợ tận tụy, một trái tim bầu bạn, những đứa con thương yêu mình và được ta yêu quý, và cuối cùng, gia đình, cái phúc phận tuyệt vời mà Thượng Đế đã để rơi vãi giữa chúng ta! Có thể nói rằng ông ta đã đặt tất cả tâm hồn vào cách nói của mình. Hội đồng xúc động đến đáy lòng. Những vị quan tòa ấy, phần đông đều là người có gia đình. Trái với tập quán thời bấy giờ, sự nhạy cảm của người cha và người chồng khuấy động mãnh liệt trong lòng họ. Những người khác thì cảm thấy một nỗi xúc động mơ hồ nào đó, giống như những người mù đoán màu vậy.

Chỉ có hai người vẫn giữ vẻ lạnh lùng giữa những người có chung sự mềm lòng ấy: vương phi de Gonzague và ngài de Chaverny. Vương phi mắt nhìn xuống. Bà có vẻ như đang mơ mộng, và chắc chắn cái vẻ lạnh lùng ấy không thể biện hộ có lợi cho nàng trước các quan tòa đã có định kiến. Còn về chàng hầu tước bé nhỏ, anh chàng cứ ngồi lắc lư trên ghế và nói trèo trẹo giữa hai hàm răng: - ông anh họ danh giá của tôi quả là quái kiệt! Những người khác thì hiểu rằng, thông qua chính thái độ của vương phi de Gonzague, vị hoàng thân bất hạnh đã phải đau khổ như thế nào.

- Thật là quá quắt! - Ngài de Mortemart nói với Hồng y giáo chủ de Bissy. - Chúng ta hãy công bằng, thật là quá quắt! - Một khi tôi đã nói với ngài rằng, - Hồng y giáo chủ khẽ nói sau một lát, - chúng ta sẽ được biết ối chuyện hay hớm! Nhưng hãy nghe: Gonzague vẫn chưa nói hết.

Gonzague quả thật lại tiếp tục, mặt tái đi và đẹp lên vì xúc động: - Tôi không hận gì, thưa các ngài. Chúa tránh cho tôi không giận người mẹ tội nghiệp bị lừa bịp này. Các bà mẹ đều cả tin vì họ yêu tha thiết.

Và nếu như tôi đã phải đau khổ, chả nhẽ nàng lại không bị dằn vặt đau đớn hay sao... Một trí tuệ vững vàng nhất mãi rồi cũng mòn mỏi trong nỗi thống khổ. Người ta mất khôn đi. Họ bảo với nàng rằng tôi là kẻ thù của con gái nàng, rằng tôi có những mối lợi... các ngài hiểu rõ điều này chứ, thưa các ngài, những mối lợi, tôi, Gon - zague, hoàng thân de Gonzague, người giàu nhất nước Pháp xếp sau Law! Họ nói với nàng: "Người này có đặc vụ ở khắp nơi; người của ông. ta sục sạo khắp nước Pháp, Tây Ban Nha, Italia...

Người này quan tâm đến con của vương phi còn hơn cả vương phi... " ông ta quay về phía vương phi và nói thêm: - Họ đã nói với bà thế, đúng không, thưa bà... Aurore de Caylus không nhìn lên và cũng không xoay người để rơi những lời này: - Họ đã nói thế.

- Các ngài thấy chưa! - Gonzague thốt lên về phía hội đồng.

Rồi lại quay về phía vợ mình: - Họ cũng nói với bà, người mẹ tội nghiệp: "Nếu vương phi vẫn còn đang tìm kiếm con mình, nếu như mọi công sức của vương phi đều vô ích, thì đó là vì có bàn tay của con người này, đứng trong bóng tối, bàn tay đã đánh lạc hướng tìm kiếm của vương phi, đã khiến cho việc truy tìm của vương phi bị sai lạc, bàn tay độc ác của ông ta". Không phải thế sao, thưa bà, rằng họ đã nói với bà như thế... - Họ đã nói thế. - Vương phi lại đáp.

- Các ngài thấy chưa, thấy chưa, hỡi các vị quan tòa, các vị công khanh! - Gonzague nói. - Và không phải họ còn nói với bà điều gì nữa sao... Rằng bàn tay hành động trong bóng tối đó, bàn tay độc ác đó, là bàn tay của chồng bà... Không phải họ đã nói với bà rằng có lẽ đứa trẻ không còn nữa, rằng có những người hèn hạ đến mức giết cả một đứa trẻ, và rằng có lẽ... tôi xin không nói hết ra, thưa bà, nhưng họ đã nói với bà như thế.

- Họ đã nói thế.

- Và bà đã tin theo, thưa bà... - Hoàng thân hỏi, giọng lạc đi vì phẫn nộ.

- Tôi đã tin theo. - Vương phi lạnh lùng đáp.

Câu trả lời của vương phi đã gây nên những tiếng la ó khắp gian phòng.

- Bà nguy mất, thưa vương phi, - Hồng y giáo chủ nói rất khẽ vào tai vương phi. - Chỉ cần ngài de Gonzague đi tới một kết luận nào đó, chắc chắn bà sẽ bị kết án.

Bà lại ngồi im bất động. Ngài chủ tọa de Lamoignon vừa mở miệng định nói với bà vài lời trách cứ, thì Gonzague đã kính cẩn ngăn ông ta lại.

- Khỏi cần, thưa ngài chủ tọa, tôi xin ngài, - ông ta nói, - khỏi cần, thưa các ngài. Số trời đã định kiếp này tôi phải mang một nghĩa vụ nhọc nhằn. Tôi sẽ thực hiện nghĩa vụ đó một cách tốt nhất, có Chúa biết cho sự nỗ lực của tôi. Nếu như cần phải nói cho các ngài toàn bộ. sự thật, thì cuộc triệu tập long trọng này là nhằm buộc vương phi phải lắng nghe tôi một lần trong đời. Suốt mười tám năm kể từ khi chúng tôi thành vợ thành chồng, tôi đã không thể có được ân huệ này. Nay tôi đã đạt được, nhưng xin các ngài đừng đứng xen giữa vương phi và tôi, bởi vì tôi có một thứ bùa cuối cùng sẽ mở mắt cho bà ta.

Rồi, từ lúc này trở đi chỉ nói riêng cho vương phi, ông ta hướng trực tiếp sang bà, giữa một sự im lặng như tờ bao trùm gian phòng.

- Họ đã nói đúng đấy, thưa bà. Tôi có nhiều nhân viên ở Pháp, Tây Ban Nha, Italia hơn bà, bởi vì trong lúc bà đi nghe những lời buộc tội hèn hạ chống lại tôi, thì tôi đang làm việc vì bà.

Tôi tìm kiếm, cả tôi nữa, tôi tìm kiếm không ngừng, không nghỉ, với quyền uy và thế lực mà tôi có, với vàng của tôi, với trái tim tôi! Và hôm nay đây, cuối cùng cũng được đền đáp lại sau bấy nhiêu năm nhọc nhằn, tôi đến với bà, người khinh bỉ tôi và căm ghét tôi, tôi - người kính trọng và yêu bà... Tôi đến và tôi nói với bà: "Hãy dang tay ra, hỡi người mẹ hạnh phúc, tôi sẽ trao lại đứa con cho bà! " Hãy đưa vào đây, - ông ta cất cao giọng ra lệnh, tiểu thư Aurore de Nevers!